“Экономические науки” / 13.Региональная экономика
Аға оқытушы Тажиева
И.Т. және ЭК-13-1тобының
студенті Айтқұлова М.Б.
Ш.Есенов атындағы КМТжИУ,
Қазақстан
Қазақстандағы
еңбекақы төлеудің ұйымдастыру
Мемлекеттің
жалақыны аймақтық деңгейде реттеу саясаты
территориялық айырмашылықтар мен аймақтық
коэффициенттерді белгілеуді анықтаудан тұратыны белгілі, ол негізгі
жалақыны толықтырып, әділетті еңбек ақы
қағидасын қамтамасыз етеді.
Ал
жұмыс берушілер мен жұмысшылар рөлі, олар әлеуметтік
серіктестік қағидасы негізінде жалақы проблемаларын шешу
үшін оларды территориялық өзгешеліктерін біріктіруде жатыр.
Қазақстан
Республикасында ең төменгі орташа еңбек ақы ауыл
шаруашылығы саласында.
Бірақ бұған қарамастан жылдан жылға еңбек
ақы көлемі өсіп келе жатыр. Оның себібі бір
жағынан инфляцияғада байланысты. Мысалы, 2010 жылы мемлекеттік басқару саласында
еңбекақы 70437 теңге болса, 2012 жылы бұл 98293
теңгеге жетті. Яғни бұл өте жақсы.
2012 жылы бір
жұмысшыға
шаққанда
орташа айлық
еңбек ақы 101263
теңгеге тең болды, бұл өткен жылмен
салыстырғанда 12,5
%-ға жоғарылады, яғни нақты жалақы индексі
107,0% - ды
құрады.
Жалданбалы
жұмысшылардың еңбекақысының жоғарылауы
экономикалық қызметтің барлық түрлері бойынша
анықталады. Ауыл шаруашылық жұмысшыларының еңбек
ақысы 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 13,47%- ға артты, өнеркәсіп
жұмысшыларының - 13,35 %-ға, қаржылық
қызмет жұмысшыларының – 6,09% - ға, денсаулық
сақтау және әлеуметтік қызмет
жұмысшыларының – 15,14%-ға артты.
2012 жылы жалақының
жоғарғы деңгейі кәсіби, ғылыми және
техникалық қызмет жұмысында істейтін жұмыскерлерде
–199494 теңге немесе 97%, қаржылық және сақтандыру қызметі 191005 теңге, тау-кен
өнеркәсібінде 178207 теңге.
Кесте 1
2010-2012 жылдар аралығындағы
Қазақстан Республикасының аймақтары бойынша орташа
айлық жалақы
(теңге)
|
Көрсеткіштер |
2010 ж. |
2011ж. |
2012ж. |
2011-10 % |
2012-11 % |
|
Қазақстан |
77611 |
90028 |
101263 |
116,0 |
112,4 |
|
Ақмола облысы |
54557 |
64496 |
74685 |
118,2 |
115,8 |
|
Ақтөбе облысы |
69726 |
79878 |
90241 |
114,5 |
113,0 |
|
Алматы облысы |
58430 |
67638 |
77320 |
115,7 |
114, 3 |
|
Атырау облысы |
148310 |
165975 |
180406 |
113,94 |
108,6 |
|
Шығыс Қазақстан облысы |
61388 |
73677 |
84872 |
120,02 |
115,19 |
|
Жамбыл облысы |
51340 |
61825 |
72296 |
120,4 |
116,94 |
|
Батыс Қазақстан
облысы |
80101 |
87503 |
90728 |
109,2 |
103,6 |
|
Қарағанды облысы |
66539 |
77940 |
92382 |
117,1 |
118,5 |
|
Қызыл-Орда облысы |
69753 |
81518 |
93361 |
116,8 |
114,5 |
|
Қостанай облысы |
57268 |
67252 |
76647 |
117,4 |
113,97 |
|
Маңғыстау облысы |
133148 |
151041 |
157358 |
113,4 |
104,1 |
|
Павлодар облысы |
64955 |
75338 |
85844 |
115,99 |
113,9 |
|
Солтүстік Қазақстан облысы |
51689 |
61712 |
68921 |
119,39 |
111,6 |
|
Оңтүстік
Қазақстан облысы |
57545 |
67721 |
75467 |
117,6 |
111,4 |
|
Астана қаласы |
110838 |
132618 |
148287 |
119,6 |
111,8 |
|
Алматы
қаласы |
106597 |
121674 |
134378 |
114,14 |
110,4 |
2012
жылдағы еңбек
ақының жоғары деңгейі Атырау облысы
байқалған (180406 теңге). Еңбек ақы төлеу
бойынша айтарлықтай бөлінетін Маңғыстау облысы (157358 теңге) және
Астана, Алматы қалалары (148287 теңге және 134378
теңге). Еңбек ақының
төмен деңгейі аймақтарға Солтүстік Қазақстан облысы (68921 теңге) және Жамбыл облысы (72296 теңге) жатады.
Бұл көрсеткіштерді біз жоғарғы кестеден
байқадық.
Қазақстан
Республикасында еңбек ақы төлеудің сәйкестігін
талдау керектігі туындайды, соның ішінде, республиканың салалары
мен аймақтарында.
