Манап Н.Б., Болатбекова А.К., Ахметова Б.Б.

Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Қазақстан

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫНЫҢ КЕЛЕШЕГІ

Туризмді дамытуға қажетті шарттар - түрлі ауқымда өлшенуі мүмкін туристік әлеует, әлемдік деңгейінде, ел, аймақ, т.б. туризм әлеуеті бойынша нақты саладағы туристік қызметті ұйымдастыру үшін табиғи, мәдени, тарихи және әлеуметтік-экономикалық жағдай жиынтығы ретінде түсініледі [1].

Туризм экономикасы қызметінің басқа да түрлерінен айтарлықтай айырмашылықтары жоқ. Қызмет нарығында туризм ең алдымен өзінің тартымдылығымен дами алады. Осыған қоса туристтік өнім өте күрделі элементтерінің жиынтығы болып табылады:

- табиғи ресурстар, тарихи-мәдени орталықтар және сәулет өнері, туристерді тарту және саяхат жасауға итермелейді;

- курорттық аймақтардың дамуы;

- туристерді орналастыру объектілерін, мейрамханалар, спорт, демалыс орындарымен қамтамасыз ету;

- туристер пайдаланатын көлік түрлі дәрежеде қозғалу мүмкіндігін тудыру. Мұндай мүмкіндіктер туристтер тұрғысынан көп бағаланады [2].

Қазақстанның туристік әлеуеті ауқымды. Әр аймақ өз ерекшеліктерімен айқындалады.

Географиялық тұрғыдан Қазақстан ТМД елдерінің арасында өте қолайлы орналасқан аймақ болып табылады. Еуразиялық континенттің орталығында, ол, атап айтқанда, бар табиғи кешен континент ландшафт екі бөліктен жарқын үйлестіреді.

Бүгін Қазақстан туризмнің барлық дерлік қолданыстағы түрлерін ұсынады - танымдық, ойын-сауық, этникалық, экологиялық және тағы басқалар. Туристер үшін Қазақстан Республикасының аумағы бойынша көптеген жол жүру маршруттары ұсынылады.

Қазіргі таңда Байқоңырға ағылшындық стильдегі «Kanaverall» танымдық комплексін құру жоспарланып отыр. Осы комплекс құрамына қонақ үй және де әр түрлі көңіл көтеру орындары кіреді. Бұл ғарышқа ұшуды бақылау кеңістігі, планетарий, ғарыш кеңістігін игеруді, дүкендер мен супермаркеттер мен мейрамханалар, сондай-ақ жастарға ғарыштық орындарды модельдеудің шағын-орталығы болып табылады.

Ал Каспий теңізінде еуропалық және азиялық құрлықтың түйіскен жерінде батыс Қазақстан жері, Еділ, Орал өңірлерінің алар орны ерекше. Теңіз деңгейінен 132 м төмен жатқан Қарақия, сондай-ақ атақты бор жартастары орналасқан. Каспий теңізінде жағажайлар да аз емес. Теңіз жанындағы жартастар, құмды жағажайлар, тасты шұңғымалар мұның барлығы экстералды туризм жанкүйерлеріне өте қолайлы.

Қазақстанда спорттық туризм мен альпинизм, шаңғымен айналысуға айтарлықтай ресурстар бар. «Шымбұлақ» өзінің жеңіл климатымен, тығыз қар жамылғысымен тартымды болып табылады. Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарында тау спорты, альпинизм, шаңғы және шанада сырғанау үшін барлық жағдай бар.

Солтүстік Қазақстан автомобиль, велосипед және судағы демалысқа деген үлкен әлеуетке ие. «Көкшетау» ұлттық паркі курорттық аудандар мен демалуға жақсы орын ретінде белгілі, көптеген жылдар бойы туристтердің үлкен санын қамтып келеді. Елдегі ең танымал курорт Бурабай курорттық зонасы болып саналады. Қазақ даласының осы бір ландшафты және көркем табиғаты туристтер үшін туристтік жұмақпен тең. Көптеген көлдердің орналасуы осы жерге ерекше сұлулық береді. Бұл өлкені «Кіші Швейцария» деп атап кеткен. Жыл сайын мыңдаған туристер осы өлкеде балық аулау, экотуризм, аңшылық, тауға шығу, танымдық туризммен айналысады.

Орталық Қазақстанда әлемдегі ең ірі көлдердің бірі болып табылатын - Балқаш көлі, Қарқаралы таулы-орман оазисі орналасқан. Облыста әртүрлі археологиялық және этнографиялық нысандар, экспонаттар мен ескерткіштер өте көп.

Ендігі кезекте, Шығыс Қазақстан - Алтай және оның орманды тау етегі, Ертіс өзені мен Зайсан, Марқакөл, Алакөл Сауысқан көлдері көрік беруде.

