Берлибекова Балжан Мерекеқызы

Қазақстан  Қарағанды қаласы  Ә.Бөкейхан атындығы ЖББОМ№76

 

Отбасы және отбасы тәрбиесінің бала дамуында алатын орны

Қазіргі кездегі қоғамдағы қарама – қайшылықтар  оның  мәселелері  және  күрделілігі жанұяға оның  өмір сүру жағдайына әсерін тигізеді.  Сондай-ақ қоғамдық дағдарыстан шығудың кепілі боларлық аяғы шарттардың дені, қоғамдағы  асa маңызды ұя болып табылатын осы  жанұяда  жасалады.

ХХ ғасырдың кім және қалай өмір сүргені, бүгінгі таңда жанұяның  әлеуметтік жағдайына оның  өмірге қандай  ұрпақ  әкелетініне оны  рухани және  дені таза  қылып өсіруіне байланыстак болуы.  Олай  болса жанұя  әлеуметтік қызметкердің  ерекше назарында  болып, жанұя мәселесі  оның  әркімнің  ең  маңызды  саласын  құрайды.

Жанұя қоғамның әрбір нақтылы тарихи типіндегі  өзіндік ерекшелігі  әрбір  ұлт  мәдениетінде  өз  дәстүрлері  болатын  әлеуметтік құрылым. Тарих  көрсетіп  отырған не қазір ерекшеліктеріне  қарамастан  барлық  жанұяларды  біріктіретін  ортақ қасиеттер  бар , ал  адам  баласы  өзінің  ең  жақты  әлеуметттік биологиялық  табиғатын  таныта  алатын  бірден – бір  күн  көру мүмкіндігі  өмір сүрудің  жанұялық  түрі  екендігі   түсіндіріледі.

Қазіргі жанұя  функцияларының әр қайсысын одан тыста асырылмаған. Жанұяның  негізгі  функциялары: Генеративтік функциясы - адам  баласы ұрпағын  жалғастыру қажеттіліктерімен байланысты тек биологиялық  қажеттілік  емес,  зор  экономикалық  маңызы бар. Ертеңгі күннің  еңбек потенциалы  бүгінгі  сәбилер, балалармен  жасөспірімділер. Қоғам  әрбір келесі  ұрпақтың  алдыңғыға  қарағанда сан  жағынан  аз  болмағанына мүдделі, бірақ бүгінгі күнде қартайған  кезде  сүйеу  барлықтай экономикалық  жақтан емес адамгершілік-эмоциялық  қажеттіліктерден туындайтын мүдделік басым болып отыр. Баласыз  жанұя  рухани толыққанды  бола алмайды.  Бұл күнде жанұяның баласыздығы  кең  етек алып отыр. Әсіресе бала туа  алатын жанұялардың  өзінде  баланың болмауы, материалдық, экономикалық  қиындылықтардың  өсіп  отыруы мен байланысты, балның әлеуметтік  байлықтың  белгісіне  айналуы болса, екінші жағынан қоғамда жайлап  алған рухании адамгершілік дағдарыс салдарынан қоғамдағы құндылықтар  жүйесін  қымбат  заттар: машина, тұқымы жақсы аттар енеді.  Тек балаға онда  орынның жоқ  болуы үлкен  қиындық  болып  отыр.

Алғашқы  әлеуметтендіру қызметі  өмірге келген  сәби  баланы сапалы адам  комплексі  белгілерінің  алғы шарттары  ғана бола-ды. Оның  органимздерінің мүшелері  мен  жүйелер  адамдардың  барлығымен  даму үшін, ол қоғамға  біртіндеп енгізіледі. Олай  болмаған  жағдайда оның адамдық нышандары мен қабілеттерінің  алғышарттары  дами алмай мүлдем  жойылады.  Өмірде  сирек болса да  кездесетін  жас  күнде  аңдар  ұрлап  кетіп,  өсіріл-ген  адамзат  баласының  биологиялық   жасы  сол өзінің  өсірген  аңдар  түрі.  Жасының  өмір  сүру  бағдарламалары  мен  анықта-малары.  Оларда  адам  қоғамына қайтару  жолына   талпыныс  әр-қашанда  сәтсіздікке   ұшырап  отырады. Әрбір  әрекет  үшін  адамзат дамуының  әрбір  сатысы  үшін  табиғат  бөлетін  уақыт  мөлшері  болады.

Бір  шаңырақ  астында бір атадан тараған баланы  келерлі  бірнеше  оңдаған  жанұя мүшелерінің тату тәтті өмір сүру дәстүрлі таңдарлық  жағдай  болмай  келгені  де  белгілі жанұя мүшелерінің саны қанша?   Бұл  тек теориялық сұрақ  қана емес статистика алында қойылып   муниципалды орындардың кімге қандай тұрғын үй  берілуін керегін  талабын  шешу  мәселесі  қойылады.  Бізде   шешімін  таба  алмай  отырған  бұл мәселе шет  елдерде  онша  қиындық  келтірмейді.  Өйткені  оларды  көбінде  ер   жеткен  балаларды  жылдам  бөлек  жіберіп  өздігінен  өмір  сүруге  икем-делуі  негізгі іс-әректтер  болып  табылады.  Бүгінгі   урбаниза- цияланған  өмір  әсерінде дамыған  елдердің  көпшілігінде өзара  ұқсас  жанұялар  үлгісі  де  оңша  көп емес, ол  біздің  елде  де  қатысты  сипат. Ең   көп тараған  тип нұқшарлық ( латын сөзінен  аударғанда  «нукмос»  ядро)  жанұя  ол  баланы не баласыз жұбай-лардан тұрады.  Ондай  жанұялар  өте  көп   екені  бүгінгі  таңда  санақ  жағынан  да  күнделікті  өмірде  де  байқалады. Жартылай жанұялар не  ерлі  зайыптылардың  ажырасуы немесе жесір  қалуы, не  жалғыз  басты  ананың  балалы  болуы нәтижесінде  пайда  болады. Егер  бір отбасында ата-әжесі,  балалары,  немелері  болып  үш  ұрпақтың басы қосылса ол  күрделі  жанұяны  құрайды. Кейде күрделі (және жартылай) жанұялардың   жартылай  отбасылардың  аралас  түрлері  кездеседі.  Әкесі ғана  бар  жанұяға  қарағанда  тек  анасы  тек  анасы  бар  жанұялар жиі  кездеседі. Өкінішке  орай жанұяда  өскен балаға  жанұя  мүшелерінің  ролі  тәрбие  беру  үлкен  қиындық  келтіреді  де, олар жанұяда дұрыс қарым – қатынас жасауға икемсіз  болып ата-ананың  бақытсыздығының мұрагерінің жағдайында   өседі.

Қазіргі  жанұяның  әлеуметтік мәселелері оның психологиялық  және  адамгершілік аспектілерімен тығыз  байданысты. Олардың  көпшілігінің  өзіндік ұзақ даму тарихы бар, алайда олардың  шиеленісіп  санаға  тиымсыз  сипатқа  ие  болуы  соңғы  кезде ерекше ие  болды.

Қолданылған әдебиеттер

1.     Әкімтаев Т. “Отбасындағы бала тәрбиесі”. Қазақстан мектебі 1994ж. №11, №12.  29-33 бет.

2.     Есмағанбетова, Шаханова Р. “Адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру жолдары”. Ізденіс 1997ж. №6. 131-134 бет.

3.     Майғаранова Ш. “Рухани адамгершілік тәрбиесінің негіздері”. Бастауыш мектеп. 1997ж. №1,2. 12-17 бет.