Мемлекеттің
жалақыны аймақтық деңгейде реттеу саясаты
территориялық айырмашылықтар мен аймақтық
коэффициенттерді белгілеуді анықтаудан тұратыны белгілі, ол негізгі
жалақыны толықтырып, әділетті еңбек ақы
қағидасын қамтамасыз етеді. Ал жұмыс берушілер мен
жұмысшылар рөлі, олар әлеуметтік серіктестік
қағидасы негізінде жалақы проблемаларын шешу үшін
оларды территориялық өзгешеліктерін біріктіруде жатыр. 2012
жылдағы еңбек
ақының жоғары деңгейі Атырау облысы
байқалған (180406 теңге). Еңбек ақы төлеу
бойынша айтарлықтай бөлінетін Маңғыстау облысы (157358 теңге) және
Астана, Алматы қалалары (148287 теңге және 134378
теңге). Еңбек ақының
төмен деңгейі аймақтарға Солтүстік Қазақстан облысы (68921 теңге) және Жамбыл облысы (72296 теңге) жатады.
Салалық
аспектіде еңбек ақы төлеу өзгешелігінің талдауы
тағы да республикада еңбек ақы көлемінің
өзгешеліктерінің тенденциясының күшеюін
көрсетеді.
Қазақстан
Республикасында ең төменгі орташа еңбек ақы ауыл
шаруашылығы саласында.
Бірақ бұған қарамастан жылдан жылға еңбек ақы
көлемі өсіп келе жатыр. Мысалы, 2010 жылы мемлекеттік басқару саласында еңбекақы 70437
теңге болса, 2012 жылы бұл 98293 теңгеге жетті. Яғни
бұл өте жақсы.
2012 жылы бір
жұмысшыға
шаққанда
орташа айлық еңбек ақы 101263 теңгеге тең болды, бұл
өткен жылмен салыстырғанда 12,5 %-ға жоғарылады,
яғни нақты жалақы
индексі 107,0% - ды құрады.
Мемлекеттен
минималды еңбек ақы мөлшерін белгілеу кедейлікті жоюға
кері әсер етеді. Сондықтан, мемлекетке еңбек ақыны
белгілеу жүйесіне мемлекеттік әсер ету шараларына, олардың
экономикалық тиімділігіне кері әсер етуін есепке ала отырып,
өте мұқият қарау керек.
ҚР-сы
экономикасының көптеген факторларының, атап айтқаанда,
экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы,
жұмыссыздықтың болуы, әлеуметтік еңбек
қатынастарын реттеудің қолданылмайтын жүйесі екі
республикаға да еңбек ақыны жоғарыда келтірілген
бағыттар бойынша ұйымдастыруға жол береді.
ҚР-да
еңбек ақы азаматтардың игіліктерінің негізгі көзі
және еңбек қызметінің ынтасы болу үшін,
менің ойымша келесі міндеттерді шешу керек:
1) кепілденген минималды еңбек
ақыны нақты өмір сүру минимумының деңгейіне
дейін сатылап өсіруді жүргізу, ал кейіннен минималды тұтыну
бюджетінің деңгейіне, содан кейін үнемді бюджет
деңгейіне дейін жеткізу;
2) кәсіпорын табысын еңбек пен капитал,
кәсіпкер мен жұмысшы, пайда мен еңбек ақы төлеу
арасында әділ бөлуді белгілеу;
3) сала, кәсіп және аймақ
бойынша минималды және орташа еңбек ақы арасындағы
қатынасты, өнеркәсіпте және әлеуметтік
аядағы жұмысшылардың еңбек ақысын төлеудегі
экономикалық және әлеуметтік анықталмаған
дифференциясын қысқарту;
Әлеуметтік
және экономикалық сұрақтарды шешуде үш
тараптың - үкіметтің, кәсіподақтың
және жұмыс берушінің келісімі қажет. Бұл міндетті
қажеттілік бүгінгі нақтылық. Жүйені жұмыс
жалпымен ортақ қабылданған халықаралық
нормаларға және стандарттарға, ең алдымен адам
құқығының жалпыға бірдей декларациясына,
еңбекті халықаралық ұйымдастыру конвенцияларына
негізделуі мүмкін. үш жақты келіссөздегі басты
міндеттердің бірі – бұл кәсіпорындарда және салаларда ондағы
нақты экономикалық жағдайды есепке ала отырып еңбек
ақыны өсірудің бағыттарын келістіру.
Өз
елінің азаматы, негізгі салық төлеуші бола отырып,
әрбір жұмысшы өзінің тікелей жеке меншігі болып
табылатын жұмыс күшінің нарықтық
құнына сәйкес еңбек ақыны дер кезінде және
толық алуға құқылы.
ҚОЛДАНЬІЛҒАН
ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ
1.
Қазақстан
Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған
индустриялды-инновациялық даму стратегиясы // 2003жыл,17 мамыр
2.
ҚР халықтың жұмысбастылығы туралы"
Заңы// Егемен Қазақстан - 2011 - қаңтар
3.
Прожиточный минимум в
системе организации оплаты труда // Труд в Казахстанане №5 2012год