БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ПӘНДІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА БАҒДАРЛАНҒАН ТАПСЫРМАЛАР

 

Барсай Б.Т. - педагогика ғылымдарының докторы, Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің математиканы оқыту әдістемесі кафедрасының профессоры

Әлжанов Е.Ж. - Лондон университетінің магистранты,

Бексұлтанқызы Л. - әл-Фараби атындағыҚазақ ұлттық университетінің жалпы және этникалық педагогика кафедрасының магистранты

 

Бастауыш білім берудің мақсаты негізгі және пәндік құзыреттіліктерді кіріктіру жолымен, сондай-ақ білім берудің базалық мазмұнында белгіленген білім беру салалары бойынша күтілетін нәтижелерді анықтау үшін негіз болып табылады. Негізгі құзыреттіліктер: ақпараттық құзыреттілік; коммуникативтік құзыреттілік; проблемалардың шешімін табу құзыреттілігіі.

Негізгі құзыреттіліктер пәнаралық сипатта қабілет ретінде қалыптасады және оқу пәндері арқылы әрбір білім беру салаларындағы орнына сәйкес дамиды.

Проблемалардың шешімін табу құзыреттілігіі (өзіндік менеджмент) – проблеманы сәйкестендіру; әрекетті жоспарлау және мақсат қою; технологияларды қолдану; ресурстарды жоспарлау; құзыреттілікті бағалау; қызмет өнімінің нәтижесін бағалау; өзіндік қозғалысын бағалау арқылы қалыптасады.

Коммуникативтік құзыреттіліктің қалыптасу жолдары: жазбаша қатынас; көпшілік алдында сөз сөйлеу; диалог; өнімді топтық қатынас.

Ақпараттық құзыреттілік- ақпараттық ізденісті жоспарлау; алғашқы ақпаратты бөліп алу; қайта алынған ақпаратты бөліп алу; ақпаратты алғашқы өңдеу; ақпаратты өңдеу кезінде логикалық операцияларды пайдалану барысында қалыптасады.

Пәндік құзыреттіліктер білім беру салаларының мәні мен орнын анықтайтын мақсат болып табылады және пәнаралық сипаттағы күтілетін нәтижелерді қарастырады; оқу пәндерінің мақсаттары мен міндеттерін айқындауға бағдар береді.

Пәндік құзыреттіліктер білім алушылардың кең ауқымды әрекеттерін қамти келе, олардың келесідей қабілеттерін сипаттайды:

-    қоғам қажеттілігіне сай  ана тілінде және басқа тілдерде қарым-қатыныс жасауға  ынталы болуы;

- кең  ауқымды мағынада математикалық сауаттылыққа ие болу сонымен қатар жаңа  ақпараттық және коммуникациялық  технологияларды қолдана білуі;

- адамның табиғаттағы ролі мен орны тұрғысынан әлемнің ғылыми  сипатын түсінуі;

- өз халқының  өткен тарихын білу, отбасында, қоғамдастықта және басқа адамдармен  қарым-қатынаста жалпыадамзаттық және әлеуметтік мәдени  құндылықтарға өз көзқарасын білдіре білуі;

- қазақ халқының мәдениетін, Қазақстан халықтарының және әлемнің мәдени көптүрлілігін  түсіну және бағалауы;

         - өзінің бәсекелестік қабілетін арттыру үшін өзін-өзі билеуге және кәсіби өсуге ынталы болуы;

- өзінің дене күш қуатын, ақыл-ой қабілетін және жалпы өмірлік   әрекетін жоғары деңгейде ұстап тұру үшін  салауатты өмір салтын сақтауы жатады [2].

 

 

 

 

 

 

Математика пәні бойынша оқушылардың құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар

Кесте 1 - Проблеманы шешу және өзіндік менеджмент құзыреттілігі

Аспект

I саты

Тапсырмалардың мысалы

 Проблеманы   сәйкестендіру (анықтау)

- мұғалім құрастырған проблеманы шешуге қай тұрғыдан келетінін түсіндіреді;

-шынайы және ойлаған жағдаяттардың бір – бірінен  айырмашылығын көрсете отырып, сипаттайды.

