ҚҰРАМЫНДА КРЕМНИЙ
БАР АРОМАТТЫ ГЕТЕРОЦИКЛДІ ЭФИРЛЕРДІ
СИНТЕЗДЕУ
Ягудеев Т.А. - Химия ғылымдарының докторы, профессор
Наурызбаев
Е.М. - Магистрант
Қ.И.Сәтбаев
атындағы Қазақ ұлттық техникалық
университеті
СИНТЕЗ
КРЕМНИЙСОДЕРЖАЩИХ ГЕТЕРОЦИКЛИЧЕСКИХ
АРОМАТИЧЕСКИХ ЭФИРОВ
Ягудеев Т.А. – Доктор химических наук, профессор
Наурызбаев
Е.М. – Магистрант
Казахский национальный технический
университет имени К.И. Сатпаева
SYNTHESIS
OF SILICON-CONTAINING HETEROCYCLIC AROMATIC ESTER
Yagudeyev T.A. - Doctor of Chemistry,
Professor
Nauryzbaev E.M. – Undergraduate
Kazakh national technical university named
after K.I. Satpaev
Құрамында кремний бар циклогексан
мен тетрагидропиран қатарындағы ацетиленді және диацетилеенді
эфирлерді алу әдісі қарастырылған және қасиеттері
көрсетіліп, құрылымы анықталған.
Разработан способ получения кремнийсодержащих
ацетиленовых и диацетиленовых эфиров циклогексаиового и тетрагидропиранового
рядов. Синтезированы и изучены свойства и строения ацетиленовых и
диацетиленовых эфиров.
In article investigation
on syntheses silicon containing acetylene and dyacetylene ether cyclohexane and
tetrahydropyran series.
Шихиев әріптестерімен [1, 2] алғаш рет катализатор H2PtCl6 қатысында
құрамында галогені бар ацетилен спиртіне метил-ди-n-пропилсиланның қосылуын зерттеді:
Бірқатар еңбектерде [2-3] Спайер катализаторының қатысында триэтилсилан мен триэтилгерманның оксициклопентил- және оксициклогексилфенилацетиленге әсері қарастырылған. Сонымен қатар құрамында кремний немесе германий бар диенді көмірсутектерде циклопентил радикалының қатысында қосылу реакциясымен қатар дегидратациялану реакциясы жүрсе, ал циклогексил радикалы қатысында реакция тек ацетилен байланысына қосылу арқылы жүреді.
Біз құрамында кремний бар ароматты және ароматты эфирлерді синтездеу үшін бастапқы өнім ретінде 1-этинилциклогексанол-1 (I) және 2,2-диметил-4-этинилтетрагидропиранол-4 (II) алдық. Құрамында кремний бар бастапқы өнім ретінде, қазіргі кезде өндірісте өндіріліп жүрген, диметилфенилхлор-, метилфенилдихлор- және дифенилдихлорсиланды пайдаландық. Реакция келесі сызбанұсқа арқылы жүреді:
Кесте 1. Циклогексан
мен пиран қатарындағы құрамында кремний бар ацетиленді
және диацетиленді эфирлер.
|
№
қосыл |
Қосылыстың
формуласы |
Шығ.
% |
Тқай
0С/м
м |
Тбал
0С |
dy20 |
0nd2 |
Табылды,
% |
Есептелді,
% |
||||
|
C |
H |
Si |
C |
H |
Si |
|||||||
|
III |
|
40.1 |
164.4/4 |
- |
0.98
49 |
1.5
12 5 |
75.
77 |
8.
4 4 |
7.
9 0 |
74.
35 |
8.
5 8 |
7.
6 0 |
|
IV |
|
44.0 |
178/2 |
- |
0.99
73 |
1.5
07 8 |
70.
31 |
8.
3 3 |
8.5
4 |
70.
78 |
8.
03 |
9.7
3 |
|
V |
|
72.7 |
241/1
5 |
- |
1.03
65 |
1.5
19 8 |
75.
31 |
8.3
9 |
8.
2 0 |
75.
38 |
8.2
2 |
8.
3 4 |
|
VI |
|
33.,6 |
249-250
10 |
- |
1.06
55 |
1.5
07 0 |
0.2
6 |
7.8
8 |
8.
3 |
70.
08 |
7.
6 1 |
6.
8 5 |
|
VII |
|
73.4 |
- |
97-98 |
- |
- |
78.
74 |
7.
6 1 |
6.
5 0 |
78.
50 |
7.
4 7 |
6.
5 4 |
|
VIII |
|
69.7 |
- |
11
4 |
- |
- |
73.
42 |
7.
8 0 |
6.
0 1 |
73.
77 |
7.
3 8 |
5.
7 4 |
Яғни, 1-этинилциклогексанол-1 (I) мен 2,2-диметил-4-этинилтетрагидро-пиранол-4 диметилфенилхлор-, метилфенилдихлор- және дифенилдихлор-силанмен абсолютты бензол ортада құрғақ пиридин қатысында ұзақ уақыт қыздыру арқылы келесі қосылыстарды алдық: 1-этинил-1 -диметилфенилсилоксициклогексан (III) 2,2-диметил-4-этинил-4-диметилфенил-силокситетрагидропиран (IV), метил-фенилди-(1 -этинил-1 -оксициклогексил)-силан (V),
метилфенил-ди-(2,2 -диметил-4 -этинил-4 -окситетрагидропиранил)-силан
(VI), дифенил-ди-(1-этинил-1-оксициклогексил)-силан
(VII) және дифенилди-(2,2-диметил-4-этинил-4-окситетрагидропиранил)-силан (VIII)
Құрамында кремний бар эфирлер (III-VI) жоғарғы температурада қайнайтын,
диэтил эфирінде, тетрагидрофуранолда, метанолда, бензол мен ацетонда жақсы еритін сұйықтық, қосылыстары (VII-VIII) ақ кристалды заттар.
Алынған заттардың (III-VIII) құрылымы MRD және ИК-спектрмен дәлелденген (кесте 1). Қосылыстардың ИК-спектрлері мынадай аймақтарда байқалады: Si-0
(1055-1080см-1), -С=С- (2220-2205 см-1) және=C-H (3310см"1).
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ:
1. Шихиев И.А., Ватанхи А.А., Гусейн-Зэде Б.М. Синтез ацетиленовых формален
и их гидросилилирование. // Ж. общ. химии, 1966.- Т. 36.- Вып. 7.- С. 1293.
2. Шахиев И.А., Алиев М.И., Юсуфов В.Г. Синтез органических и кремнийорганических
трихлорацеталей и неполных простых эфиров хлораль гидрата ацетиленового ряда.
// Ж. общ. химии, 1965.- Т. 35.- Вып.9.- С. 1654.
3. Шахиев И.А., Асланов И.А., Мехмандарова Н.Т. Синтеза и превращения
некоторых азо- и двухатомных третичных у-германийорганических спиртов
ацетиленового ряда. // Ж. общ. химии, 1966.- Т. 36.- Вып. 7.- С. 1297.