Филологические науки/

Актуальные проблемы перевода

Казбекова М., магистр филологии Лучкова Г.Д.

Универвитет «Туран», г.Алматы, Казахстан

The translation problems and peculiarities of making English-Kazakh and Kazakh-English dictionaries.

It’s well known that we can’t imagine studying any language in the world without such an important thing as a dictionary. It is obvious that it plays the most leading role in studying a language. But there’s such a problem as what kind of a dictionary we must choose to improve our speech skills day by day.

The theme of the report is urgent because any pupil, student and even experienced teacher whose activity is closely connected with studying or teaching a language constantly needs a good dictionary which can always help at any time.

We all know how useful a bilingual dictionary can be in providing a quick translation for something when we don’t know a simple concrete word which translates easily. On the other hand a good well-organized monolingual dictionary can help a lot.

Let’s begin by looking at meaning. You know that one word can have a whole range of different meanings, some of them very similar to each other and some completely different. Which definition should you choose? Well, the first way in which a dictionary can help is by listing a meaning so that the most common or frequent comes first and at least common comes last. A good dictionary will also provide example sentences for each of the different meanings; it can solve a lot of problems if you can see how the word is actually used in a sentence.

The example sentence should also help with understanding the way the word combines with other words in a sentence. For example, you can’t really use a verb unless you know that it should be followed by a gerund or an infinitive or «that» clause or whatever.

Another important thing is the use of certain preposition after some adjectives which a dictionary will prompt to you. Besides, dictionaries give examples of common compounds and phrases which include the word you’ve looked up.

The example sentences can give you quite a lot of information about the grammar of the word you’re interested in; but it isn’t the only way in which a dictionary provides grammatical information. A dictionary will indicate to what word class a word belongs. A well-thought-out dictionary will also have a system of abbreviations or symbols to tell you, for example, whether a noun is countable, whether a verb is transitive or intransitive and so on. You won’t be able to use a word correctly in a sentence unless you know the answers to such questions.

There are some sites where we can translate from Russian into Kazakh language:

“Wikipedia” ; “Сөз ана” electronic dictionary ; IZET Tilmash 1.5; СөзКөмек 4.0; sozdik.kz (Kazakh-Russian and Russian-Kazakh dictionary); “ABBYY Lingvo” (Kazakh-Russian and Russian-Kazakh dictionary); http://lingvo.yandex.ru(Kazakh-Russian and Russian-Kazakh dictionary); http://www.kaz-rus.kz by N. Sauranbaev; http://www.kazakh-glossary.com by Lena Leneshmeadt (over the 455 836 phrases); http://massagan.com/sozdik.php (Kazakh- Enlish -Russian- dictionary); http://www.termin.kz (Russian-English dictionary)

It should be noted “ABBYY Lingvo” electronic dictionary, because it translates from Kazakh into Russian and also vice versa. Unfortunately it cannot translate from English into Kazakh in direct way.

In many cases the dictionary translates wrong. For example: in the site of sozdik.kz the word « по ночам» it is translated as «түнде-түнде», the correct translation will be «әр түнде».[1]

The English-Russian-Kazakh dictionary by Lena Leneshmeadt. We may find it’s linguistic and technological obligations are wrong.[2]

English	Kazakh	Russian
Few minutes	бітегене	несколько минут
Short time	Бітегене	малое время
Abate	-	делать скидку
Able bodied	Дәділ	Здоровый
Bold	Дәділ	смелый

“Few minutes” is translated into Russian correctly, but in Kazakh it is translated as “бірнеше минуттар”, “short time”- “аз уақыт”, “able bodied”- “дені сау”, “bold”- “батыл” and the word “abate” is translated as “жеңілдік жасау” It means that we must consider Kazakh electronic and book format dictionaries in lexicographical system.

How to translate gerund into Kazakh language? The gerund translates into Kazakh language by force of following:

1. As an infinitive

She stopped answering my letters. – Ол менің хаттарыма жауап беруді қойды.

2. As a noun

After finishing school he went on an expedition.- Мектепті бітіргеннен соң ол экспедицияға аттанды.

