ОҚУШЫЛАРДЫҢ БОЙЫНДА ҰЛТЫҚ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ПАТРИОТТЫҚ СЕЗІМІН ОЯТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ

Дандыбаева А.С.

Қарағанды «Болашақ» университеті

Сармантаев А.С.

Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ

Ойын дегеніз- халықтың баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын құралдың бірі.

Ойынның түрлері өте көп. Мысалы: рөлдік ойындар, денешынықтыру ойындары, сюжеттік ойындар, дидактикалық ойын элементерін пайдаланудың маңызы өте зор. Дидактикалық ойындар баланың ақыл- ойын дамытып, сабаққа деген қызығушылықтарын арттырады. Тіпті нашар оқитын балалардың өздері де ойын элеметтері араласқан сабаққа зор ынтамен, жігерімен араласатыны анық.

Бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті болғанымен, қабылдау есте сақтау мүмкіндіктері жақсы дамыған.

Қазақ ұлттық ойындары: «Қыз қуу», «Орамал тастау, «Асықтар», «Бәйге» ойындары. Бала өмірінің кезеңі ойын арқылы жетіледі. Ойындар әр топта жас ерекшелігіне сай жүргізіледі.

Мектепте балалар табысты, жақсы оқу үшін баланың тілдік функциялары толық дамыған болуы керек. Баланың тілін жетілдіру үшін оны әңгімеше тарта отырып, баланың сөздік қорын жаңа сөздермен толықтырып, түсінігін молайту қажет. Баланың тілін дамытуда ойын түрлерін жүргізу арқылы, ойын шарттарын айта отырып та байытуға болады. Мысалы : «Қуыршаққа қонаққа бару», «Мен кіммін», «Қуыршақты киіндіреміз», «Шарбақты құрастыру», «Көлемі бойынша қой» деген секілді ойын түрлерін қолдануға болады.

Қимыл ойындары- балаға дене тәрбиесінен пәнінен жүргізген тиімді.Себебі бала қимыл қозғалыс ойындары барсында барлық дене мүшелері қимылдап, дами түседі. Балалардың жүгіру, секіру өрмелеу, лақтыру, қағып алу қабілеттерін жетілдіруге, дамытуға мүмкіндік береді.

Қимыл ойындары баланың жүйке қалыптасуына зор ықпал етеді. Қимыл ойынында ережелер ұйымдастырушы роль атқарады, олар ойынның барысын, жүйелілігін, ойнаушылардың қарым- қатынасын, баланың мінез- құлқын білгілейді Қимыл ойындары үйдің ішінде және серуен кезінде бірнеше баламен немесе бүкіл топпен өткізіледі. Олар сондай-ақ дене шынықтыру сабақтарының құрамына енеді. Балалар ойынды игерген соң өздігінен ойнай алады. Ойын балаларға сабақта серуенге де өте қажет, тіпті бала жай дем алып отырғанын өзінде де ойын үстінде болады. Қимылды ойындар баланың барлық жас кезеңінде өтеді.

Ойын арқылы оқушы нені меңгереді:

1. Оқушылар нақты қызмет тәжірибесін меңгереді.

2. Оқушылар тек бақылаушы ғана емес, өздері қатыса отырып қиын мәселелерді өз бетінше шеше білуге үйретеді.

3. Оқу процесінде алған білімді нақты істе қолдана білуге мүмкіндік береді.

4. Оқушы әрекетіне негізделген оқу көлемін басқарады.

5. Уақытты үнемдеуге үйретеді.

6. Оқушылар үшін психологиялық жағымды.

7. Ойын барысында шешім қабылдау оқушылардан аса жауапкершілікті талап етеді.

8. Оқушылар үшін қауіпсіз.

9. Кейде қарапайым оқу қызметімен салыстырғанда көп уақыт мөлшерін алады.

10. Ойын материалдары дәстүрлі оқу материалдарымен салыстырғанда күрделірек.

11. Кейбір ойын түрлерінде қатысушылардың саны шектеулі.

12. Ойын нәтижесі, өз жетістіктері, әсерлері, алған білімі, дағдысы жөнінде оқушылар ата-аналарымен, өзге балалармен, мұғалімдермен көбірек әңгімелеседі, кітапханада өз бетімен іздене білуге, қажетті материалдарды іріктей білуге үйренеді.