Экстремалды және экологиялық туризм туралы айтар болсақ, олар үшін елімізде туристтік зоналар жеткілікті. Қазіргі уақытта, Қазақстан туроператорлары «Ақсу-Жабағылы», «Катон-Қарағай», «Бурабай», «Қарқаралы», «Іле-Алатау», «Алтын-Емел» ұлттық паркі аумағы арқылы өтетін, соның ішінде 904 бағытты дамытуда. Қонақ үйдегі жайлылықтан шаршаған экзотика мен шытырман оқиғалардың табынушылары үшін арнайы қазақтың киіз үйінде өмір сүріп және жергілікті дәстүрлерді зерттеуге арнайы мүмкіншіліктер жасалған. Осы нарықта қызметтердің тізімі үнемі жаңа ұсыныстарымен жаңартылады. Жыртқыш құстармен аң аулау аңшылықтың Азиядағы пайда болған ежелгі типі енді қайтадан танымал болып отыр [3].

2011 жылы Қазақстан VII қысқы Азия ойындарын өткізді. Азия ойындарының келесі қабылдаушы елін таңдау басымдылығы кездейсоқ болған жоқ, осы көрсеткіштер елімізде қысқы спорт түрінің дамығандығының нәтижесі.

Қазақстан әлемдік саяси сахнада жыл санап ықпалды ойыншылар қатарына қосылуда, сондықтан, Астана және Алматы қалаларында, түрлі аймақтық және халықаралық симпозиумдар мен саммиттер ұйымдастырылуына таң қаларлық ештеңе жоқ. Осының бәрі шетелдік іскер-саяхатшылар назарын елімізге аудартуда.

Қазақстанның тұрақты туризмді дамыту үшін бірегей мүмкіндіктері және табиғи ресурстары бар. Министрліктерде осы бағытта көптеген тәсілдер қаралды: виза құны мен уақыты, демалыс және ойын-сауық, ірі туристік орталықтарға, әуе қызметтернге арналған тарифтерді төмендету. Бірақ туризм саласын дамытуға басқа да мемлекеттік органдар мүдделі болуы қажет. Туризм саласының белгілі өңірінде өркендеуі жергілікті билік органдарының қолдауын қажет етеді. Сондықтан, мемлекет тарапынан қаржылық қолдау маңызды рөл атқарады, 2009 жылы статистика бойынша, туризм Қазақстан жалпы ішкі өнімнің 1,3% -ды құрады.

Ал 2010 жылы туризм саласындағы инвестиция көлемі 2009 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 3% -ға артты (53,0 млрд.) және 54,6 млрд теңгені құрады.

Бір қуантарлығы әлемдік нарықта Азияға саяхат қызығушылығы өсуде. Өсу үрдісі кестеде көрсетілген [4].

Туризмнің белгілі бір түрі бойынша сатылған жолдамалар саны

Жолдамалар саны	2006	2007	2008	2009	2010
Сатылған жолдамалар	134 694	229 251	187 723	156 520	205 911
Соның ішінде
Шетел азаматтарының келуі	3 631	10 859	7 263	4 021	6 536
Қазақстан азаматтарының шетелге шығуы	89 417	148 699	129 946	112 420	148 995
Ішкі туризм	41 646	69 693	50 514	40 079	50 380
Ескерту: кесте автормен құрастырылған.

Ұсынылған деректерден көріп отырғанымыздай соңғы 5 жылда, жолдамалардың саны 53% -ға өсті. Соның ішінде 72% сыртқы туризм үлесіне, ішкі туризм - 25% және шығыс туризмі - 3% -ды құрады.

Талдау негізінде туризм саласын жақсарту үшін мынадай ұсыныстар әзірленді:

- Қазақстанда туризм бірегей бейнесін жасау;

- туризм инфрақұрылымы бағыттарын жетілдіру;

- отандық және шетелдік туристерді тарту мақсатында ішкі туризмді дамыту үшін жағдайлар жасау;

- ел ішінде әуе тарифтерінің төмендеуі.

Халықаралық сарапшылар атап өткендей, соңғы жылдары Қазақстандағы туризм саласын дамыту мемлекеттің қарқынды дамуымен сипатталады. Алдағы жылдары біздің еліміз ең ірі «саяхат экономикасы» атануға қауқарлы. Шетелдік сарапшылардың қорытындысы бойынша, қонақжайлылық, бірегей табиғи көрік, тарихи, мәдени және этникалық әртүрлілік мемлекетіміздің туризм саласын дамытуға септігін тигізеді деп жоспарланып отыр.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. А.С. Кусков, Ю.А. Джаладян / Основы туризма: Учебник для студентов вузов - Библио Глобус, 2006. – 388 с.

2. А.П. Дурович/Маркетинг в туризме: Учеб. Пособие – 4-е изд., стереотип. – Мн.: Новое знание, 2004. – 496 с.

3. Н.А. Искаков, А.Р. Медеу/Казахстан: Природа. Экономика. Экология.Ин-т географии МОН РК – Алматы: [Б.и.], 2007. – 214 с.: ил.

4. Главный редактор А.А. Смаилов/Туризм Казахстана 2006-2010/Статистический сборник: Агентство РК по статистике, 2011.– 152 с.