1. Берілген мысалдарды пайдаланып, кестелерді толтыр:

  8 - 2               60+20

 10–2               70+30

 4 + 2               50-20

 9 - 2                70+20

Қосылғыш

 

 

 

 

Қосылғыш

 

 

 

 

Қосынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Азайғыш

 

 

 

 

Азайтқыш

 

 

 

 

Айырма

 

 

 

 

2. Азайтқышы 3 болатын айырмаларды теріп жаз. Мәндерін тап.

 4-3      3-1       9-6       3+4

 3-0      5-3       7+1      5+3

 5-4      8-3       3-3       5+4

Әрекетті жоспарлау және мақсат қою

- мәндерді шешу қадамдарының логикалық және уақытша бірізділігін анықтайды және құрайды.

 1. Дөңгелекке қарағанда артық болатын фигураларды боя.       

2. Оқы:

 Автобуста 40 адам бар. Аялдамадан 10 адам түсті. Қанша адам қалды?

Бұл...

Шарты...

Сұрағы...

Есептің шешуі...

Есептің жауабы...

3.  Суретте неше төртбұрыш бар?

   

4.    + 1 =

       + 0 =

Технология-

ларды қолдану

- нұсқаулықпен қатаң сәйкестікте технологияны жүргізеді

1. Екі таңбалы 10 санын жаз. Жазылған саннан   5, 4, 3, 2, 1 ... сандарын азайт.

2. 10 құрайтын жапырақтар жұптарын бір түске боя. 

3. Көрші екі виноградтағы жазылған сандарды қос, нәтижесін, төменірек жазып көрсет.

 

 

 

 

 

 

 


 4. Төрт қаланың (Алматы, Талдықорған, Шымкент, Орал) ара қашықтықтарын зер сала қара. Қай қалалар арасында жүру билетінің құны қымбат болады?

       

                      

                               

 

 

 

Ресурстарды жоспарлау

-   белгілі әрекеттерді орындау үшін қажетті ресурсты атайды

5 см
 
1. Сызба бойынша есеп құрастыр. Суреттегі екі кесіндінің бірінің ұзындығы 5 см, ал екіншісінікі – 4см.

4 см
 
 

 

 


2. Сурет бойынша есеп құрастыр.

 

 

3. Кестені толтыр.

Нысан

Ақпаратты қабылдау түрлері

 

Д 1 - кестенің жалғасы

 
 
Сезім мүшелері

Досыма хат

Көру

Көз

Математикалық мысалдар

Көру

 

Балмұздақ

Дәм

 

Сурет

 

 

Телехабар

Есту,көру

 

Радиохабар

 

 

Торт

 

 

Фотосурет

 

 

Қызметті бағалау

-өзі іс- бақылауды тапсырылған тәртіппен орындайды                                                         

 1. Қосу арқылы азайтуды тексер:

40-20

90-50

70-60

80-30            

60-40            

30-10

20-10             

20-20

50-30

2. Бос торларды толтыр:

Қызмет өнімін  (нәтижесін) бағалау

- жоспарланған және алынған өнімнің сипаттамаларын салыстырады және өнім сапасына сәйкес қорытынды жасайды;

– өз әрекетінің өнімін берілген өлшемдер мен тәсілдерге сәйкес бағалайды.

1. Шығар, жауапты «сандықшадан» тап. Бағдаршам белгісін бояп көрсет ( жасыл түс – егер тапсырма дұрыс және мұқият орындалса; сары түс – 1-3 қате кетсе; қызыл түс – 3-4 қате кетсе)

5+4

7+3

2+5

10–4

9–7

8–5

0+5

8-7

5–1

Сандықша

9, 10, 7, 6, 2, 3, 5, 1,4.

 

 

 

 

  2. Шығар, жауапты жәшіктен іздеп тап:

10+20        8-2                   

30-10         8-1

4+6            9-4

Жәшікте неше қызыл алма бар?

Жәшікте неше сары алма бар?

Өзіндік қозғалысын бағалау

- өз әрекетінің әлсіз және күшті жақтарын көрсетеді;

- өз қызметіндегі қызығушылы-

ғын атайды.

3. Бағанның біреуін таңдап ал. Орындаған тапсырмаң қанша болса, өзіңе сондай баға қой.