Ойын әрекеті балалардың бағалы өмірінің алғашқы күндерінен бастап-ақ маңызды зор. Халық жасаған мұралар сан алуан. Солардың бірі ұлттық ойындары:

Жалпы үлкендер ойының балалар өмірінде алатын орнын түсіне білуі шарт. Егер үлкендер өзін қоршаған дүниеде болып жатқан құбылыстарды балаға көрсетіп, таныстырмаса (жол, көлік, құрылыс, жануар, табиғат т.б.), онда балалар ойындарына арқау етер ешнәрсесі болмайды.

Қазақ халқының «баланы ойын өсіреді» деген сөзі тегінен тегін айтылмаған. Яғни ұлттық ойындар тәрбие құралы ретінде қолдану қажет. Заман өзгерген сайын адам баласының басынан бала ойынында көрініс тауып отырады.

Ойын мәселесіне Т.Тәжібаев, Ә.Диваев,Т.Төтенаев, Е.Сағындықов т.б. ғалымдарымыз өз еңбектерін арнады. Ерте кезде қазақ халқы өз ойындарына ерекше назар аударып, зейін қоя ойнағандары соншалық, қойы басқа ауылдың қойын қосылып, қозысы жамырап кеткенінде байқамай қалған екен.

Ұлттық ойныдардың басым көпшілігі мазмұны жағынан ертегі, әңгімеге жақын болып келетіндіктен, бала зейінін бірден өзіне тарта алады.Осыған орай жаөспірімдер ойнайтын қазақтың ұлттық ойындары баланың жас ерекшеліктеріне байланысты әрі қысқа болып келеді.

Қазақтың ұлттық ойындарының ерекшелігі-эмоциялық жағынан алып қарағанда бала зейінін бірден өзіне аударып алады.

Ұлттық ойындардың тағы бір ерекшелігі –өлең сөздің араласып келіп отыруы. Егер ойын барысында тақпақ, өлең жолдары кездеспессе, оны ойын соңында жеңіліп, ұпай санын өтеушілер орындайды. Олар тақпақ айтып, өлең оқып, ән салады, өз өнерін көрсетеді. Кейде суырып салма ақындық өнер де осы ойын үсітінде өмірге келеді. Жырлай жүріп ойнаған бала ойын барысында айтылған әрбір сөздерге, әрбір сөздің мағынасына аса зер салып, мәтіннің мазмұнына қарай қимыл әрекет жасайды

Педагогикалық ойдың дамуына байланысты халықтық ойындардың ішінен тәрбиелік маңызы өте жоғарылары біртіндеп таңдалады. Ұзақ тәжірибенің арқасында олардың мазмұны айқындалып, ережелері қалыптастырылды, арнайы тәрбиелік мақсаттарды көздеген жаңа ойындар жасалды.

Мазмұны мен балалардың ұйымдастыруы жағынан ойындардың сан алуандығы олардың ішінен күн мезгіліне, өткізілу шарттарына сай балалардың жасына қарай, олардың дайындық деңгейін ескеріп, сондай-ақ педагогтың алдына қойған мақсаттарына тура келетіндей етіп таңдап алуға мүмкіндік береді.

Этнографиялық зерттеулер барсында қазақтың ұлттық ойындарының пайда болуы мен дамуына ерекше мән беріледі. Ойындардың мазмұны халықтың өмірі мен тұрмысының өзгеруіне сай ауысып отырды.

Қазақтың ұлттық ойындары командалық және коандалық емес деп бөлінеді. Кейбір ойындар спорттың түрлеріне және жергілікті ойындарға дайныдық ретінде қолдануы мүмкін.

Қазақтің ұлттық ойындарын сабақта қолдану мынаны көрсетті:бұл ойындар оқушылардың дене тәрбиесінің негізгі мәселелерін табысты шешуге, олардың денсаулығын жақсартып, өмірлік маңызды қимылдық бейімділіктерін қалыптастыруға өте пайдалы.Олар оқушыларға белгілі бір тәрбиелік әсерін тигізеді: батырлық пен батылдық, табандылыққа, ұстамдылққа, ұйымшылдыққа, жолдастық өзара көмекке, саналы тәртіпке үйретеді.

Қорыта келе, ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін, қызығушылығын арттырудағы басты құрал. Ойын барысында балалардың белсенділігі, шығармашылығы дамиды.

Сонымен қоса, ойыннның тәрбиелік мәні зор ойын арқылы баланың бойында адамгершілік, ұлтжандылық, еңбек тәрбиесі, патриоттық сезімдері қалыптасады.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1.Төтенаев Б.Қазақтың ұлттық ойындары.-Алматы, «Қайнар», 1994

2.Бадел А. Бала зейінін дамытуда қазақтың ұлтық ойындарының маңызы// бастауыш мектеп-2008.№7-8.Б.17-19