УДК 351.
777.83:330 (574)
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАСЫЛ
ЭКОНОМИКАНЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
Қорқыт
Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің 1 курс
студенті Жетібаева Назерке Сакенқызы
Ғылыми
жетекші Бұхарбаева А.Ж.
«Жасыл
экономика» – әлем проблемасы. 2017 жылы
Дүниежүзілік ЭКСПО көрмесінің Елордамыз – Астана
қаласында өтетіндігі барша қазақстандықтарды
мақтаныш сезіміне бөлеп отыр. Бұл – Елбасымыздың
еңбегі, еліміздің мерейі.
Электр
қуатының тапшылығы жалғыз біздің елді ғана
емес, әлемдік экономиканы тығырыққа тіреп
отырғаны белгілі. Осы орайда, біз ұсынған жобаның
өміршеңдігі әлем алпауыттарының таңдайын
қақтырып, басын шайқатты. Қазақстанда
балама энергия көздерін дамытудың әлеуеті аса жоғары
екені даусыз. «Жасыл экономикаға» көшу үшін бірінші кезекте
табиғи ресурстардың тиімділігін арттыру, инфрақұрылымды
жаңғырту, жетілдіру, қоршаған ортаның
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге күш салуымыз керек. Бұл
орайда, тұрмыстық қалдықтарды өңдеу
жұмысын жандандырудың да мәні зор. Тұжырымдамада
тұрмыстық қалдықтарды өңдеу секторын
құруға баса мән берілген. Оның халықты
жұмыспен қамтудағы әлеуеті үлкен.
Құжатта 2030 жылға қарай елді мекендерде
тұрмыстық қатты қалдықтарды шығару
және санитарлық сақтау деңгейін 95 пайызға
жеткізіп, оларды өңдеуді 40 пайызға дейін көтеру
қарастырылған. Ал 2050 жылы елімізде тұрмыстық
қалдықты кәдеге жарату 50 пайызға дейін жоғарылайды
деп күтілуде. Бұл кезеңде бір ғана «жасыл
экономикаға» көшу арқылы біздер 500 мың адамды
тұрақты жұмыспен қамтитын боламыз.
Еліміздің «жасыл экономикаға»
көшу жөніндегі тұжырымдамасы үш кезең бойынша
іске асады деп жоспарлануда. Бірінші кезең – 2013-2020 жылдар
аралығын қамтиды. Бұл кезеңде мемлекеттің
негізгі басымдығы ресурстарды пайдалануды оңтайландыру және
табиғат қорғау қызметінің тиімділігін арттыру,
сондай-ақ «жасыл» инфрақұрылымды құру
жұмыстары қолға алынбақ. Үшінші, 2020-2030
жылдары қалыптасқан «жасыл» инфрақұрылым базасында
суды тиімді пайдалануға, жаңартылатын энергетика
технологияларын дамытуды көтермелеп, ынталандыруға және
оны кеңінен пайдалануға, сондай-ақ құрылыстарды
энергия тиімділігінің жоғары стандарттарының базасында
салуға бағдарланған ұлттық экономиканы
жаңарту жұмыстары кең көлемде іске асырылмақшы.
Ал соңғы 2030-2050 жылдар аралығын қамтитын
үшінші кезеңде ұлттық экономиканың табиғи
ресурстардың жаңартылуы мен орнықтылығы
қағидаттарында пайдалануды талап ететін «үшінші
өнеркәсіптік төңкеріс» деп аталатын
қағидаттарға көше бастаймыз. Тұжырымдама ел
экономикасының бірқатар салаларына серпіліс беріп, жұмысты
жаңаша жүйелеуге түрткі болатыны сөзсіз. Ауа сапасын
жақсарту, құрғақшылыққа,
жердің тозуына қарсы күрес және топырақтың
құнарлылығын арттыру, аквадақылдарды дамыту мен
балық ресурстарын дамыту сияқты мәселелерге жаңа екпін
түсіретіні сөзсіз. Осы ретте тұжырымдама «Агробизнес – 2020»
бағдарламасымен де сабақтасатынын байқау қиын емес.
Тағы да айтсақ, су ресурстарын басқару жөніндегі
2014-2040 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама
әзірлеу жоспары да аталмыш тұжырымдаманы басшылыққа
алатыны анық.
ҚР Индустрия
және жаңа технологиялар министрлігінің соңғы
деректері бойынша, инвесторлар тарапынан «жасыл энергия» қуатын 2000 мВт-ға
жеткізу жөніндегі бірнеше жобаларды іске асыру мүмкіндігі
қарастырылуда. Мәселен, Оңтүстік Корея
компанияларының қатысуымен Маңғыстау және Алматы
облыстарында жел паркі құрылыстарын салудың жоспары бар.
