#Базарова Г.Е. ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІК ЗЕРТТЕУДІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ

 

 

ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ МАРКЕТИНГТІК ЗЕРТТЕУДІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ

 

Базарова Гульнур Ерлановна, менеджмент мамандығының ММЕН 15-1 тобының студенті

 

Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті

 

Туризм әлемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның (ДТҰ) деректері бойынша ол әлемдік жалпы ұлттық өнімнің 1 бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан астамын, әлемдік өндірістегі әрбір 9-шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді. 1993 жылы Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік Туристік Ұйымға нақты мүше болып кірді. Қазақстандық және шетелдік азаматтардың әртүрлі туристік қызметтерге қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешен құру, саланы дамытудың экономикалық және құқықтық  тетіктерін әзірлеу әрі Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету біздің алдымызда тұрған ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады [1].

Туристік маркетинг дегеніміз – ірі туристік ұйымның туристік экскурсиялық қызметтің жаңа, тиімдірек түрін жасауда және оны жасап, өткізу арқылы, ол туристік өнімнің сапасын жақсарту негізінде пайда табуға бағытталған қызметін ұйымдастыру және басқару жүйесі.

Туристік маркетингтің негізгі қызметтері – рекрециялық мұқтаждықты, сұранысты, монопольды және коммерциялық бағаны, нарықты сегменттеуді қалыптастыруға бағытталған әрекет.

Туристік маркетингтің қызметтеріне келесілер жатады:

·                      Нарықтық сұранысты анықтау;

·                      Өнімнің оңтайлы ассортиментін анықтау;

·                      Өндірістің құрылымын анықтау;

·                      Тиімді шешімдерді қабылдау;

·                      Өткізу саясатын жасау.

Туристік өнім ең алдымен жақсы сатып алынуы керек. Туристік маркетинг осы мақсатқа жетуге бағытталған бірінен кейін бірі жасалатын қызметтерден тұруы керек. Осыған орай туризмдегі маркетингтің ойға сыятын және негізделген анықтамасы келесі деп айтуға болады. Туристік маркетинг дегеніміз – ұсыныатын қызметтерді, нарықтағы сұранысы бар және оны фирма осы қызметті өндіре отырып, өзіне пайда алатын және бәсекелестерден тиімдірек жасайтын қызметтермен үздіксіз ұқсату жүйесі [2].

Қазақстанда туризм саласының үлкен потенциалы бар екеніне көзімізді жеткізеді және соның әсерінен еліміздің алдында бірқатар мүмкіндіктер туғызады. Олар SWOT матрицасында келтірілген. Енді біздің мақсатымыз аталған мықты жақтарды пайдаланып, туып отырған мүмкіндіктерді жүзеге асыруға қол жеткізетін стратегия бойынша туризм саласын дамыту. Яғни, дамыту дегеніміз саланың алдында тұрған бірқатар мәселелер тізбегін шешу. Бұл мәселелер біздің әлсіз жақтарымыз болып табылады. Олар да SWOT матрицасында өзінің орнын тапты және ӘЖМ алаңында мүмкіндектермен қиылысады. Осы алаңның мағынасы – мүмкүндіктерге қол жеткізу үшін әлсіз жақтарды жою керек. Сол мақсатта жүзеге асатын стратегиямен жұмыс істеуіміз қажет.

Сонымен қатар, туристік саланы мүлдем артқа қарай шегіндіріп тастай алатын бірқатар қауіптер де өніп тұр. Олар қатарына экология нашарлауы, саяси тұрақсыздық жатады. Аталған қауіптердің алдын алу үшін біз өзіміздің мықты жақтарымызды қолданып, олардың мүлдем көзін жоятын стратегия бойынша қызметті жізеге асыру қажет.

Бұл жағдай SWOT матрицасының алаңында туып отыр.

