Каменова Ш.К., Хасенова А.А., Серик Г.

Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті,

Қазақстан

КӘСІПОРЫННЫҢ БАСҚАРУ ІСІНІҢ АҚПАРАТЫҚ ЖҮЙЕСІН ҚҰРУ

Қазір Қазақстанда кәсіпкерлік қозғалысын дамытуды және кәсіпорындар әртүрлі салалар бойынша өнімдерді өндіріп уақыт қажеттілігіне орай, бағдарламалармен жұмыс істеу процессін әрі қарай пайдаланудың жалпы жүйесін құру кәсіпорынның жоғарғы деңгейі болып табылады.

Қазіргі кезде 3500-ден жоғары әр түрлі программалау тілдері бар және осылардың ішінен шектелген саны ғана программалық бөлімді құруға жаппай қолданылады. Программалау тілдерінің саны көп болуына байланысты олардың біршене классификациясы бар. Оның ішінде негізгі 2 түрге: фукционалдық мәніне (қызметі) және қолданылатын программалау технологиясына байланысты бөлінеді.

Программалау тілдері фукнционалдық мәніне байланысты 4 үлкен классқа бөлінеді:

- программалауға үйретуші;

- жалпы мәнді;

- проблемалық-бағытталған;

- параллель программалаушы.

«1С Кәсіпорын 8.3» әдетте бір технологиялық платформасын пайдаланып, көптеген қолданбалы шешімдер (конфигурациясы) бірі жұмыс істеу түпкі пайдаланушылардың пайдалану үшін бағдарламалық өнім болып табылады. Бағдарлама негізінде «1С Кәсіпорын 8.3» жүйесінің икемді технологиялық платформа жатыр, оның мүмкіндігімен әр түрлі бизнес қосымшаларды құруға және модификациялауға болады.

Қазақстан үшін «1С Кәсіпорын 8.3» бағдарламасының көмегімен бірнеше ұйымдардың шаруашылық қызметтің бухгалтерлік және салықтық есебін жүргізуге болады. Сонымен қатар «1С Кәсіпорын 8.3» бағдарламасы бірнеше ұйымдардың бухгалтерлік және салықтық есебін жалпы ақпараттық базада да жүргізуге мүмкіндік береді (мұнда жеке ұйымдар атынан жеке кәсіпкерлер де шыға алады).

«1С Кәсіпорын 8.3» бағдарламасы қосымша шешімдердің, ең қарапайымынан бастап конфигурацияландығына дейін масштабталуын қамтамасыз етеді. Платформа және қолдану шешімдер, оның негізінде әзірленген, бағдарламалық қамтамасыз ету «1С Кәсіпорын 8.3» жүйесі болып табылады.

1С Кәсіпорын кәсіпорынның қызметінің автоматизацияланған жан-жақты жүйесі болып табылады. «1С Кәсіпорын 8.3» автоматтандырылған компьютерлік басқару жүйесін (КБЖ) құру және кәсіпорынның басты мақсаты, негізгі механизмдерді пайдалану мәселелерін қамтамасыз ету.

Өзінің жан-жақтылығына байланысты «1С Кәсіпорын» жүйесі қоймадағы қорларды есепке алудың әртүрлі схемаларына, өзара есептесулерге, есеп айырысу шотындағы және кассадағы қаражаттарға, несиелерге, консигнацияларға және т. б. мәліметтер енгізіледі. Бағдарламаны қосқаннан кейін жұмыс істейтін аймақтың терезесінен Windows операциялық жүйесінде жұмыс істейтін, кез-келген бағдарламаның терезесінде бар элементтерді көруге болады.

Деректер базасын басқару жүйесі (ДҚБЖ) - мәліметтер базасын құру және пайдалану басқаруды қамтамасыз ету жалпы немесе арнайы мақсаттағы бағдарламалық қамтамасыз ету және тілдік құралдардың жиынтығы.

Деректер базасының негізгі функциялары, оның құрамында:

- сыртқы және ЖЖҚ деректерді басқару;

- деректерді құруға, алуға және жаңарту үшін сұрауды оңтайландыруды қамтамасыз ететін машина-тәуелсіз орындалатын ішкі код деректерін басқару;

- деректер базасына пайдаланушы интерфейсін жасау, каротаждық өзгерістер және дерекқор іркілістен кейін деректер базасын қалпына келтіру;

- қызметтік бағдарламалар (сыртқы құралдар), қызмет көрсету туралы ақпарат жүйесі үшін қосымша мүмкіндіктерді қамтамасыз ету.

Берілгендерді орындау үшін келесі құрылым көздері арқылы ақпараттар түсіп отырады:

- Қатты диск арналған компьютердің (файл сервер) сақталған файлдар жиынтығы сияқты дерекқор;

- деректер базасын және деректер базасымен жұмыс істеу үшін өтініш орнатылған әрқайсысы клиенттік компьютерлер, жергілікті желі бар;

- әрбір клиенттік компьютер пайдаланушылар қосымшаны іске қосу мүмкіндігі бар.

