Экономические науки/Финансовые отношение

Кусаева Н.С.

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, «Қаржы» кафедрасының оқытушысы, экономика магистрі

Қазақстан Республикасында лизингті дамытудың теориялық және практикалық аспектілері

Лизингтік қызметтердің қазіргі нарығы лизинг нысандармен, лизингтік келісім шарт үлгілермен және лизингтік операцияларды реттейтін заңды нормалардың алуан түрлілігімен сипатталады.

Қаржылық лизингтің объектілеріне жылжымайтын мүлік (жер, ғимараттар мен құрылғылар), сонымен қатар, өндірістің ұзақ мерзімді құралдары жатады. Қаржылық лизинг ұзақ мерзімді аренданың басқа екі түріне, қайтарымды және үлестік негіз болады.

Жедел лизингтің негізгі объектілеріне жабдықтардың жедел тозатын түрлерін жатқызамыз: компьютерлер, көшірме және көбейткіш техника, оргтехниканың әр түрлі нысандары, т.б. және тұрақты сервистік қызметті талап ететін күрделі техникалық жабдықтар: (жүк және жеңіл автомобильдер, әуе лайнерлер, темір және теңіз транспорт).

«ҚазАгроҚаржы» АҚ «Ауыл шаруашылығының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 24 қарашадағы № 1777 қаулысына сәйкес 1999 жылы 28 желтоқсанда ауыл шаруашылығындағы басты мәселелердің бірі – техника паркін жаңарту мәселесін шешуде көмек көрсету мақсатында құрылған. Қоғам «ҚазАгро» Ұлттық басқарушы холдинг құрамына енеді.

Негізгі мақсаты – ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің қаржы қаражаттарына, сондай-ақ, лизинг негізінде технологиялық жабдықтарға деген қол жетімділігін қамтамасыз ету арқылы республиканың аграрлық секторының дамуына қолдау жасау.

Қызмет түрлері. Жарғылық мақсаттарды іске асыру үшін Қоғам келесі қызмет түрлерін жүзеге асырады:

1. агроөнеркәсіптік кешендегі лизингілік қызмет;

2. агороөнеркәсіптік кешен субъектілерін несиелендіру және оларға қаржы қызметін және басқа да қызмет көрсету;

3. агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға бағытталған республикалық бюджеттік және басқа бағдарламаларды іске асыруға қатысу.

Қазақстанның барлық аймақтарында компанияның 9 филиалы және 4 өкілдігі бар.

Келесі суретте компанияның активтері құрамында қаржылық жалға беру бойынша дебиторлық қарыздардың абсолютті көлемінің динамикасы ұсынылған (1-сурет).

Сурет 1. Қаржылық жалға беру бойынша дебиторлық қарыздардың абсолютті көлемінің динамикасы, млрд. теңге

Суреттен көріп отырғанымыздай, «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның қаржылық жалға беру бойынша дебиторлық қарыздарының көлемі талданып отырған кезеңдерде артқан. Атап айтар болсақ, 2011 жылы олардың көлемі 53,2 млрд. теңге болса, 2012 жылы 13,1 млрд. теңгеге артып, 66,3 млрд. теңгені құраған. Ал 2013 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 34,1 млрд. теңгеге, 2012 жылмен салыстырғанда 21,0 млрд. теңгеге ұлғайып, 87,3 млрд. теңгені құрап отыр.

Келесі суретте «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның қаржылық жалға беруге арналған мүлкі құнының динамикасы берілген (2-сурет).

Сурет 2. «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның қаржылық жалға беруге арналған мүлкі құнының динамикасы, млн. теңге

2-сурет мәліметтеріне талдау жасайтын болсақ, ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның қаржылық жалға беруге арналған мүлкінің құны 2011 жылы 6 098,7 млн. теңге болған. 2012 жылы аталмыш көрсеткіш өткен кезеңмен салыстырғанда 369,1 млн теңгеге көбейіп, 6 467,8 млн. теңгені құраған. Ал 2013 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 1 856,8 млн. теңгеге, 2012 жылмен салыстырғанда 1 487,7 млн. теңгеге ұлғайып, 7 955,5 млн. теңгені құрап отыр.

Келесі суретте «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның қаржылық жалға беру бойынша дебиторлық қарыздары бойынша пайыздық табыстарының динамикасы бейнеленген (3-сурет).

Суреттен байқап отырғанымыздай, компанияның қаржылық жалға беру бойынша дебиторлық қарыздарынан түскен пайыздық табыстарының ұлғайып отырғандығын көре аламыз. 2011 жылы аталмыш көрсеткіш бойынша пайыздық табыстар көлемі 6 045,0 млн. теңге болса, 2012 жылы 91,7 млн. теңгеге артып, 6 136,7 млн. теңгені құрады. Ал 2013 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 1 332,0 млн. теңгеге, 2012 жылмен салыстырғанда 1240,3 млн. теңгеге ұлғайып, 7 377,0 млн. теңгені құрап отыр.