1-кесте

 

Мүмкіндіктер

Қауіптер

 

1.                  Туризмге тікелей немесе жанама қатысы бар кәсіпорындарды дамыту;

2.                   Халықты жұмыспен қамтамасыз ететін шағын және орта бизнесті дамыту;

3.                  Еліміздің беделін әлемдік қауымдастық алдына көтеру;

4.                   Келу туризмін кеңейту арқылы шетел валютсаының Қазақстанға келуіне қол жеткізу;

Қызмет көрсету саласын кеңейту. 

1.                  Экологияның нашарлауы;

2.                  Саяси тұрақсыздық;

3.                  Экономикалық тұрақсыздық.

Мықты жақтар

 

 

1.                  Қазақстанның геосаяси тұрғысынан ыңғайлы жерде орналасуы;

2.                  Туристік рекреациялық зоналарының, ландшафтардың, флора мен фаунаның алуан түрлілігі;

3.                  Саяси тұрақтылық пен экономикалық даму;

4.                  Қазақстан территориясында тарихи ескерткіштердің көп болуы;

5.                  Қазақстанның Ұлы Жібек Жолы бойында орналасуы

 

 

 

 

 

МЫҚТЫ ЖАҚТАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР - МЖМ

 

 

 

 

 

МЫҚТЫ ЖАҚТАР МЕН ҚАУІПТЕР - МЖҚ

Әлсіз жақтар

 

 

1.                    Әлсіз инфрақұрылым;

2.                    Қазақстан жөнінде потенциалды туристерде ақпараттың аздығы;

3.                    Көрсетілген қызметтердің сәйкес деңгейде болмауы;

4.                    Туризм саласында Қазақстан мамандарының тәжірибесінің аздығы.

 

 

 

ӘЛСІЗ ЖАҚТАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР - ӘЖМ

 

 

 

ӘЛСІЗ ЖАҚТАР МЕН ҚАУІПТЕР - ӘЖҚ

 

Қазақстан өзінің туристік өнімімен халықаралық нарыққа шыққанына көп уақыт болған жоқ. Сол себептен, қазақстандық туристік өнімі өмір сүру шеңберінде енгізу кезеңінде тұр. Бұл кезеңде маркетинг шараларын өте белсенді түрде қолдану керек, дәлірек айтсақ, туристік өнімі жайлы әлуетті туристерді ақпараттандыру деңгейін көтеру керек, яғни Қазақстан туризм үшін өте қолайлы жер деген ойды тұтынушылар санасында жайғастырып, туристік өнімнің имиджін құруымыз керек. Ішкі туризмнің тұтынушылары болып табылатын республикамыздың азаматтырының да қазақстандық туристік өнім жайлы ақпараттану деңгейі жоғары емес. Қазіргі таңда алыс шетелге шығуға мүмкіндігі жоқ, бірақ көршілес елдерге туристік сапармен баруға жағдайлары келеті халық үлесі елеулі болып отыр. Осы тұтынушылардың өзіміздің туристік өнімізге қызығушылықтарын арттырып, тартып алуымызға қазіргі таңда өте қолайлы жаңғдай туып отыр. Көршілес мемлекеттерде саяси жағдайдың тұрақсыздығы біздің ішкі туризм көрсеткіштеріне оң әсерін тигізе алады. Сондықтан қазіргі уақытта туристік ел ішінде белсенді түрде дәріптеуіміз қажет болады [3].

Сонымен қатар шетелдік партнерлар ақпарат көзі болуы мүмкін. Олар бәсекелестер жіберген туристік  ағымның көлемі қандай екенін және олар қандай қаладан келгендігі, қандай қосымша қызметтермен пайдаланғандығы жайлы ақпарат беруі мүмкін.

Бәсекелестер туралы ақпарат жиналып, талданып есеп түрінде туристік фирма басшылығына беріледі. Өйткені, туристік фирмалардың мақсаты бәсекелестерге қарағанда жақсырақ жұмыс жасау болып табылады, олар бәсекелестерінің кемшіліктерін табу арқылы өзінің жұмысында оларды болдырмауға қажет. Бәсекелестерге қатысты тур фирмалардың белгілі бір стратегия, бағалық саясат және маркетинг кешенінің бір құралы қолданылады.