3. As an adverbial participle

In examining the manuscript the historian discovered a curious detail.- Қолжазбаларды қарастыра отырып, ғалым бір қызық дерекке тап болды.

4. As subordinating
This volume differs from the previous in embracing a wider range of subjects.- Осы томның алдыңғыларынан айырмашылығы, оның сұрақтардың кең аясын қамтуында болды.

Infinitive usually used after the following verbs

agree –қолдау; prepare — дайындау; intend — ниеттену; appear – көріну;
learn – білу, оқу; arrange — ұйымдастыру; manage – қолынан келу; ask – сұрау; mean — мағынасында; claim –мойындау; offer — ұсыну; consent – көну;
plan — жоспарлау; decide – шешім шығару; demand – талап ету; pretend – елестету;deserve – тұрарлық болу; promise – уәде беру; expect – тосу, күту; refuse – бас тарту; fail – сәтсіздіктерге ұшырау; seem — елестеу; forget — ұмыту; threaten — қорқыту; wait — күту; hope – үміт арту, үміттену; want — қалау.

For example:
We hope to buy a car. – Біз машинаны сатып алуда үміттенеміз.
You expected to get all information you need. – Сен саған керекті барлық мәлеметтерді алатындығын күттін.
He doesn’t want to produce these goods. – Оның бұл тауарларды шығарғысы келмейді.
You want to use a new computer – Сенің жаңа компьютерді қолданғын келеді.
He deserves to be sent to peison – Ол оны түрмеге қамауға тұрарлық.

Gerund is usually used after the following verbs:

forbid – рұқсат бермеу; admin — мойындау; mention –еске салу; appreciate — бағалау; miss — өткізу; avoid — қашқақтау; postpone – артқа қалдыру; regret — өкіну; complete — бітіру; practise – тәжіребелеу; consider – бағалау; quit – қалдыру, тоқтату; delay – артқа қалдыру; recall- еске түсіру; deny – мойындамау, терістеу; recommend — ұсыну; discuss — талқылау; risk – тәуекелге бару; enjoy – ләззат алу; suggest — ұсыну; finish — бітіру; tolerate — шыдауkeep – ұстау, жалғастыру; understand — түсіну

For example:
He enjoys talking to you. – Ол сенімен әңгімелесуден ләззат алады.
They postponed leaving. – Олар жол жүруді артқа қалдырды.
They stopped firing. – Олар аттысуды тоқтатты.
He regrets being unable to help. – Ол көмектесе алмайтыны үшін өкінеді.

Gerund is used after this combinations of words:
approve of something – бір нәрсені қолдау; insist on smth – бір нәрсені талап ету; be better off – ең жақсы күйде/ жағдайда болу; keep on doing smth – бір нәрсені істеуді жалғастыру; can’t help doing smth – бір нәрсені істемейге тұра алмау; look forward to smth – бір нәрсені шыдамсыз күту; count on smth – бір нәрсеге үміттену; object to doing smth – бір нәрсеге қарсы болу; don’t mind- қарсы болмау; think about smth – бір нәрсе туралы ойлау; forget about smth – бір нәрсені ұмыту; think of smth – бір нәрсе туралы ойлау; get through smth – бір нәрседен өту.

For example:
He couldn’t help laughing. – Ол күлкіден тұра алмады.
You should think about taking this examination. – Саған бұл емтиханды тапсыру туралы ойлану керек.
They insist on paying immediately. – Олар дереу ақы төлеуді талап етті.
He doesn’t mind getting up early. – Олар ерте тұруға қарсылық білдірген жоқ.
Mother object to his smoking too much. – Анам оның соншалық темекені көп тартуына қарсы болды.

