Сельское  хозяйство 5.Растениеводство, селекция и семеноводство.

А-ш.ғ.к. Мемешов С., б.ғ.к. Дурмекбаева Ш.Н., магистр Дюсенбаев Б.

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті, Қазақстан

АҚМОЛА ОБЛЫСЫ, ЗЕРЕНДІ АУДАНЫ ЖАҒДАЙЫНДА ДӘННІҢ СҰР КӨБЕЛІГІНІҢ ЖАЗДЫҚ БИДАЙ ЕГІСТІГІНДЕГІ ЗИЯНДЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУДА GPS ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ

Қазіргі уақытта ғылым мен тәжірибеде дәннің сұр көбелегі жайлы көптеген материалдар жинақталған: биология және экология ерекшеліктерін анықтау, популяция құрылымын орнату, сандық есебінің әдістерін жасау [1]. Осымен қатар жаңа агротехнологиялар әсерін зерттеуді қажет етеді.

Сұр көбелекті фенологиялық зерттеулер мен дамуын болжау әдістерін жасау тәжірибе жағынан маңызды және химиялық өңдеулер мерзімдерінің сигнализациясы болып келеді. Осының барлығы Ақмола облысында дәннің сұр көбелегінің даму ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған, астық дақылдардың ерекше қауіпті зиянкестерін фитосанитарлық бақылауын жетілдіру үшін жүргізілетін ғылыми-зерттеу жұмыстарының өзектілігін негіздейді [2,3].

Осыған байланысты біздің зерттеу жұмыстарымыз Ақмола облысы, Зеренді ауданы жағдайында дәннің сұр көбелегінің даму ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған, GPS-технологияларын қолданумен дәннің сұр көбелегінің санын есепке алу әдістерін жетілдіру және фитосанитарлық бақылау. Астық дақылдар егістерін тексеруде GPS – технологияларын қолдануымен дәннің сұр көбелегінің ошақтарын табу [4].

Зерттеу барысында дәннің сұр көбелегі санының экологиясын, фенологиясын және динамикасы зерттелді. GPS жүйесі бойынша ауданды зерттеудің географиялық координаталары анықталды. Арнайы қабылдағыштармен өңдеу әдістерінің сигналдары осы дәлдікті қамтамасыз етеді. ЖШС «Зеренді-Астық» алқаптарының географиялық координаталары дәннің сұр көбелектерін мониторингі жүргізілді.

Ақмола облысы, Зеренді ауданының «Зеренда-Астық» ЖШС-тің 25 алқабының географиялық координаттары GPS жүйесі бойынша анықталды. Базалық шаруашылықтың географиялық орналасуын ескере отырып, алқаптың координаттарын анықтау 4 нүктеде жүргізілді: солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс, оңтүстік-шығыс және оңтүстік-батыс шекараларда. Географиялық координаттардың арақашықтығы с.е.51°01,754-тен с.е.51°09,965-ке дейін және ш.ұ.070°59,082-ден ш.ұ.070°43,692-ге дейін өзгерді. GPS жүйесі бойынша технологияларды қолдану финосанитарлық мониторингті жетілдіруге мүмкіндік береді.

Қолданушылар үшін Ақмола облысы, Зеренді ауданында дәннің сұр көбелегіне қарсы химиялық өңдеудің дабылдағышы, зерттеудің уақытын анықтауға арналған фенокүнтізбесінің (1 кесте) ыңғайлы түрі дайындалды.

Кесте - 2 Зеренді ауданы егістерін жаздық тексеру дабылының және дәннің сұр көбелегіне қарсы химиялық өңдеу жүргізудің фенологиялық күнтізбесі

Жұмыртқа салу күндері	Дәннің сұр көбелегіне қарсы химиялық өңдеу жүргізудің болжамды мерзімдері және ауа температурасының ауып кетуі барысынан химиялық өңдеудің тоқтатылуы
	0^°С	-1^°С	-2^°С	-3^°С	+1^°С	+2^°С		+3^°С
1	2	3	4	5	6	7		8
30.VI	24.VII	27.VII	30.VII	4.VIII	21.VII		19.VII	17.VII
	30.VII	3.VIII	8.VIII	14.VIII	27.VII		25.VII	22.VII
5.VII	29.VII	1.VIII	4.VIII	9.VIII	26.VII		24.VII	22.VII
	5.VII	9.VIII	14.VIII	21.VIII	2.VIII		30.VII	27.VII
10.VII	3.VIII	6.VIII	10.VIII	16.VIII	31.VII		29.VII	27.VII
	11.VIII	12.VIII	22.VIII	29.VIII	7.VIII		4.VIII	1.VIII
15.VII	9.VIII	12.VIII	17.VIII	23.VIII	6.VIII		3.VIII	2.VIII
	17.VIII	23.VIII	29.VIII	5.IX	14.VIII		10.VIII	7.VIII
20.VII	15.VIII	19.VIII	24.VIII	30.VIII	12.VIII		9.VIII	7.VIII
	23.VIII	31.VIII	7.IX	13.IX	21.VIII		17.VIII	14.VIII

Ескерту: Дабылдар мына дәрілердің: децис-профи, кинмикс, оникс, трамп, фаскорд, фастак, фьюри, циперон, шерпа 15 күндік күтілу мерзіміне арналған.

Фенокүнтізбесімен жұмыс істеу үшін бастапқы деректер ретінде байқау арқылы анықталатын көбелектердің жұмыртқалау мерзімі қолданылады. Фенокүнтізбелер жұмыртқалаудың бескүндігі бойынша есептелген, ал, бескүндік арасындағы уақыт математикалық жолмен саналады. Дабылдағыштар алдымен қалыпты ауа райы жағдайына арналады (-0◦С қалпынан ауытқусыз), ал ауа райының болжамды ақпараты болған кезде - ауа райы қалпынан ауытқулар үшін (қалыптан -1◦С, -2◦С, -3◦С немесе +1◦С, +2◦С, +3◦С) есептеледі.

Сонымен дәннің сұр көбелегінің даму ерекшеліктерін зерттеуде GPS жүйесі бойынша технологияларды қолдану зиянды ағзалардың фитосанитарлық мониторингі мен бақылауын жүргізу барысында өсімдіктерді қорғау қызметіне зиянды ағзалардың ошағын анықтауды жетілдіруге, қорғаныс шараларының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді..

ӘДЕБИЕТ

1. Шек.Г,Х., Ажбенов В.К., Евдокимов Н.Я. и др. Рекомендации по учету, прогнозу и мерам борьбы с серой зерновой совкой. – М,.Колос, 1984. -32 с.

2. Фитосанитарная диагностика /кол.авторов; под ред.А.Ф.Ченкина. М.:Колос,1994.-323с.

3. Методические указания по учету и выявлению особо опасных вредителей и болезней сельскохозяйственных угодий /под ред.А.О.Сагитова, В.К.Ажбенова – Алматы: Бастау, 2003.-48с.

4. Методы дистанционнгого зондирования в сельском хозяйстве Казахстана.-Алматы. Ғылым,1999.-176с.