1

2

3

6+4

3+3

4-1

7-2

2+0

10-6

7+3

5-4

5-3

8-6

4-2

 

7+1

 

 

Ақпараттық құзыреттіліктер

 

Аспектілер

I саты

Тапсырмалардың  мысалы

Ақпараттық ізденісті жоспарлау

- ақпаратты белгілі мен белгісізге бөледі;

–міндетті шешу үшін берілген тізімнен ақпараттың қайсысын меңгергенін, не меңгермегенін көрсетеді;

 

1. Шартты толықтыр және есепті шығар.

 Анашым 8 банкі құлпынай тосабын, ал ____ банкі шие тосабын  қайнатты.

 Анашым кеше____ банкіге ____ құлпынай тосабын қайнатты.?

2. Есеп мәтінін өзгерт және оны шығар:

 Дүкенге 8 жәшік қызанақ және 2 жәшік тәтті бұрыш әкелді. Дүкенге неш жәшік қызанақ әкелді?

3. Шартты толықтыр және есепті шығар:

 Ағашта ÿ торғай қонып отыр еді. 3 торғай ұшып кетті. Ағашта неше торғай қалды?

 

-ұсынылған ақпараттан 

қойылған міндетті шешуге қажетін бөліп алады;

-анықтамалықтар-ды, энциклопедия-ларды қолданады, мазмұны бойынша кітаптарға және сілтемелер бойынша сайтқа бағдар жасайды.

4. Есептің шартын өзгертіп шығар.

Сәкенде ÿ торкөз және 2 жолды дәптер бар. Сәкенде неше жолды дәптер бар?

5. «Ғажайып мысалдар». Қосу мен азайтуды орында.

 

Алғашқы ақпаратты бөліп алу

- қалдырылған есеппен сәйкес жоспар бойынша бақылау/ эксперимент жүргізу

– сұрақ қоя отырып, адамдардан ақпарат алады

– көркем образдар бар дереккөздерден ақпарат табу

1. Ойлан, пайымда, қорытынды шығар.

«Гитара – музыкалық аспап. Салтанаттың үйінде музыкалық аспап бар. Үйінде гитара бар ма?» 

2. Сурет бойынша есеп құрастыр.

 

Қайта алынған  ақпаратты бөліп  алу

- ақпаратты екі және одан да көп берілген негіздеуді жүйелейді және алады (дерек қоры: көп ақпараты бар, құрамы бойынша 1-2 жай дерек)

1. Әлия кеше 6 мысал, ал бүгін одан 2 мысал кем шығарды. Есеп болу үшін осы шартқа қандай сұрақтар қоюға болады?

А) Әлия бүгін неше мысал шығарды?

Б) Әлия кеше неше мысал шығарды?

В) Әлияның шығарған мысалдары қиын ба еді?

2. Есептің шартына сұрақ қой.

Аружан 6 шелек шие жинады. Жиналғаннан 4 шелек шие сатты.

Есеп қандай болды?

Ақпаратты алғашқы өңдеу

– берілген жай құрылым (1 белгі бойынша) аясында алынған ақпаратты жүйелейді

- графиктік түсінікті жай (бір құрамды) ақпараттық немесе бейнелік түсінікті мәтіндік түсінікке және керісінше өрнектейді

1. Мәндері бірдей қосынды мен айырманы сызықпен қос.

  6 – 3              8 – 2       9 – 3      1 + 3

  7 + 3  4 + 2       7 – 3      1 + 2

 60-30         80-20     90-30     10+30

 70+30        40+ 20   70-30     10+20

 2. Мәндері бірдей қосынды мен айырманы бір бағанға жаз:

5-1      2+2           7-4         50-10     70-40

2+3     6-2             0+4      20+30      60-20

8-4      1+3            8-5       80-40       80-50

4-2      10-4            6-5      40-20    100 - 40

 

 

 

3. Қысқаша жазу бойынша есеп құрастыр:

  Айша – 4 гүл

 


                                             

  Әлия – 5 гүл

4. Сызба бойынша есеп құрастыр:

                                  2 см

                                              ?  3 см артық

 

  

Ақпараттар

ды  өңдеу

- алынған ақпаратты дәл айтып беру

-ақпараттың жеткіліксіздігін көрсетеді;

 

1.Сенде 4 шаршы және 4 үшбұрыш бар:

Шаршының бөлігі үшбұрыштан тұрады. Осы фигуралардан шаршы құрастыр.

