Эффективные инструменты современных наук/ ПРАВО. Уголовное право и криминология

асс.профессор, к.ю.н. Кенжибекова Э.П.

Каспий ќоєамдыќ университеті, Казаќстан

Айыпталушыныѕ іске ќатыспауына байланысты

іс жїргізуді тоќтата тўру негіздері

Айыпталуышы ретінде жауапќа тартуєа жататын адамныѕ аныќталмауымен байланысты іс бойынша іс жїргізуді тоќтата тўру [1]. Бўл негіз бойынша алдын ала тергеуді тоќтата тўру ќылмыс оќиєасы аныќталып, біраќ ќоєамдыќ ќауіпті јрекетті жасаєан тўлєа аныќталмаєан жаєдайларда жїзеге асады. Басќа сґзбен айтќанда ќылмыс белгілері аныќтаєанда, ќылмыс јрекеттіѕ болуы дјлелденген, ал кім жасаєандыєы, аныќталмаєан. Оќымыстылардыѕ мјліметтері бойынша тоќтатылєан істердіѕ жалпы саныныѕ 72 пайызы айыпталушы ретінде жауапќа тартылуєа жататын адамныѕ аныќталмауымен байланысты тоќтатылады [2].

Берілген негіздер бойынша іс бойынша тоќтата тўру, тергеу тўйыќќа тірелгендігін жјне ќылмысты заѕ мен белгіленген мерзімде ашуєа мїмкіншілік жоќ болуын білдіреді.

Ќылмыстыѕ тез жјне толыќ ашылуын ќылмыстыќ процестіѕ негізгі міндеттерініѕ бірі болып табылады [3].

Ґкінішке орай не ќылмыстыѕ процессуалдыќ ќўќыќта, не оны ќолдану практикасында, не ќылмыстыќ процесс теориясыѕда ќылмысты ашшудыѕ бірыѕєай тїсінігі ґндірілмеген. Осы сўраќтыѕ практикалыќ тїсінігі туралы айта отырып А.М.Ларин "Ашылу - жекелеген ќылмысќа ќатысты ќолданылатын, берілген ќылмыстыѕ жаєдайларын жјне оны жасаєан тўлєаны аныќтауды білдіретін тїсінік" - деп жазады [4].

Бўл тїсініктіѕ јртїрлі аспектілері мен деѕгейлері бар. Жедел іздестіру ќызметініѕ кґзќарасы бойынша ќылмыстыќ істе сезікті немесе айыпталушы ретінде тўлєаныѕ ќатысуына тартатын негіздер белгіленгенде ќылмыс ашылєан деп тану їшін ќажетті, біраќ жеткіліксіз алєышарт болып табылады. Айыптау ќорытындысын жасау їшін жинаќталєан дјлелдемелер жеткілікті деп есептегеѕде тергеуші ќылмыс ашылды деп есептейді. Проќурор тергеушініѕ ойымен келіссе істі сотќа береді.

Ќылмыстарды ашпау ќиыншылыќтарды тексеру процесінде пайда болган салдар ретінде объективті жјне субъективті себептерге байланысты болады. Объективті себептер ретінде жасалынєан ќылмыс туралы мјлімет ќылмыстыќ тергеу органдарын кеш тїсуін айтады, саќталєан ќылмыспен ќылмыстыќ іс ќорєау арасындаєы їлкен интервал, осыныѕ салдарынан дјлелдемелік материалдыѕ болмауы жјне жоєалуы, іс жаєдайларыныѕ кїрделілігі, тергеушініѕ жўмысыныѕ кґп болуы жјне т.б. Осылар жјне

басќа да объективті дјлелдемелерді таппай ќалу мїмкіншіліктері сонымен ќылмыстыѕ ашылмай ќалулары кґптеген теоретиктермен аталынады [5].

Ќылмыстыѕ ашылмауыныѕ субъективті себептеріне оны жасаєан адамыныѕ аныќталынбаєандыєы мен байланысты бірќатар жаєдайларда аныќтау жјне алдын ала тергеу органдарыныѕ ќызметкерлерініѕ кјсіптілігініѕ болмауы, жўмысты нашар жоспарлау немесе мїлдем болмауы, тергеудіѕ алєашќы кезеѕдеріндегі ќателіктер, тергеу јрекеттерін сапасыз ґткізу жјне т.б. кґптеген. Оларєа: тергеушілердіѕ маѕызды бґлігініѕ бўл јрекеттіѕ оѕ аяќталуына сенбеуі, тергеу жїргізуді тоќтатќаннан кейінгі ґз міндеттерін тергеушілердіѕ дўрыс білмеуі, сонымен ќатар жалпы тергеуді ўйымдастыру жеткіліксіздігімен байланысты [6].

Ќылмыстыѕ ашылмай ќалу себептері туралы сонымен ќатар ќылмысты жґнінде тергеушілердіѕ жўмысын ўйымдастыруды жетілдірудіѕ шаралары туралы тек теоретиктер єана емес сонымен ќатар практиктерде айтады.

Егер айыпталушы тергеуден жјне соттан ќашып жїрсе ѕемесе кейбір себептерге байланысты оныѕ тўрєылыќты жері белгісіз болєанда істі тоќтата тўру [7].