Агенттік тораппен жұмыс жасау маркетинг бөлімінің маңызды мәселесі болып табылады. Агенттік торапқа турфирмамен келісім шартқа отырған барлық турагенттіктер, жеке кәсіпкерлер және ұйымдар кіреді. Маркетинг бөлімінің агенттік торапқа жауап беретін қызметкерлері агенттер туралы көрсеткіштер базасын жүргізуі тиіс.

Агенттік тораптың мүшелеріне турфирманың ұсынатын қызметтерінің пакеттері жіберіледі (каталогтар, брошюралар және олардың электрондық түрі, т.б.). агенттер барлық керекті ақпаратпен қамтылуы тиіс.

Сонымен қатар, маркетинг бөлімінің қызметкерлері агенттердің жұмысы нәтижелері туралы есеп жүргізіп отыруы тиіс.

Агенттік тораптың мүшелерінің жұмысын ынталандыру мақсатында бонустар жүйесі енгізілуі тиіс, әрбір жіберілген турист белгілі бір ұпай әкеледі. Ұпайлардың белгілі бір мөлшері бонустық жүйенің бірінші, екінші және үшінші орындарға шығуға мүмкіндік береді. Бұл комиссиондық марапаттаудың 3 деңгейін қарастыруға мүмкіндік береді. Төменгі деңгейдегі комиссиялық марапаттау мөлшерін орнату маркетингтік бөлімнің қызметіне кіруі керек.

Турөнімді жылжытудың негізгі құралының бірі болып, халықаралық көрмелер мен кездесулерге қатысу болып табылады. Олар турөнімге ғана емес және турфирмаға назар аударуға мүмкіндік береді. Маркетингтік бөлімнің мұндағы қызметі болып жатқан, болашақта болатын кәсіби көрмелер туралы ақпарат жинау болып табылады. Осыған байланысты екі стратегиялық бағыт орнатылады – біреуі әлуетті агенттерді бірге жұмыс істеуге тарту («push») және екіншісі тұтынушыларға бағытталған («pull»). Кәсіби көрермендер көрменің үшін бірінші орын алады.

Көрмеге турфирманың өнімін көрсететін жарнамалық материал дайындалады. Көрмеге дайындалу кезінде шетел тілдерінде визиттік карточкаларды қажетті көлемде дайындауы қажет. Ең негізгісі жарнамалық стендті жасауы қажет.

Туристік көрмелерге қатысудың екі мақсаты бар: 1) партнерлік байланыстарды және агенттік торапты кеңейту; 2) өзінің өнімдеріне түпкілікті тұтынушыларды тарту.

Стендте жұмыс істеу үшін турфирма еі көзге түсімді, әрі пысық қызметкерлерін қояды. Олар шетел тілдерін білуі қажет. Стенд – турфирманың қызметі жайлы толық мәлімет беретін витрина.

Туроператорлармен жұмыс істеуге агенттерді тартудың тағы бір құралы презентацияларды ұйымдасстыру. Презентация кәсіби көрме жұмыс істеп жатқан күндері, аумақтардағы жаңа филиалдардың ашылуына байланысты немесе туристік мерзімнің ашылуымен байланысты ұйымдастырылады. Презентацияны ұйымдастырумен маркетинг бөлімі айналысады. Презентация салтанатты түрде мейрамханаларда, клубтарда жүргізіледі [4].

Ұйымдарға демеушілік көмек. Турфирмалар әртүрлі қоғамдық шараларда демеуші ролін атқаруы болады. Маркетинг бөлім елде, қалада қандай шаралар өтіп жатқандығын іздестіріп, ол жерлерге қатысу туралы шешім қабылдайды. Негізгі қоғамдық өмірде маңызы бар және БАҚ-да үлкен резонанс алатын оқиғаларға демеушілік жасайды.