2.Ұқсайтын фигураларды біріктір:

- ұсынылған ақпараттар дерек көзінен аргументтер мен қорытындылар табады

3 Оқы:

а) Үн парақта 10 бет бар, ал журналда 30 бет бар.

Осы тапсырманы есеп деп айтуға бол ма? Неліктен?

Шартты толықтыр және есепті шығар: 

б) Бағбан раушан гүлі мен қызғалдақ сабақтарын қысқартып кесті. Бағбан неше гүлдің сабақтарын кесті?

Осы тапсырманы есеп деп айтуға бол ма? Неліктен?

4.  9 - ға дейін толықтыр:

5. Шартын толықтыр. Есеп шығар:

Ұл бала сөздіктен сөздерді жаттады. Ол сөздіктен 5 сөз жаттады, сонда жаттайтын тағы 4 сөз қалды.

6.  Берілген тапсырманы есеп деп айтуға

 бола ма? Неліктен? 

а) Ыдыста 7 жеміс бар. Оның 3 – еуі алма және 4 – еуі алмұрт.

 

Ақпаратты өңдеу кезінде логикалық амалдарды қолдану

- дәлелдеме, бағалау, түсіндірулер келтіру

– берілген ақпаратты тапсырмамен сәйкес қорытындылайды немесе нақтылайды

–тапсырылған негіздеу бойынша жіктейді

–құбылыстың, объектілердің, түсініктердің белгілерін бөліп алады, оларды негізгі және қосымшаға бөледі сәйкестік пен сәйкессіздікті табады

 

ә) Анашым бірнеше апельсин, ал олардан 5 алма артық сатып алды.

б) Сыныпта 10 ұл бала және 20 қыз бала бар.

1. Геометриялық фигуралардың қайсысының бұрыштары артық?

2. Сенде мына фигуралар бар:

Мынадай түстер бар:

Сәйкес фигураларды боя.

          

Коммуникативтік құзыреттілік

 

Аспектілер

I саты

Тапсырмалардың мысалы

Жазбаша

қатынас

-өз ойын жай құрылымды жазбаша коммуникацияның стандартты нәтиже түріне келтіреді

–мәтінді дайындау ережесін сақтап және берілген үлгі, қосымша графика бойынша сұрақты айтып береді   

 1.Өрнектерді жаз және оны есептеп шығар:

+

5

6

3

4

2

 

 

 

 

1

 

 

 

 

0

 

 

 

 

2. Бос торларды толтыр:

     5-ÿ=1        1+ÿ=9

     8+ÿ=8       50-ÿ=10

     ÿ+ÿ=10      60+ÿ=100

3. Шырша мен ойыншықтардың қосындысы 10 болатындай етіп, сызықпен қос.

1

3

2

4

5

j0293240

j0293240

j0293240

j0293240

j0293240

BD18253_

BD18253_

BD18253_

BD18253_

BD18253_

7

9

6

5

8

Көпшілік алдында сөйлеу

-мақаланың жоспарын дайындау

-жұрт алдында сөйлеу ережесін және регламентті сақтау

1. Тапсырманы қалай орындау керектігін көршілес досыңа түсіндір:

 5*1

10*4

50*10

100*40

10*10     

5*4

100*100

50*40

7 * 8        

9*5

70*80

90*50

 

-өз сөзінің ой топтамасын бөлу үшін кідірісті қолданады.

2. Қысқаша  жазу бойынша есеп құрастыр.

? Барлығы
 
Қоян - 7 сәбіз        

      

Кірпі  -2 алма   

 

 

Диалог

-пікірталас, диалог, монологтардағы бағалау/фактіге негізделген ақпараттардың негізгі мазмұнын түсінеді

-әңгімені ережеге сәйкес бастайды және аяқтайды. Диалогтың мақсатына сәйкес сұрақтар қояды және сұрақтарға жауап береді.

1. Партада  өзімен қатар отырған білім алушыларға есеп құрастыру және шығару ұсынылады. Есеп бойынша амал таңдап алуды талқылау керек:

Әйгерім 7 қалампыр гүлін және одан 2 – еуі кем қызғалдақ өсірді. Әйгерім неше қызғалдақ өсірді?

