Экономические науки/8. Математические методы в экономике

Серкебаева Л.Т.

Костанайский государственный университет имени А.Байтурсынова, Республика Казахстан

Қостанай облысы бойынша халықтың өмір деңгейін есептеу және салыстыру

Қазіргі уақытта өмір деңгейі түсінігінің бірнеше анықтамалары мен есептеу әдістері бар.

Берілген мақалада аумақтың өмір деңгейін есептеу үшін индекстік әдіс пайдаланған. Бұл әдіс бір қалыпты емес көрсеткіштерді біріктіру негізінде қалыптасқан. Бұл әдістеме көмегімен аумақтардағы халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайының әр түрлі аспектілерін сипаттайтын көрсеткіштері бойынша баллдар анықталады.

Баллдық бағаларды анықтау үшін барлық аумақ бойынша көрсеткіштердің диапазондық интервалдары есептелінеді. Берілген көрсеткіштің ең жоғары және ең төмен мәндері арқылы диапазон анықталады. Диапазондар он тең интервалдарға бөлінеді, әрбір интервалға оның нөміріне сәйкес келетін балл беріледі (1-ден 10-ға дейін). Сол аумақтың барлық көрсеткіштері арқылы 10-баллдық шәкілі бойынша есептелінген баллдар соммасы сол аумақтағы халықтың өмір деңгейінің индексін құрайды. [1]

Жоғарыда анықталған әдіс Қостанай облысының аумақтары бойынша өмір деңгейінің индексін есептеп, салыстыруға пайдаланған.

Қостанай облысы әкімшілік-аумақтық бөлінісіне сәйкес 16 ауданнан және облыстық мағынасына ие 4 қаладан тұрады: Алтынсарин, Амангелді, Аулиекөл, Денисов, Жангелді, Жітіқара, Қамысты, Қарабалық, Қарасу, Қостанай, Мендықара, Наурзым, Сарыкөл, Таран, Ұзынкөл, Қостанай қ-сы, Арқалық қ-сы, Лисаков қ-сы, Рудный қ-сы.

Қостанай облысы халқының өмір деңгейінің индексін есептеу үшін төменде аталған көрсеткіштер пайдаланған:

· орташа айлық еңбекақы төлемі;

· жұмыссыздық деңгейі;

· жалпы бөлшек тауар айналымының көлемі;

· барлық мамандардың дәрігерлер саны, 10000 адамға есептегенде;

· күндізгі жалпы бірім беру мектептердің саны.

Талдауға жататын бастапқы деректер 1 кестеде берілген. [2]

1 Кесте. Қостанай облысы бойынша халықтың өмір деңгейін құрайтын көрсеткіштер мәндері (2010 ж)

Аудандар	Орташа айлық еңбекақы төлемі, тенге	Жұмыссыздық деңгейі, %	Жалпы бөлшек тауар айналымының көлемі, мың.тенге	Барлық мамандардың дәрігерлер саны, 10000 адамға есптегенде	Күндізгі жалпы білім беру мектептердің саны
Қостанай облысы	29 249	7,8	46 473 337	25,5	654
Алтынсарин	21 330	5,5	76 882	17,6	23
Амангельді	19 908	6,7	182 947	12,9	27
Аулиекөл	22 407	6	835 573	15,6	40
Денисов	19 902	5,6	362 991	9,8	36
Жангелді	19 376	7	116 307	6,4	25
Жітіқара	25 622	8,6	903 028	15,2	27
Қамысты	20 501	5,6	175 143	14	19
Қарабалық	20 472	6,7	538 185	9,1	44
Қарасу	20 742	5,4	582 950	11,3	41
Қостанай	21 239	7,2	3 502 339	16,3	57
Мендіқара	19 982	5,6	217 198	8	45
Наурзым	19 496	6	68 526	10,5	14
Сарыкөл	21 413	6,6	435 479	10,2	35
Таран	26 565	6,5	232 295	12,3	36
Ұзынкөл	20 343	5,6	139 095	8,4	35
Федоров	21 108	5,5	361 139	14	43
Костанай қ-сы	32 599	9,9	30 663 860	53,4	43
Аркалык қ-сы	26 960	10,4	804 340	31,1	31
Лисаков қ-сы	33 138	8,2	952 207	22,8	9
Рудный қ-сы	37 807	8,4	5 322 853	28,6	24

Нәтижесінде барлық көрсеткіштер топтары бойынша есептелінген индекстер 1 суретте көрсетілген.

1 Сурет. 2010 жылдың нәтижесі бойынша есептелінген халықтың өмір деңгейінің индекстері

Осылайша айтқанда, қарастырылып отырған кезеңде көрсеткіштер жиынтығы бойынша халықтың өмір деңгейін сипаттайтын индекстері арқылы бірінші орында Қостанай, Рудный қалалары, Аулиекөл, Қарасу, Қостанай, Мендықара аудандары тұр. Осы аумақтарда келесі көрсеткіштердің жоғары индекстері байқалады: орташа айлық еңбекақы төлемі, күндізгі жалпы білім беру мектептер саны, дәрігерлер саны (10000 адамға есептегенде), тауар айналымының көлемі. Ал жұмыссыздық бұл аумақтарда деңгейі төмен.

Екінші орын Қарабалық, Федоров, Сарыкөл, Алтынсарин, Денисов, Ұзынкөл, Амангелді, Жітіқара аудандарында.

Үшінші топқа Лисаков, Аркалық қалалары, Қамысты, Жангелді, Наурзым аудандары жатады.

Литература:

1. Жеребин В.М., Романов А.Н. Уровень жизни населения. – М: ЮНИТИ-ДАНА, 2002 г.

2. Брошюра «Регионы Казахстана» Агентство Республики Казахстан по статистике Астана, 2010/ 24 стр.