Қолданушыларды ақпараттық базамен жұмысы «1С:Кәсіпорын» режиміндегі жүйені іске қосқан кезден басталады. Осының көмегімен жүйенің келесі пәндік аумақтарда іске асырылады: құжаттармен операцияларды енгізу, сұраныстар толтыру, әртүрлі есеп берулерді құру, әр түрлі регламенттік есеп айырысуларды орындау және т.б. қолданушыларға конфигурациялау кезеңінде құрылған алгоритмдерді қолдана отырып конфигурациялар құрылымында бейнеленген ақпараттарды енгізуге мен өңдеуге мүмкіндік береді. Конфигурацияларға байланысты нақты режимдермен (құжаттар, операциялар, анықтама, есеп берулер) жұмыс істеу ерекшеліктерін түсініктеме конфигурациясы өзінің сипаттамасында баяндалады. Бұл жағдайда оларды қолданушылық бейнелеу режимінен алуға болады. Нақты конфигурациялармен анықталатын «1С Кәсіпорын» жүйесінің негізгі ерекшеліктерін атап өтейік:

- константалар жиыны, анықтама құрылымы, құрамы және қасиеттері;

- анықтама элементтерін енгізу және тізімдерін қарастыру нысандары;

- жіктемелердің мағыналарының жиыны мен құрамы;

- құжаттар мен операцияларды енгізу нысандары;

- құжаттар, операциялар мен өткізгіштер журналдарының нысандары;

- шот жоспарының жиыны және олардың қасиеттері;

- шоттар тізімінің және шоттар енгізу нысаны;

- бухгалтерлік шоттар (конфигурацияда көрсетілгендері ғана);

- есеп берулер мен өңдеу алгоритмдері мен нысандары;

- қолданушылар интерфейсі (бас меню, саймандар тақтасының жиыны);

- қолданушылардың әр түрлі объектілер мен программалар режимдеріне рұқсат алуға құқығы.

1С жүйесі жалпы төрт режимде құрылады:

- Кәсіпорын – ақпараттық базаны қолдану режимі.

- Конфигуратор – конфигурациялау (программалау) режимі.

- Монитор – берілген уақытта ақпараттық базамен жұмыс істеп отырған қолданушыларды бақылау режимі.

- Дұрыстаушы – программамен қиындықтар болған жағдайға негізделген программистерге арналған бағдарлама.

Төменде жұмыс үрдісін оңтайландыруға арналған «1С Кәсіпорын 8.3» жүйесінің негізгі механизмдерді көрсетілген. Бағдарламалардың жеке модульдері арасында өзара байланыс және қажетті жағдайда басты терезеге өту батырмасы бар.

Экраннан «Жаңа базаны құру» батырмасын таңдап «Далее» батырмасын басамыз. Әрі қарай базаның атын өзгертуге болады және базаны қай жерге сақтау керек екендігін көрсетеміз.

Осы құрылған константаларды іске қосып, анықтамаларды әркім өз бетінше толтырады (1 сурет).

1 сурет. Анықтамаларды толтыру терезесі

Иерархия бөлімінде «Иерархиялық анықтама» деп белгілейміз. Бағдарламаны іске қосып, «Адмиистрация», «Директор», «Сату бөлімі» атты реквизиттер құрамыз.

2 сурет. Иерархиялық анықтама терезесі

«Номенклатура» анықтамалығында «Форма» терезесіне кіреп. 4 топ құрамыз. 2-ші топқа «Қызмет», «Өлшемді», 3-ші топқа «Номенклатура сапасын», 4-ші топқа «Номенклатура тегін» кіргіземіз. Олардың әрбіреуінің құрылымын өзгертуге болады (3 сурет).

3 сурет. Номенклатура терезесі

«Төлеу тәсілі» деп, «Қолма-қол қаражат», «Қолма-қол қаражат емес» деп реквизиттер құрамыз (4 сурет).

4 сурет. Төлеу тәсілі терезесі

«Шығындар», «Кірістер» деп құжат ашамыз. «Шығындар» құжатына «Контрагенттер», «Сумма», «Келісімшарт» реквизитин құраймыз. Реквизиттер құрылымына кіріп әр қайсына қажетті құрамды, сілтемелерді белгілейміз (5 сурет).

5 сурет. Табельдік бөлімнің реквизиттері

Деректер қоры пайда болғаннан бастап қажетті ақпаратты алудың процессін жеделдетуге болады, себебі ақпратты беру процессімен көптеген қызметкерлер кездеседі, деректер қорын құру көптеген деректерді сақтап, оңай өзгеру және жаңа деректерді енгізіп, сонымен қатар компьютер экранына қажетті мөлшердегі ақпаратты шығаруға мүмкіндік береді.

Бұл бағдарламада негізгі мәліметтер енгізілген, жүйеде сол мекеменің жұмыскерлерінің қай мектепте, қандай жоғарғы оқу орнын бітіргендігі және стажы, отбасылық анықтамалары енгізілген. Мекеменің басқа кәсіпорындармен іс-қағаздары жөнінде де жазылған. Әр түрлі мекемеге қажетті құрал-жабдықтардың саны және ол қандай кәсіпорын, мекемемен келісімшартқа отырғандығы туралы ақпараттар бар. Жүйе кадрлар бөліміне жұмыс жасауға ыңғайлы, қолайлы және жүйені қалаған уақытта өзгертіп, толықтыруға болады.

Әдебиеттер:

1. «1С: Предприятие 8.1» Конфигурирование и администрирование. Часть No2. –М.: Фирма 1С, 2008. – 508 с.

2. А.А. Асатрян, А.Б. Голиков, Д.А. Морозов, Д.Ю. Соломатин, Ю.А. Федоров «Методическое пособие по эксплуатации крупных информационных систем на платформе «1С:Предприятие 8» 2017 г. 219 с.