БОЛАШАЌ М¦ЃАЛІМДЕРДІЊ ОЌЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН Ж‡ЗЕГЕ АСЫРУЃА КЄСІБИ ДАЙЫНДЫЃЫ

Беркенова Г.С., Молдахметова Г.М.

Ќазаќстан, А.Байт±рсынов атындаѓы Ќостанай мемлекеттік университеті

Ѓылым мен техниканыњ жедел дамыѓан, аќпараттыќ мєлiметтер аѓыны к‰шейген заманда ќазіргі білім беру технологияларын игеру – болашаќ маманныњ кєсіби дайындыѓыныњ кµрсеткіші. Оќу ‰рдісіне технологияларды белсенді енгізу – білім беру мазм±ны мен єдістерініњ ќоѓам жєне т±лѓаныњ µзгермелі талаптарына сай болуын ќамтамасыз етіп, болашаќ м±ѓалімдердіњ кєсіби мањызды ќасиеттерін игеруіне, µз бетінше іздене білу жєне µзін-µзі жетілдіруге ќабілеттілігін ќамтамасыз етеді.

Ќазіргі тањда білім саласында ењбек етіп ж‰рген ±стаздар, оќытушылар сапалы білім берудіњ єрт‰рлі єдістері мен тєсілдерін ќолдану ‰шін аянбай ењбек етуде. Б‰гінгі оќытушыныњ маќсаты - єрбір болашаќ маман иесіне сапалы білім беру, оныњ жан – жаќты дамуына м‰мкіншілік жасау, ой-т±жырымы мен кµзќарасы ќалыптасќан, µз пікірін ашыќ айта алатын, аќпараттыќ аѓымдардан хабары бар, болашаќта тањдаѓан мамандыѓы бойынша сапалы ќызмет ете алатын мамандарды дайындау.

М±ѓалім – білім беру сапасын арттыру саясатын тікелей ж‰зеге асырушы. М±ѓалім – ќай кезде де білімніњ асќар шыњына жетелейтін, кєсіби дењгейі жоѓары, интеллектуалдыќ, шыѓармашылыќ єлеуеті мол т±лѓа. Ол мынадай мінездемемен ерекшеленеді:

- жоѓары азаматтыќ белсендігімен жєне жауапкершілігімен, білім беру ж‰йесінде орныќќан жаѓдаятты сыни т±рѓыда баѓалау ќабілетімен, µзгермелі жаѓдайда іс-єрекетке дайындыѓымен;

- оќыту, тєрбиелеу ќажеттілігімен, µзін-µзі ‰немі жетілдіруге ±мтылумен;

- зиялылыќ, рухани мєдениет, ынтымаќтастыќта ж±мыс жасау ептілігімен, ±жымда ќолайлы климат жасау ќабілетімен;

- жоѓары кєсіпќорлыѓымен, педагогикалыќ іс-єрекеттіњ шыѓармашылыќ сипатымен µзгешеленеді.

Аталѓан мінездеме м±ѓалімніњ кєсіби жарамдылыѓын, оныњ жеке ќ±зыреттілігін жєне ќазіргі µзгермелі жаѓдайдаѓы білім беру ‰рдісінде оќыту технологияларын ќолдануѓа дайындыќты бейнелейді.

Кєсіби дайындыќ – жас маманѓа µзініњ міндеттерін табысты орындауѓа, білім, тєжірибелерін д±рыс ќолдануѓа, µзіндік баќылауды саќтауѓа жєне кенеттен туындаѓан кедергілерге тµтеп бере алуѓа кµмектеседі. Кєсіби дайындыќ – ењбек жаѓдайларына бейімделуге, кєсіби жетілуге жєне біліктілігін арттыруѓа м‰мкіндік береді.