Маңғыстау облысындағы Форт-Шевченко қаласына
жақын жерде жалпы қуаты 19,5 мВт болатын жел электр
стансасының құрылысы салынбақ. Бұл
құрылыс жұмысы «ДМК-Ко» атты корей компаниясымен бірлесіп
жүзеге асырылмақ. Сонымен бірге, Алматы облысындағы Шелек
дәлізі аумағында кореялық «Самсунг Си Энд Ти Корпорейшн»
компаниясымен бірлесіп, қуаты 51 мВт болатын жел электр стансасының
құрылысы салынады. Қазірдің өзінде
Қазақстанда балама энергия көздерін дамыту мақсатында
оннан астам жобалар жүзеге асырылуда. Олар негізінен шағын
қуаттағы қанатқақты жобалар болғанымен,
«жасыл экономика» бағдарламасын дамытуда ерекше серпін беретіні
сөзсіз. Бұл ретте Алматы облысындағы Сарбұлақ
ауылын электр қуатымен қамтамасыз етіп тұрған
шағын стансаны айтуға болады. «Казсельэнергопроект институты»
мәліметі бойынша, Қазақстанның 45 жерінде жел электр
стансаларының құрылысын салу жобалануда. Мамандардың
пікірінше, бұл орайда, қуаты 100 кВт болатын шағын жел
агрегаттарымен бірге қуаты 2 мВт және одан да жоғары болатын
жел агрегаттарын салу тиімді болмақ. Өңірлер арасында «жасыл
экономикаға» қатысты жобаларды жүзеге асыруда Жамбыл облысы
алда тұр. Мұны соңғы үш жылда Әулиеата жерінде
электр қуатын жаңартылған немесе балама көздерден
өндіру бойынша 9 жоба іске асқанынан байқаймыз. Олардың
қатарында Шу ауданындағы Тасөткел су электр стансасы да бар.
Бұған дейін облыста күн және жел электр стансалары пайдалануға
берілген болатын. Шу ауданында қуатты 9,2 мВт құрайтын
гидроэлектр стансасы халыққа мінсіз қызмет көрсетуде.
Жобаға жауапты «IT Энерго» компаниясы құрылыс және монтаждау
жұмыстарына жергілікті тұрғындармен көршілес елдерден
де мамандар тартқан. Ал құрылғылар Қытай елінен
әкелінген. Барлығы автоматты түрде жұмыс істейді.
Стансаның қуаты 95 мың халқы бар Шу ауданымен
қоса тағы бір ауданды жарықпен қамтамасыз етуге
толық жетеді. Облыстық әкімдік барлық жобалар іске
қосылғанда өңірге қажетті 40 пайыз қуат
көзін баламалы қуат көздерінен өндіретін болады.
Қазақстанда алғашқы өнеркәсіптік
деңгейде жұмыс істейтін күн электрстансасы да осы Жамбыл
облысына қарасты Қордай ауданы аумағында іске
қосылған. Өндіріс ошағы «ҚазЭкоВатт» серіктестігінің
200 млн. теңге қаржысына салынғаны белгілі. Мамандар
құйылған инвестицияны 10 жылда қайтарып алатындарын
алға тартты. Бүгінде 504 кВт электр қуатын өндіріп
отырған станса болашақта электр қуатын 7 мВт-қа дейін
жеткізуді жоспарлап отыр. Кәсіпорын толыққанды жұмыс
істегенде 70 адамды жұмыспен қамтамасыз етіп, 200-ден астам
үйге жарық береді. Дәл осы Қордай ауданындағы
екі бірдей желден энергия өндіретін жел электр стансасы бар. Желден
қуат көзін өндіру жұмысы су мен күнге қарағанда
арзан. Қазіргі төрт жел агрегаторы дамылсыз жұмыс істеп
тұр. Желден энергия өндіретін стансаны «Изен-Су» компаниясы
қаржыландырған. Бұл стансада бүгінде екі агрегатор
жұмысын бастап, үш бірдей ауылды электр энергиясымен қамтып
отыр. Болашақта тура осындай 18 агрегатор салынбақшы.