Сурет 3. Қаржылық жалға беру бойынша дебиторлық қарыздары бойынша пайыздық табыстарының динамикасы, млн. теңге

Енді келесі сурет мәліметтерінің негізінде «ҚазАгроҚаржы» АҚ бойынша пайда көлемінің динамикасын қарастырамыз (4-сурет).

Сурет 4. «ҚазАгроҚаржы» АҚ бойынша пайда көлемінің динамикасы, млн. теңге

Суреттен көріп отырғанымыздай, талданып отырған кезеңдерде «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның жыл ішінде тапқан пайдасының көлемі азайып отырған. Атап көрсетсек, 2011 жылы пайданың көлемі 2 406,7 млн. теңге болса, 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 1 255,8 млн. теңгеге азайып, 1 150,9 млн. теңгені құрады. Ал 2013 жылы пайда көлемі тіпті азайған. Яғни 2011 жылмен салыстырғанда 1 800,9 млн. теңгеге, 2012 жылмен салыстырғанда 545,1 млн. теңгеге төмендеп, 605,8 млн. теңгені құрап отыр.

Осы орайда, енді «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның жылдық жиынтық табыстарының динамикасына талдау жасаймыз (5-сурет). Компанияның жалпы жиынтық табыстары компанияның жыл ішіндегі пайдасы мен өзге де жиынтық табыстарының жиынтығы ретінде анықталады.

Сурет 5. «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның жылдық жиынтық табыстарының динамикасы, млн. теңге

Сонымен суреттен көріп отырғанымыздай, 2011 жылы компанияның жылдық жиынтық табыстарының біз талдап отырған жылдардағы ең жоғары көлемі тіркелген. Яғни, жылдық жиынтық табыс 2011 жылы 3 996,9 млн. теңгеге тең болған. 2012 жылы өткен жылмен салыстырғанда 1 906,7 млн. теңгеге қысқарып, 2 090,2 млн. теңгені құраған. Ал 2013 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 1 899,0 млн. теңгеге азайып, 2012 жылмен салыстырғанда 7,7 млн. теңгеге артып, 2 097,9 млн. теңгені құрады.

2013 жылы компанияның өзге де жиынтық табыстары көлемінің ұлғаюы есебінен жиынтық табыс көлемі сәл артқан.

Жалпы «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның жиынтық табыстары туралы есебіне жасалған талдау негізінде 2013 жылы пайыздық табыстарының көлемі өткен жылдармен салыстырғанда көбейіп, 10,6 млрд. теңге құрағанымен, осы кезеңде пайыздық шығыстар және пайыздық емес шығыстар көлемінің жоғары болуы салдарынан есепті кезеңде пайда көлемі азайып, небәрі 605,8 млн. теңгені құраған. Алайда, есепті кезеңде өзге жиынтық табыстар көлемінің ұлғаюы салдарынан жылдық жиынтық табыстың жақсы көрсеткіші тіркелген.

Қазақстандағы лизингтік қызметтер нарығының ағымдық жағдайын зерттеу нәтижесінде, оның дамуының негізгі бағыттарын анықтай отырып, елдегі ішкі лизингтік нарықтың көлемі экономикадағы оған деген сұраныспен анықталатындығы, ал оның құрылымы тұтынушылардың қажеттіліктеріне тікелей тәуелділікте болатындығы көрсетілді және Қазақстанда лизингтік нарық жұмыс істейді және лизингтік индустрия дамудың әлі бірінші кезеңінде деген қорытынды жасалынды.

Лизингтік төлемдерді есептеудің лизингтік төлемдерді жүргізу кезеңділігі мен олардың жалпы сомасын анықтау арқылы мүліктің құны мен комиссиондық сыйақылар көлемін белгілі-бір тізбектілікпен алуга және жалпы кезең бойынша лизингтік төлемдер сомасын анықтау және сол соманы мүліктің құнын қайтару және комиссиондық сыйақылар көлеміне бөлуге негізделген әдістерді пайдалану арқылы, олардың лизингке алушылар мен лизингке берушілер үшін артықшылықтары мен кемшіліктері зерттелді. Зерттеу нәтижесінде лизингтік төлемдер көлемі мен лизинг объектісінің құнын қайтару жылдамдықтарының арасында кері байланыс бар екендігін, яғни жылдық амортизация нормасын, комиссиондық сыйақы ставкасын, лизингтік жарналар төлеудің жиілік мәнін өзгерте отырып, екі жақ үшін де лизингтік төлемдер сомасының оптималды мәнін алуға болатыны анықталды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. «ҚазАгроҚаржы» акционерлік қоғамының ресми сайты