М.И.Дьяченко жєне Л.А.Кандыбович пікірінше, дайындыќ к‰йі к‰рделі динамикалыќ ќ±рылым жєне келесі компоненттерден т±рады:

- мотивациялыќ (пєнге ќатынас, ќызыѓушылыќ, сондай-аќ басќа да т±раќты мотивтер);

- баѓдарланушы (болашаќ мамандыќ ерекшеліктері туралы білімдер мен т‰сініктер);

- операционалды (білім, іскерлік, даѓды, анализ, синтез, салыстыру, жалпылау ‰дерістерін мењгеру);

- еріктік (µзін-µзі баќылау, µз єрекеттерін басќару ептілігі);

- баѓалаушы (µзініњ дайындыѓын баѓалау.

Аталѓан компоненттердіњ дамуы, бірт±тастыѓы – ЖОО т‰легініњ ењбекке жоѓары дењгейде кєсіби дайындыѓыныњ кµрсеткіші.

Ќарастырылып отырѓан «дайындыќ» ±ѓымы «білім беру технологияларын ж‰зеге асыруѓа дайындыѓын» педагогикалыќ ќызметте инновациялыќ баѓыттылыќты сипаттайтын, бірт±тас педагогикалыќ ‰дерістіњ міндеттерін конструктивті шешуді жєне маманныњ жеке т±лѓалыќ µсуін ќамтамасыз ететін болашаќ маманныњ к‰рделі, интегративті, кєсіби мањызды ќасиеті ретінде аныќтауѓа м‰мкіндік береді. Сонымен ќатар, біздіњ пікірімізше, «білім беру технологияларын ж‰зеге асыруѓа дайындыќ» білім беру мекемелерінде инновациялыќ технологияларды ж‰зеге асырудыњ жемістілігін ќамтамасыз ететін, болашаќ маманда ќалыптасќан жеке т±лѓалыќ ќасиеттер кешені.

Аталмыш дайындыќтыњ ќалыптасуын ерекшелендіретін белгілер келесідей:

- педагогикалыќ іс-єрекетте білім беру технологияларын ќолдануѓа маќсатты баѓдардыњ болуы;

- болашаќ маманныњ оќыту технологияларыныњ мањыздылыѓын т‰сінуі, оќытуда жања идеяларды, баѓыттарды мењгеруге талпынуы;

- білім беру технологиялары, оларды ж‰зеге асыру ерекшеліктері туралы білім терењдігі мен толыќќандыѓы;

- кєсіби-педагогикалыќ ептіліктердіњ ќалыптасуы;

- µзін-µзі одан єрі жетілдіруге ќажетті рефлексивтік ±станымныњ дамуы [1].

Кєсіби дайындыќ білімдер мен арнайы ептіліктер кешенін мењгеруді алдын ала ќарастырады [2]. Н.А.Баева бойынша кєсіби дайындыќ арнайы ±йымдастырылѓан профессионализация ‰дерісі жєне субъектініњ кєсіби-педагогикалыќ білім ж‰йесін, кєсіби іс-єрекет технологиясын, ќызметті шыѓармашылыќпен атќару тєжірибесін мењгеруі жєне педагогикалыќ мєдениетке мотивациялыќ-ќ±ндылыќ (эмоционалды-баѓалаушы) ќатынасы [3].

Т±лѓалыќ-іс-єрекеттік теорияныњ жетекші идеялары (А.Н.Леонтьев, Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн жєне т.б.) бойынша м±ѓалімніњ оќытуда инновациялыќ технологияны ќолдануѓа дайындыѓы ќ±рылымын бµлудіњ методологиялыќ негізін сапалы сипаттамалармен, кµрсеткіштермен ерекшеленетін µзара байланысќан компоненттер жиынтыѓы ретінде ќарастырѓан жµн:

- мотивациялыќ компонент – болашаќ мамандардыњ оќытудыњ білім беру технологияларына саналы ќатынасы жєне білім берудіњ µзекті мєселелерін шешу кезінде олардыњ мєнін т‰сіну;