Қазірдің өзінде 1 500 кВт қуат көзін
өндіріп отырған ЖЭС Қазақстандағы желден энергия
алатын тұңғыш электр стансасы болып саналуда. Жобаның
жалпы құны 370 млн. теңгені құраған. Жамбыл
облысы 2015 жылға дейін жаңартылған энергия қуатын 185
мВт-қа жеткізуді жоспарлап отыр. Сонымен
қатар, Қызылорда облысы үшін де жасыл экономиканы дамыту
қажеттілігі туындауда. Оның ішінде әсіресе облыстың
табиғи жағдайы үнемі желді болғандықтан,
бұл аймақта желмен электр энергиясын алатын станциясын салу облыс
экономикасына да, оның экологиялық жағдайына да тиімді болады
деп ойлаймын. Сол себепті де қазіргі таңда осы бағытта
жұмыс жасап, оны қоғамға енгізу өзекті
мәселелердің бірі деп санаймын. Сондықтан да «Жасыл
экономиканы» дамытуға Қызылорда облысы да ықыласты. Атап
көрсетер болсақ, бүгінде облысқа қажетті электр
энергиясының 50 пайызын сырттан алып отыр. Бұл экономикалық
тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан облыс басшылары арнайы
жұмыс тобын құрып, бұл бағытта қызу
жұмыстарды қолға алып отыр. Облысымыздағы
энергетиктер биогаз өндіруге ерекше көңіл бөлуде.
«Жасыл экономикаға» бет бұрған
елімізде орман-тоғайдың өркен жая өсуі маңызды
екені сөзсіз. Аялай білсек, Табиғат-Ананың төсі иіп,
адамзат баласына берері мол. Біз сонда ғана табиғатпен біртұтас
әлемге айналып, тіршілікке қажетті ресурстардың баламалы
көзіне қол жеткіземіз.
Біздің
мемлекетіміз «жасыл» экономикаға ауысу саласындағы саясатты
белсенді жүргізіп жатқанда, біз осы үдерістің
бөлігі ретінде қазірден бастап «таза» болашақты
құруға қадамдар жасай аламыз. Және дегенмен
біздің көпшілігіміз олардың үлесі ештеңе
білдірмейді, бұл табиғатты қорғауға жатпайды деп
санайды. Біздің әрқайсымыз қоршаған ортаны
қорғау ісіне өз үлесін қоса алады. Және сенің
үлесің теңіздегі тамшы болады деп ойлау қажет емес.
Күн сайын біз әлемді тазартып, жақсарта аламыз. Сол себепті
біз бүгіннен бастап «таза» болашақты қалай
құруға болатындығы туралы ұсыныстардың
кішігірім тізімін құрдық.
1. Жабдықты ажыратыңыз! Мысалы, егер сіз бөлмеде
болмасаңыз бөлмедегі жарықты сөндіріңіз,
сондай-ақ егер оларды сол сәтте пайдаланбасаңыз
құралдарды розеткада қосылған күйінде
қалдырмаңыз.
2. Синтетикалық
аспаптардан/құралдардан бас тартыңыз! Біздің
барлығымыз әр түрлі химикаттарды пайдаланумен жаңа
тазалау құралдарын пайдалана отырып, ыдыс-аяқты жууға
дағдыланғанбыз. Дәл осындай құралдар бірінші
кезекте қоршаған ортаға, сондай-ақ адамның
өзіне де зиян келтіреді.
3. Энергияны
үнемдеңіз. Тіпті қазірден бастап үйге күн
жылытқыштарын сатып алуға және орнатуға,
сондай-ақ энергия үнемдегіш шамдарды пайдалануға болады.
4. Қоқысты
сұрыптауды бастаңыз! «Жасыл» экономикаға ауысудың
маңызды бағыттарының бірі қалдықтарды
кәдеге жарату, сондай-ақ оларды қайталама өнім ретінде
пайдалану болып табылады.
5. Электрондық
тасымалдағыштарды пайдаланыңыз! Қағазды пайдалану
кесілген ағаштардың үлкен санын талап етеді.
6. Экологиялық таза
өнімдерді сатып алыңыз! Бұл біздің
әрқайсымыздың денсаулық жағдайымызды
айтарлықтай арттырады, сондай-ақ экологиялық таза ауыл
шаруашылығын құруға көмектеседі.
7. Табиғатты
қорғайық! Өзіңнен кейін қоқысты
қалдырмау, ағаштардың бұтақтарын сындырмау немесе
гүлдердің байламдарын үзбеу сияқты ережелерді
қарапайым сақтау табиғат жағдайында маңызды
көрініс табады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.
Концепция
по переходу Республики Казахстан к «зеленой экономике». Указ Президента РК от
30.05.2013 г. № 577.
2.
www.eco.gov.kz Официальный интернет-
ресурс Министерства окружающей среды и водных ресурсов республики Казахстан.