After the verbs to remember, to forget, to stop we can use a gerund and infinitive, in this way the meaning of sentence changed. Compare:
I remember meeeting him for the first time five years ago. – Менің оны 5 жыл бұрын алғаш рет қалай кездестіргенім есімде.
I must remember to meet him at the station next Saturday. – Мен оны келесі сенбі күні станцияда күтіп алуды ұмытып кетпеуім тиіс.
Jake completely forgot buying two pounds of sugar the day before. – Джейк алдыгүні қалай екі фунт қантты сатып алғанын мүлде ұмытып кетті.
Jake forgot to buy sugar although I reminded him twice about it. - Мен оған бұл туралы екі рет есіне салсам да, Джейк бәрібір қантты сатып алуды ұмытып кетті.
“Stop talking!”, the teacher shouted in exasperation. – Мұғалім “Сөзді доғарыңдар!” – деп ашуланып айғалады.
They stopped to talk the matter over in detail. – Олар бұл істі нақтылап талқылау үшін тоқтады.
I remember visiting Rome last summer. It was great! – Менің өткен жылы Римге келгенім есімде. Бұл тамаша болды!
Please, remember to post the letter at the Central Post Office! – Өтінемін, хатты орталық почтадан жіберуді ұмытпа.

The online dictionaries translate the following sentences word by word.

We tried to translate these sentences as correctly as it possible. [3]

English	Incorrect	Kazakh
I was out when he came.	Мен болған жоқпын қашан ол келген.	Ол келгенде мен үйде болған жоқпын.
I don’t know what you mean.	Мен білмеймін не сен ойлайсың.	Сенің не айтып тұрғанынды білмеймін.
The book you gave me is very interesting.	Кітап сіз перген маған өте қызықты.	Сіз берген кітап қызықты екен.
Had I been there, I should have helped him.	Болған мен сол жерде мен бар көмектесті оған.	Егер мен сол жерде болғанда, оған көмектесетін едім.
He said he would call in the morning.	Ол айтты ол хабарласу таңертең.	Ол таңертең хабарласатынын айтты.

There are no dictionaries which can translate phraseological units from English into Kazakh language directly. We ought to use Russian as an intermediary language between English and Kazakh languages.

Translation of phraseological units.

English	Russian	Kazakh
Stew in one's own juice	Вариться в собственному соку	Өзімен-өзі болу
to spread oneself	Лезть вон из кожи	Тыраштану
queer smb.'s pitch	Подложить свинью	қастық істеу
take smth in all good faith	Принимать за чистую монету	шынға балау
apple of discord	Яблоко раздора	егестің басы
pull the wool over smb's eyes	Водить за нос	Алдау
cherish as the apple of one's eye	Беречь как зеницу ока	көздің қарашығындай сақтау
it is pitch-dark	Хоть глаза выколи	көзге түртсе көргісіз
hair stand on end	Волосы встали дыбом	төбе шашы тік тұру
vanish without a trace, vanish into thin air	Как в воду канул	жер жұтқандай
on top of the world	На седьмом небе	төбесі көкке жету
neither fish, nor fowl	Ни рыба, ни мясо	ет те емес, балық та емес
as like as two peas in a pod	Как две капли воды	екі тамшы судай
Birds of a feather flock together	Рыбак рыбака видит издалека	балықшы балықшыны алыстан көреді
better late than never	Лучше поздно, чем никогда	ештен кеш жақсы

So we can’t imagine our studying or work without lexicography because any pupil, student and even experienced teacher whose activity is closely connected with studying or teaching a language constantly needs a good dictionary which can always help at any time.

During carrying out the research the special methods of scientific researches with using of a state (Kazakh) language as core will be developed. It is very important, since in Kazakhstan there are no textbooks in Kazakh on the theory and practice of translation, there is no dictionary base while translating from Kazakh.

The list of used literature:

1. sozdik.kz

2. http://www.kazakh-glossary.com by Lena Leneshmeadt

3. http://www.translate.meta.ua. (English-Kazakh online dictionary)

4. David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of the English Language (Second Edition) - Cambridge University Press, 2003.

5. Borisova L.M., Fomenko O.V., Introduction to English Philology – Kolomna, 2004.

6. Longman Dictionary of Contemporary English, 1996.

7. Benson M, Benson E, The BBI Combinatory Dictionary of English Language – Amsterdam, 1986.