УДК 627.115.1

Сейтимов С.А.,т.ғ.к., СайлаубаеваӘ.Е.,магистрант

Қазақ ұлттық аграрлық университеті

Автомобильдерге техникалық қызмет көрсету мерзімділігін техника-экономикалық әдіспен анықтау

Мақалада автомобильдерге техникалық қызмет көрсету мерзімділігін анықтаудың экономика-техникалық әдісі қарастырылған

Түйінді сөздер:техникалық қызмет көрсету мерзімділігі, үлесті шығындар, оңтайлы мерзімділік, істен шығу

В статье приведена методика определения периодичности технического обслуживания автомобилей по технико-жкономическому методу.

Автокөліктегі ішкі өндірістік ұйымдастырушылық шешімдердің экономикалық тиімділігі қазіргі уақытта көбінесе жылжымалы құрамның ағымды техникалық күйімен анықталады, ол сенімділік пен пайдаланушылық өндірімділік талаптарына сай болуы керек.

Соңғысы желілік істен шығу тәуекелдерімен тікелей байланысты, ол нарыққа тән күрделі экономикалық сардарларды тудырады – түспей қалған пайда, штрафтар, тапсырыстарды және беделін жоғалту[1].

Автомобильдерге техникалық қызмет көрсетудің және жоспарлы-ескерту жөндеулерінің мерзімділігін анықтау күрделі техника-экономикалық мәселе.

Бұл мәселені шешу үшін көбіне пайдалану шығындарының жиынтығын немесе техникалық қызмет пен жөндеу шығындарын азайту моделіқолданылады (сурет 1).

Сурет 1 – Техникалық қызмет көрсетудің оңтайлы мерзімділігін анықтау:

S – шығындар; L – жүріс; L_опт - оңтайлы мерзімділік;S_TО - техникалық қызмет шығындары; S_TP– ағымды жөндеу шығындары; S_Э– пайдалану шығындары; S_П – ағымды жөндеуде тұрғаннан түспей қалған пайда;S_сум– шығындар жиынтығы

Техника-экономикалық әдіс техникалық қызмет көрсету (ТҚ) және жөндеудің үлесті шығындар жиынтығын анықтауға және оларды азайтуға негізделген. Минималды шығындарға техникалық қызмет көрсетудің оңтайлы мерзімділігі l_осәйкес келеді. Бұл кезде техникалық қызмет көрсетудің үлесті шығындары:

C_ТҚ = ,

мұндағы d - ТҚ операцияларын орындау құны; l –ТҚ мерзімділігі.

Мерзімділікті үлкейткенде техникалық қызмет көрсетудің бір реттік шығындары (d ) өзгерусіз қалады немесе азғана өседі, ал үлестік шығындар едәуір қысқарады.

ТҚ мерзімділігін үлкейту, әдетте, бөлшектің немесе агрегаттың ресурсының қысқаруына және жөндеудің үлесті шығындарының өсуіне әкеледі:

С_АЖ = ,

мұндағы с – жөндеу шығындары; L – жөндеуге дейінгі ресурс.

Өрнеки =C_ТҚ + С_АЖ мақсаттық функция, оның экстремалдық мәні оңтайлы шешімге сәйкес келеді. Бұл жағдайда оңтайлы шешім үлесті шығындардың минимумына сәйкес келеді. Минималды мақсатты функцияны және техникалық қызметтің мерзімділігінің оңтайлы мәнін анықтау графикалық түрде анықталады (сурет 1) немесе аналитикалық түрде, егер келесі тәуелділіктер белгілі болса C_ТҚ = f (l ) және С_АЖ = ψ (L).

Бұл әдіс қауіпсіздікпен байланысты емес көп операциялардың оңтайлы мерзімділіктерін анықтауға қолданылады. Егер тәуекел деңгейін белгілеген кезде жол оқиғаларымен байланысты шығындарды есепке алса, техника-экономикалық әдіс қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін операциялардың да оңтайлы мерзімділіктерін анықтауға қолданылады.

Автобус паркіндегі ТҚ-1 еңбек сиымдылығы – 20,3 адам-сағ. Бұл жұмыстың орташа разряді – 2,6 [2]. Егер орташа разряд бүтін емес санға тең болса орташа сағаттық тарифтік төлем есептеп анықталады

С_{с ТҚ-1} = С¹_сағ ×К^ор_тар

Мұндағы С¹_сағ – 1-ші разрядтың сағаттық тарифтік төлемі, тенге (722,07 тенге);

К^ор_тар – орташа тарифтік коэффициент, ол келесі өрнекпен анықталады

К^ор_тар = К ^к_тар+ ( К^ү_тар – К^н_тар ) (Р_ор – Р_к) ,

мұндағы К ^к_тар–ортасында орташа разряд бар екі көрші разрядтардың кішісінің тарифтік коэффициенті;

К^ү_тар- ортасында орташа разряд бар екі көрші разрядтардың үлкенінің тарифтік коэффициенті;

К^н_тар- нормативті коэффициент;

Р_ор – орташа тарифтік разряд;

Р_к - ортасында орташа разряд бар екі көрші разрядтардың кішісі.

К ^к_тар =1,09 [2, кесте 7.1]; К^ү_тар =1,20;Р_ор= 2,6;Р_к =2

К^ор_тар =1,09+(1,2-1,09) (2,6-2) =1,156

Сонда, С_{с ТҚ-1} = С¹_сағ × К^ор_тар = 722,07× 1,156 =834,71тенге

Бір ТҚ-1 жұмысының ұны

d=С_{с ТҚ-1}× t_ТҚ-1 = 834,71× 20,3= 16944,6тенге

Парк деректері бойынша ағымды жөндеудің үлесті шығындарын анықтап, нәтижелерін кесте 2 енгіземіз

Кесте 2. Үлесті шығындардың техникалық қызметтің мерзімділігінен тәуелділігі, тенге/мың км

ТҚ мерзімділігі, мың км	1	2	3	4	5	6	7	8
ТҚ үлестік шығындары СТҚ	16944.6	8473	5648.	4236.	3389.	2824	2420	2118
АЖ үлестік шығындары САЖ	4400	6600	8250	11000	13750	15950	17600	19800
ТҚ және АЖ шығындар жиынтығы, С∑	21344,6	15073	13898	15236	17139	18774	20020	21918

Excel бағдарламасы және кесте1бойынша график тұрғызамыз және үлестік шығындар теңдеуінің коэффицикенттерін үшінші дәрежелі полинома түрінде анықтаймыз (сурет 2).

Сурет 2 – Техникалық қызмет көрстетудің үлесті шығындары

С_ТҚ (1) , ағымды жөндеу шығындарының С_АЖ (2) және шығындар қосындысының (3) мерзімділіктен тәуелділігі.

Келтірілген эксперименталдық мәліметтер бойынша минималды шығындар жиынтығы ТҚ мерзімділігінің 3,5 мың км сәйкес келіп тұр. Мерзімділіктің мұндай мәні парк автобустарының пайдалану басталғалы бері жүрістерінің 250 мың км шамасынан асқанымен байланыстыруға болады.

Әдебиеттер

1. Зайцев Е.И. Организация производства на предприятиях

автомобильного производства : учеб. пособие для студ. высш. учебн. заведений. М.-2008.-176с.

2. Туревский И.С. Дипломное проектирование автотранспортных

предприятий: учебное пособие – М. – 2006. – 240с.