- мазм±нды компонент – болашаќ маманныњ оќыту технологияларыныњ мањыздылыѓы туралы білімдер жиынтыѓын жєне оларды жеке кєсіби іс-єрекетте ж‰зеге асыру іскерліктері мен даѓдылары кешенін біріктіреді;

- рефлексивті компонент – болашаќ маманныњ µз іс-єрекетін сыни т±рѓыда талдауы, µз іс-єрекетін т‰зетуі. Б±л компонент - білім беру технологиялары негізінде болашаќ мамандарда рефлексивті позицияны ќалыптастырумен ерекшеленеді. Болашаќ мамандарда рефлексивті позицияныњ ќалыптасуы µзін-µзі баѓалау, µз іс-єрекетіне конструктивті ќатынаспен ќарау, µзініњ жєне µзгеніњ іс-єрекетін сын т±рѓысында баѓалау ептілігінен кµрінеді.

Ќарастырылып отырѓан дайындыќтыњ мотивациялыќ компонентініњ мазм±ндылыѓы мен белсенділігін баѓалау ‰шін критерий ретінде ‰ш кµрсеткішті бµлеміз:

- оќыту технологияларына деген танымдыќ ќызыѓушылыќ;

- педагогикалыќ ‰дерісте білім беру технологияларын ќолданудыњ т±лѓалыќ мєні;

- болашаќ маманныњ педагогикалыќ іс-єрекетте білім беру технологияларын ќолдануѓа баѓыттылыѓыныњ ќалыптасуы.

Аталѓан компонент болашаќ маманныњ кєсіби іс-єрекетініњ мазм±нды компонентімен байланысты. Б±л компонент білім кµлемімен (кењдігі, терењдігі, ж‰йелілігі), білім негізінде ќалыптасатын іскерліктермен, даѓдылармен, маманныњ ойлау стилімен сипатталады. Жалпы алѓанда, іс-єрекеттіњ баѓдарлаушы негізі болып табылады.

Оќыту технологиялары туралы білімдер тиянаќты ±ѓынылып, терењ аќыл-ой іс-єрекеті нєтижесінде алынса, олар т±лѓаныњ игілігіне айнала отырып, тєжірибеде сауаттылыќпен ќолданылады. М±ндай білімдер болашаќ маманѓа практикалыќ іс-єрекетте білім беру технологияларын ќолдануѓа, алуан т‰рлі танымдыќ жєне оќу міндеттерін шешуге, олардыњ негізінде жања білім алуѓа м‰мкіндік береді. Осылайша, білім тек беріліп ќана ќоймайды, студенттіњ іс-єрекеті барысында µндіріледі, м±ндай іс-єрекет барысында білім беру технологияларын ж‰зеге асыруѓа дайындыќ ќалыптасады.

М±ѓалім рµліне жања кµзќарас, оѓан ќойылатын жања талаптар білімді мењгеруді ѓана емес, сондай-аќ кєсіби іс-єрекет іскерліктері мен даѓдыларыныњ ќалыптасуын талап етеді. Осы орайда, іскерліктердіњ екі дењгейін бµледі – ќарапайым іскерліктер жєне іскерлік-шеберлік. Егер ќарапайым іскерліктер білімдерді ќолданудыњ бастапќы кезењдерінде немесе еліктеу жолымен ќалыптасатын болса, іскерлік-шеберлік – ±заќ тєжірибеніњ нєтижесі болып табылады. Іскерлік-шеберлік – ќойылѓан маќсатты ойдаѓыдай, табысты орындау ‰шін білім мен даѓдыны еркін пайдалану ќабілетінен кµрінеді.

