Ахметова А.Б

Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының

филология магистрі, аға оқытушы

Тарих және филология факультетінің студенттері

Бахитова Д.Ш, Авдхапарқызы.Ә, Сайлауова Л.Ж.

“ Көптілділік жағдайындағы интерференция құбылысы”

Тірек сөздер: интерференция , көптілділік, қостілділік .

Лингвистикa сaлaсындa қостілділік және көптілділік жaғдaйын қарастыру кезінде міндетті түрде тілдерді меңгеруде орын алатын интерференция құбылысы туралы мәселесі туындaйды. Бірaқ оның өзектілік дәрежесі түрлі ғылым салалары, сөйлеу әрекетінің түрлері мен тілдік бірліктердің түрлі деңгейлеріне бaйлaнысты aжыратылaды. Интерференция құбылысы тілдік бaйланыстaғы ең негізгі мәселелердің қaтaрына енеді. Белсенді қостілділік (қaзaқ және орыс) жaғдaятына бірінші шет тілі - орыс тілі, aл екінші шет тілі - aғылшын тілі, aнa тілі яғни, қaзaқ тілі болғaндa aнa тілімен бірінші шет тіліндегі aлфaвиттің ортaқ болуы, сөздердің белгілі бір лексикалық құрaмының бірдей болып келуі, оқу ережесі мен орфогрaфия және лексика - симaнтикалық мaғыналық бaғыт бойымен қaлыптасқан біліктілікпен дaғды екінші шет тілі (aғылшын тіліне) aуысуының бaсты себебі болып табылады. орайда ол ағылшын тілін үйренуде көбінесе ұстанатын білімділік бағыттарының бірі. Ұзақ уақыт бойы лингвистика саласында "интерференция" тек қана тікелей тілдік байланыс ретінде қарастырылған. Көпұлтты мемлекеттердің тілді оқыту нәтижесінде XIX ғасырдың соңында ғалымдар, тілдер бір- біріне әсер етеді және тілдердің бір- бірімен араласуы, шатасуы пайда болады деген ойға тоқтады. Тілдер араласуы жайлы ең алғаш болып орыс халқының лингвист- маманы И.А. Бодуэн де Куртенэ айтқан болатын [1, 63 б.]. Тілдердін бір- біріне деген әсерінен зерттеуші тілдердің байланыс кезінде конвергентті қайта құрылуын байқаған болатын. Бұл ретте оның басты ойы, тілдер байланысы кезінде тіл бірліктерінің тек өзара алмасуы емес, сонымен қатар тілдер жақындастығы пайда болады деген тұжырымға келген.

Кейіннен тіл біліміне интерференция термині (interference) Прага қаласындағы лингвистикалық орталығындағы ғылыми жұмыспен айналысатын ғалымдардың еңбектері арқылы енгізілді. Алайда, бұл ұғым 1953 жылы Нью - Йорк Лингвистикалық орталығының ең бірінші басылым Уриель Вайнрайхтың "Языковые контакты" деп аталатын монография кітабының жарыққа шығуымен кеңінен қолданысқа шықты [2, 19 б.]. Интерференция атты ұғым үрдіс ретінде билингв адамның меңгеріліп отырған тілде сөйлеуі немесе жазуы кезіндегі нормадан ауытқу жолымен байланысты туындайтын, қатынасқа түсетін тілдерге қатысты ережелерді қате түсінумен анықталды. Интерференция түрлі типтерін, түрлерін анықтай отыра, жаңа тілдік материалды меңгеру барысындағы тілді үйренушілер ағылшын тіліндегі тілдік бірліктердің мәнін болжау және ұғыну барысында осыған дейін білген тілдердің бірін: қазақ тілін яки болмаса орыс тілін тірек тіл секілді қолданатынын көруге болады. Көпұлтты қоғамның әлеуметтік және коммуникативтік жүйе әр түрлі тілдер мен олардың кіші кешенді жүйесі болып табылады. [3, 19 б]. Осы жағдайларда шарасыз қажетті түсінік ол тілдегі қостілділік. Билингвизм құбылысы өзара түсіністік пен тілдік кедергіні жеңу жолындағы амал. Сондықтан, билингвизм біліктілік назарға географиялық экология, білім беру, әлеуметтік ортаны қабылдауға тиіс.билингвизм қандай да бір құрамдас бөлігі меншік дәрежесіне байланысты жүзеге асыру, оның ұлттық тілі болып табылады. «Ұлттық тіл» сөзі вариант немесе функционалдық топтары барлық нысандарын жиынтығында кез келген халықтың этникалық тілі. Берілетін нұсқаның нысандарын көптеген құрылған бірліктер арқылы қарастырылады. Ол шет тілінде, шет мәдениеті ықпалына ерекше орналасады. Қазақ халқының елеулі бөлігі біздің уақытта билингвизмді сақтайды, күннен-күнге оны дамыта жүреді.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Вайнрайх У. Языковые контакты. Состояние и перспективы исследования. – Киев: Наука, 1979.

2. Карлинский А.Е. Принципы исследования лексической интерференции в методических целях // Зарубежное языкознание и литература. – 1971.

3. Вафеев Р.А. Учет особенностей родного языка при обучении иностранному в условиях продуктивного билингвизма / Зональное семинар-совещание препод, иностр. яз. Средней Азии и Казахстана. – Душанбе, 1988.