ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДА ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫ ТИІМДІ ҚОЛДАНУ ТЕТІКТЕРІ

Таскараева Майра Бакыбаевна, Ш.Есенов атындағы КМТИУ

Студент Бақытжанұлы Ақжол

Халықаралық тәжірибеден көретініміздей, шағын бизнес қазіргі заманғы қоғамның негізгі сатысы болып табылады және ішкі салмақты өнімнің негізгі бөлігін құрайды. Қазіргі жағдайда көптеген елдердің саяси көш бастаушылары мен экономистерінің тарапынан ұзақ мерзімді экономикалық өсуге және әлеуметтік тұрақтылықты қолдауға алғы шарттарды қамтамасыз ету үшін мемлекеттің бәсеке қабілеттілігін арттыру қажет деген пікір қалыптасқан.

Жоғары бәсекеге қабілеттілік дегеніміз – басты бәсекелестеріне қарағанда кәсіпорын өз ресурстарын тиімді қолданады және олар пайданы көбірек әкеледі. Бұл, сонымен қатар, кәсіпорынның тауарлар мен қызметтер нарығында нақты орын иеленетіндігін және оның өнімі тұрақты сұранысқа ие екендігін білдіреді. Алайда, өмірде бұл жағдай тұрақты емес. Ол әрқашан қозғалыс және даму үстінде жүреді.

Қазіргі таңда кәсіпорынның бәсекеге барынша қабілетті болуы экономикалық ресурстарды барынша ұтымды қолданудың нәтижесінде қол жеткізуге болады. Кәсіпорынның барлық ресурстары оның басты бәсекелестеріне қарағанда соншама өндірісті, тіпті барынша табысты болып қолданылуын білдіреді. Бұл кәсіпорын тауар және қызметтер нарығында нық жағдайға ие екенін және оның өнімі үнемі сұраныста болатынын болжайды. Бірақ та өмірде оның жағдайы өзгеріссіз болып табылады. Ол үнемі қозғалыс және даму үстінде болады. Соңғысы тауарды өндіру және оларды іске асыру шарттарында өзгеруге байланысты, бұл жаңа, тауар өндіру және қызмет көрсетудің барынша прогрессивті технологиясының туындауымен, жаңа бәсекелестердің пайда болуымен, тұтынушылардың талғамы және ықыласының өзгеруімен, кәсіпорынмен шығарылатын, тауарға сұраныстың өсуі және құлдырауымен, өндірісті дамытуда экономикалық және саяси шарттарының өзгеруімен және тауарды іске асырумен, сондай-ақ басқа жағдайларда да көрінеді.

Қаржылық ресурстарды пайдалану көптеген бағыттар бойынша кәсіпорынмен жүзеге асады, олардың бастысы:

1) қаржылық міндеттерді орындауға ескертілген, қаржы – банктік жүйесінің органдарына төлеу. Оларға жатады:

1.1. бюджетке түсетін салықтық төлемдер;

1.2. несиемен қолданған үшін банктерге пайыздарын төлеу;

1.3. бұрын алынған несиені төлеу; сақтандыру төлемдері;

2) Өндірісті кеңейтумен, оның техникалық жаңаруымен, жаңа прогрессивті технологияларға көшуімен, «ноу-хау» қолданумен байланысты, капиталды шығындарға өзіндік шығындарды инвестициялау (реинвестициялау);

3) Қаржы ресурстарын, нарықта сатып алынған, бағалы қағаздарға инвестициялау: әдетте осы кәсіпорынмен кооперативті жеткізулерімен тығыз байланысты, басқа фирмалардың акциялары мен облигациялары; мемлекеттік қарызға;

4) Қаржы ресурстарын мадақталатын және әлеуметтік сипаттағы ақшалы қорлардың құрылуына бағыттау;

5) Қаржы ресурстарын қайырымдылық қорларына жұмсау.

Шаруалаудың нарықтық негізіне көшумен, кәсіпорын басшыларының, акционерлік қоғамды басқару мүшелерінің рөлі ғана адам айтқысыз өсіп қоймайды, сонымен қатар басқарудың әкімшілік – топтық әдісі кезінде екінші кезектегі, қаржылық қызметтер де өсе түседі.