Жоєарыда кґрсетілген істі тоќтата тўру негіздерінен бўл негіздіѕ айырмашылыєы, бўл жаєдайда тергеу орындарына жјне сотќа жауапкершілікке тартылуєа тиіс тўлєа белгілі, біраќ оныѕ ќайда жїргендігі белгісіз. Істі осы негізге сјйкес тоќтата тўрєан жаєдайда, ќылмыстык тергеу органдарыныѕ кїші тўлєаныѕ жеке басын аныќтауєа емес, айыпкерді іздеп тауып, оныѕ алдын ала тергеу жўмыстарына жјне істіѕ сотта ќаралуына ќатысуын ќамтамасыз етуге баєытталады.

Теоретиктердіѕ арасында ќылмысты іздестіру органдарыныѕ айыптауєа дейінгі жјне айып таєылєаннан кейін де айыпкердіѕ тўрєылыќты жері туралы толыќ мјліметтер болмаєан жаєдайда істі тоќтатыла алады деген пайымєа ќарсы кері тартушылыќ жоќ.

Мўндай келісімшілік тїсінікті де, ґйткені заѕєа сјйкес тўлєаны айыпкер деп тану їшін айып таєу міндетгі емес айыпкер ретінде жауапќа тарту туралы шешім болса жеткілікті. Тўлєа мўндай шешім сырттай ќабылданєанда да айыпкер ретінде таныла береді. Сондыќтан тўлєаны айыпкер деп танып, оны жауапкершілікке тартуєа барлыќ айєаќтар бар болып, айыпкердіѕ тўрєылыќты жері єана белгісіз болса, тергеуші тўлєаны айыпкер ретінде жауапкершілікке тарту жґнінде шешім шыєарып, артынан заѕныѕ ќажетті талаптарын саќтай отырып істі тоќтата алады.

Айыптаушыны ќылмыстыќ ізге тїсу иммунитетінен айыру оны шетелдік мемлекеттердіѕ беруі туралы мјселелердіѕ шешуіне байланысты айыпталушыныѕ іске ќатысуыныѕ наќты мїмкіншіліктері болмаєан кезде іс бойынша іс жїргізуді тоќтата тўру.

Іс бойынша іс жїргізуді тоќтата тўрудыѕ берілген негізгі тоќтата тўрудыѕ екі жекелеген жаєдайларын ќамтиды; а) ќылмыстыќ ќудалау иммунитетінен тўлєаны айыру туралы сўраќтыѕ шешілуімен байланысты жјне б) тўлєаны шетелдіѕ беруі туралы сўраќтыѕ шешілуімен байланысты. Екі жаєдайда да істі тоќтата тўру туралы сўраќ істе айыпталушыныѕ ќатысуыныѕ шынайы мїмкіншілігініѕ болмаумен байланысты болады.

Кейбір оќымыстылардыѕ пікірі бойынша айыптаушыныѕ психикалыќ немесе басќа да ауыр аурулар істі тоќтата тўру їшін негіз болады, егер ауру ґз сипаты бойынша - 1) ауыр; 2) уаќытша; 3) емделетін болса.

Біздіѕ кґзќарасымызша, психикалыќ ауру жјне басќа ауыр ауру туралы бір мезгілде айтылса, оѕда ондай жалпылау орынсыз, ґйткені: біріншіден істі тоќтата тўрудыѕ негізі болып ґз сипаты бойынша ауыр болып табылмайтын психикалыќ бўзылыс (психопатиялыќ кїй, неврастения) болуы мїмкін, сондыќтан "Тергеушініѕ ќойын кітапшасы" кітабыныѕ авторлары кез келген психикалыќ бўзылыстар істі уаќытша тоќтата тўруєа негіз болып табылады.

Екіншіден тоќтата тўру кґбінесе уаќытша психикалыќ бўзылыстар кезінде мїмкін болса, онда ґзгеде ауыр науќастар созылмалы болуы мїмкін болады (ќантты диабет, бір ќатар басќада соматикалыќ аурулар). Соѕдыќтан бір немесе ґзге де аурулар, іс бойынша іс жїргізуді тоќтата тўруєа негіз болуы мїмкін жагдайларды, психикалыќ бўзылыстарєа ќатысты жјне басќа да ауыр ауруларєа ќатысты жеке ќарастыру керек.

Пайдаланылєан јдебиеттер тізімі:

1. Ќазаќстан Республикасыныѕ ЌІЖК-сі 50 бап, 1-белім, 1-тармаќ.

2. Клюкова А.С., Малкова П.П. Особенности приостановления предварительного расследования. М.: Наука. 1998 г. 54-58.

3. Ќазакстан Республикасыныѕ ЌІЖК. 8 бап.

4. Резник Г.М. Оправдание за недоказанностью//Советская юстиция, 1969. №15. С.12; Арсеньев В.Д. Некоторые процессуальные проблемы раскрытия преступления, 28-30.

5. Быков В.М. Деятельность следователя по приостановлениым делам. Диссертация...к,ю.н., Свердловск, 1972.С.112-П4.

6. Мурашов С.В. О повышении роли следственного аппарат "МВД СССР в раскрытии преступлений, -Волгоград, 1971. 200с. С.3-31.

7. ЌР ЌІЖК 50 бап, 1 бґлім. 2 тармаќ.