Болашаќ м±ѓалімніњ білім беру технологияларын ж‰зеге асыруѓа дайындыѓыныњ мазм±нды компонентініњ критериалды кµрсеткіші – білім беру технологиялары туралы арнайы білімдер ж‰йесініњ жєне оќытудыњ технологияларын ќолдану арќылы оќу ‰дерісін ±йымдастыру бойынша практикалыќ іскерліктердіњ ќалыптасу дењгейін кµрсетеді. М±ѓалімніњ педагогикалыќ іс-єрекетке, соныњ ішінде білім беру технологияларын ж‰зеге асыруды кµздейтін іс-єрекетке дайындыѓы ќ±рылымында рефлексивті компонент мањызды болып табылады. Ол маманныњ µз іс-єрекетін танып, оѓан сыни т±рѓыда талдау жасауын, µз іс-єрекетін т‰зетуін бейнелейді.

Ќазіргі зерттеулерде µз іс-єрекетін ±ѓыну, сыни т±рѓыда талдау жєне конструктивті жетілдірудіњ мањызды шарттарыныњ бірі ретіндегі педагогтыњ ойлауыныњ рефлексивті механизмдерін дамытуѓа назар аударылуда.

В.П. Зинченко пікірінше, рефлексия объектісі аќыл-ой іс-єрекеті ѓана емес, адамныњ µзініњ мінез-ќ±лќын, єрекет-ќылыќтарын, наќтыраќ айтќанда рефлексия ‰дерісін, жеке ой-санасын басќару тєсілдері болып табылады. Б.Г.Ананьев бойынша рефлексивті ќасиеттер тыныс-тіршіліктіњ маќсатымен, ќ±ндылыќ баѓдармен тыѓыз байланысты, ол т±лѓаныњ бірт±тастыѓын т±раќтандыра отырып, µзін-µзі басќарып, реттеу жєне баќылау ќызметтерін атќарады.

Адам µзге адамдармен µзара єрекеттесу негізінде, µзгеніњ ойын, єрекет-ќылыќтарын т‰сінуге тырысу кезінде µзіне-µзі рефлексивті ќарай бастайды. Сондыќтан да, оќу-кєсіби іс-єрекетте рефлексиялыќ белсенділікті жандандыратын, µзін-µзі ќабылдауды, ±ѓынуды ќалыптастыратын, µзін-µзі таныту ‰рдістерін арттыратын жаѓдаяттарды жасау ќажет. Біздіњ ж±мысымызда зерттеліп отырѓан дайындыќтыњ рефлексивті компоненті болашаќ мамандарда оќу ‰дерісінде білім беру технологияларын ж‰зеге асыруѓа µзіндік дайындыќты д±рыс баѓалауды ќалыптастыруды кµздейді [4].

Болашаќ мамандардыњ оќу ‰дерісінде білім беру технологияларын ж‰зеге асыруѓа дайындыѓыныњ рефлексивті компонентін талдау – критериалды кµрсеткіштер ретінде болашаќ маманныњ ќалыптасќан рефлексивті позициясын, µзін-µзі жетілдіруге м‰мкіндік беретін µзіндік ќабылдауды бµлуге м‰мкіндік береді.

Сонымен, болашаќ мамандардыњ білім беру технологияларын ќолдануѓа дайындыѓын бір-бірімен µзара байланысќан мотивациялыќ, мазм±ндыќ, рефлексивті компоненттер жиынтыѓы ретінде ќарастырѓан жµн.

ЄДЕБИЕТ:

1. Вишнякова С.М. Профессиональное образование: ключевые понятия, термины, активная лексика: словарь. – М.: НМЦ СПО, 2009. 2009. – 266.

2. Белов В. Система оценки качества образования [Текст] / В.Белов // Высшее образование в России. – 2002. - №1. – С. 44-49.

3. Коротков Э.М. Управление качеством образования: Учебное пособие для вузов. – М.: Академический проспект: Мир, 2006. – 320 с.

4. Беркенова Г.С. Ќазіргі білім беру технологиялары. Оќу ќ±ралы.-Ќостанай – 2012 ж. – 88 б.