Оперативті маркетинг. Турфирманың маркетингтік бөлімі агенттік торап арқылы және Интернет жүйесі арқылы жүргізілетін барлық сатулардың мониторингін жүргізеді. Сатулардың жүргізілуінің бағытын бақылау мақсатында есеп беру бланктары жасалады.

Жарнамалық қызмет. Турфирманың жарнамалық қызметін жүргізудің негізгі бағыттары болып жарнамалық стратегияны және медиажоспар жасау, медиажоспардың орындалуын бақылау, БАҚ-да жарнаманы ұйымдастыру, каталогтар жасау, пресс-крнференцияларды жүргізу және т.б. жарнамалық әрекеттер.

Шетелде турөнімнің жарнамасыментек турфирмалар ғана емес, сонымен қатар, федералды және жергілікті құрылымдар, қонақ үйлер, театрлар, мұражайлар, тематикалық парктер, мейрамханалар және басқалар. Мысалы, Голландиядағы қызғалдақтардың өскендері жайлы БАҚ-ғы күшті жарнама арқылы білуге болады. Аты әйгілі Кекенхоф өзінің ғажайып гүлдері бар брошюраларын әлемнің түпкір – түпкіріне жібереді. Бұл брошюраларда парктың тарихи, қандай көлікпен ол жерге жетуге болатындығы және бағаларының қандай екендігі туралы толық ақпарат бар. Қазіргі кездегі турфирманың қызметі нарықтық ортада жүргізіледі. Сұраныс пен ұсыныс қандары, еркін бәсекелестік турфирманы нарықтық ойынға бас ұруға әкеледі. Маркетинг фирмаішілік және сыртқы орта шындығымен байланыстыратын механизм болып табылады. Ол нарықтың конъюктурасы, нарықтағы бәсекелестер, туристік лектердің бағыттары, туристік өнімнің өзгеруі, тұтынушылардың талғамы және көзқарасының өзгерісі жайлы ақпарат береді [5].

Туристік қызмет кәсіпорын шаруашылық әрекетімен ғана шектеліп қоймайды, ол әртүрлі қоғамдық және кәсіби ассоциациялар мен бірлестіктердің, аймақтық, ұлттық, халықаралық институттар, мемлекеттік және мемелекетаралық реттеу ұйымдарының қызметімен өте тығыз байланысты болады. Сонымен, туризм құрылымдарының әрқайсысы өзінің нақты функциясын жүзеге асырғанда маркетинг концепциясын қолданады, сол арқылы ғана өз қызметінің тиімділігін арттырып, өзіне және қоғамға белгілі бір пайда алып келе алады.

Бұл дәрежеге жету үшін туристік саламен байланысты кәсіпорындар туризмдегі маркетингті теориялық тұрғыдан жан-жақты зерттеп, тәжірибеде қолдануы қажет. Ал бұл бағыттар біздің елімізде салыстырмалы түрде жаңадан пайда болып, дамып келе жатқан соң, теориялық дайындығы мықты, кәсіпқой мамандар жетіспейді, туризмдегі маркетинг Қазақстан мысалында тіпті жаңа бағыт болып табылады. Сондықтан, аталған сала бойынша маркетинг тұрғысынан теориялық зерттеу жүргізіп, тәжірибеге енгізу, еліміз үшін өте пайдалы да, “әдемі ” де саланы дамытуға өз үлесімізді қосумен бірдей.

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

 

1.Александрова А.Ю. География туризма. М.; Кнорус, 2008. – с. 279.

2.Багиев Г.Л., Тарасевич В.М. Маркетинг. СПб: СПБУЭФ, 1996. – 74 б.

3.Бейжанова А.Т. Қазақстан Республикасындағы туризм саласындағы маркетингтің дамуы. // Вестник КазНУ: серия экономическая. – 2004. -  № 4-с. 52-53.

4.Голубков Е.П. Маркетинг стратегии, планы, структуры. – М.: Дело, 1995. – 192 б.

5.Дайан А., Букерель Ф., Ланкар Р., Академия рынка: маркетинг /пер. с фр др./; А.Г. – М.: Экономика, 1993. – 572 б.