Кәсіпорынды дамытудың қаржылық көздерін іздеу, қаржылық ресурстардың барынша тиімді инвестициялауының бағыттары, бағалы қағаздармен операциялар және қаржы менеджментінің басқа да сұрақтары нарықтық экономика шарттарында кәсіпорынның қаржылық қызметі үшін негізгіге айналады.

Қаржыны басқару мақсаты сәйкес қызмет тарапынан қаржылардың осындай ұйымында жасалады, олар ұсынады:

1) ең тиімді шарттарда қосымша қаржылық ресурстарды тартуға, оларды барынша нәтижемен инвестициялау;

2) бағалы қағаздарды сатып алу және сату арқылы, қаржылық нарықта тиімді операцияларды жүзеге асыру.

Қаржыны басқару саласында жетістіктерге жету жұмысшының бастамасына, дәстүрлі емес шешімдерді іздеуге, операция мен ақталған қауіптің кең көлемділігіне, іскер тәсілдерге байланысты.

Кәсіпорынның ресурстық қамтамасыз етілуі және оларды қолдану мүмкіндіктерін қалыптастыру, сыртқы ортаны түсіну, сонымен бірге қызмет етудің күшті және әлсіз жақтарын анықтау кәсіпорынның даму стратегиясын құруға алғышарттар жасайды. Экономиканың өсімді қамтамасыз ету механизімін қалыптастыратын, Қазақстанның алдында, стратегиялық бағыттың үлкен міндеті тұр – елдің дамып келе жатқан нарығының қажеттіліктерімен танылатын, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін көтеру, сондай-ақ әлемдік стандарттарға сәйкес келетін, жоғары сапалы өнімді шығару. Осы проблеманы шешуде кәсіпорынның экономикалық ресурстарын тиімді қолданудың рөлі жоғары.

Кәсіпорын тиімділігінің артуы – табыстылықты көтеру және бәсекелес күресте, әсіресе ҒТП қазіргі заманғы тез үдеуінде фирманың сақталып қалу негізі. Сол себептен өнімділік қарқыны фирма ішілік басқарудың басым сипаттағы мақсаты болу керек. Ұзақ мерзімді жоспарда өнімділіктің басты факторы техникадағы инновациялы өзгерістер мен оның шығындарын азайтуға әкелетін, өндірісті ұйымдастыру болып табылады.

Жеке компания үшін өндірістің әлеуетті және анық шындығындағы тиімділігін бөліп көрсету қажет. Егер әлеуетті тиімділік деңгейі шаруашылық қызметтің сыртқы шарттарына (еңбек, шикізат, қуатты және т.б. ресурстардың болуы) және ең бастысы елдің ғылыми – техникалық дамуының ортақ деңгейіне байланысты болса, онда компаниядағы анық өнімділік ең біріншіден өндірісті басқару және ұйымдастыру деңгейімен анықталады. Ол ұйымдастырушылық және техникалық жаңалықтар есебінде өндіріс шығындарын төмендету нәтижесінде ғана өспейді. Өндірістің анық тиімділігінің айтарлықтай қоры компания басшылығы жаңа техника немесе еңбекті ұйымдастыру әдісіне қатысты ақпараттанғаны, хабардарлығы болып табылады. Басқа фактор – шығарылатын өнімнің құрылымын жетілдіру, ресурстар өндірісінде қолданылатын құрылымды үнемі жаңарту, оңтайландыру және диверсификациялау.

Жалпы өнімділікті көтеру бойынша және өндірісті басқару және ұйымдастыруды жетілдіру бойынша енгізу және іске асыру процесінде жүзеге асатын шаралар, ҒТП жетістіктерін кең қолдануға негізделген, коммерциялық қызмет пен бәсекелес күрестің жаңа шарттарына оны бейімдеу бағытындағы дамыған елдердегі басқару саласының қайта құрылуының барынша сипатты көріністерін білдіреді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. ҚР-ның Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 27.01. 2012 ж.

2. ҚР-ның Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 28.02.2007ж.

3. Горфинкель В.Л., Купряков Е.М., Прасолова П. Экономика предприятия. – М.: Банки и биржи, 2000. – 400 с.

4. Экономика предприятия: Учебник /Под редакцией проф. С.Ф. Покропывного. - К.: Из-во "Хвиля-Прес", 1995. 

5. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятий. –М.: Инфра-М, 1998. -343с.