 

 

Дүниетану пәні бойынша құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағдарланған тапсырмалар

 

1- тапсырма

Проблеманың шешімін табу құзыреттілігі (өзіндік  менеджмент)

Проблеманы  сәйкестендіру (анықтау) (1 тапсырма)

Өзіндік қозғалысын бағалау (5 тапсырма)

Ақпараттық құзыреттілік

Ақпараттық ізденісті жоспарлау (2, 3 тапсырмалар)

Ақпаратты өңдеу (4 тапсырма)

Назар аударыңыз! Тапсырманың мәтінін мұғалімнің өзі оқиды.

1 тапсырма

 Сен қалай ойлайсың? Көшеде дұрыс жүруді үйрену неге маңызды?

2 тапсырма

 Көшенің (жолдың) қай жерінен өтесің? Әрбір суретке сәйкес жазуды таңдап, жаз:

Жерасты жолы.

Айналма жол.

Қиылыс.

Жол.

 

  

 

3 тапсырма

Саған көшеден өтуге біреу көмектесе ме? Кім?

- ата-анаң;

- әжең немесе атаң;

- ағаң немесе әпкең;

- көшедегі жолаушылар.

 

4 тапсырма

Сен әбден үйренген соң, көшеден өзің өте алар ма едің! Көшеде өзіңді дұрыс ұстауды үйрен!

Мына суреттерге қарап отырып, жолда жүру ережесін сипатта.

Сен мектепке жеткенше сенімді боласың, егер:

 

 

 

 

 

5 тапсырма

Дұрыс жауапты таңда. Көшеде немесе жолда жүру қауіпсіз болу үшін, сен тиіссің:

- сақ болуға;

- мұқият болуға;

- көшені қиып өту үшін, тез болуға;

- жаяу жолауышының жолда жүру ережесін білуге;

- ноталарды білуге.

 

2 тапсырма

Ақпараттық құзыреттілік:

Ақпараттық ізденісті жоспарлау.

Ақпаратты өңдеу.

Назар аударыңыз! Тапсырманың мәтінін мұғалімнің өзі оқиды.

Тәжірибе жүргізейік. Сізге тіс щеткасы, мақта, тарақ қажет.

Тәжірибенің барысы:

1. Тарақтың тістеріне кішкене мақтаны ора. Енді, «тарақ – бұл сенің тістерің, ал мақта – тамақ қалдықтары», - деп көз алдыңа елестетіп көр.

2. «Тістеріңді» тіс щеткасының көмегімен оңға, солға қозғап тазалап көр. «Тамақ қалдықтары» «тісіңде» қалды ма?

3. Енді «тісіңді» щетканы жоғары, төмен немесе дөңгелете айналдыра отырып, тазалап көр.

4. Қорытынды жаса.

 

3 тапсырма

Проблеманың шешімін табу құзыреттілігі (өзіндік  менеджмент)

Қызметті бағалау

Назар аударыңыз! Тапсырманың мәтінін мұғалімнің өзі оқиды.

Жануар –  жұмсақ ойыншық емес! Егер сен жануарды үйде ұстағың келсе, оған қамқорлық жасау: тамақтандыру, күту, тарау, артын жинау, ал егер ол ауырып қалса, мал дәрігерін шақыртып емдету қажет екендігін білуің керек.

Суретке қара.

 

Жануарлар

Оның «үйі»

Тағамдар

 

 

     

 

 

 

   

 

 

        

 

        

 

 

 

     

 

 

      

 

 

Бос ұяшықтарға өзің күтіп, баптағың келетін жануардың, оның үйі мен азығының суретін сал.

 

4 тапсырма

Ақпараттық құзыреттілік

Ақпараттық ізденісті жоспарлау

Назар аударыңыз! Тапсырманың мәтінін мұғалімнің өзі оқиды.

Қажетті суретті қиып алып, жапсыр.

 

 

 

 

 

 


 

5 тапсырма

Ақпараттық құзыреттілік:

Ақпаратты алғашқы өңдеу

Кестені толтыр.

Бүгін

Жыл мезгілі

…

Ай

...

Апта күндері

...

Ауа-райы сипаттамасы (балалар таңбалар арқылы белгілейді)

Õ   Ö   ×   Ø

Ù   Û   Ü   Ú

Осы жерге өзіңнің суретіңді сал: осындай ауа-райында қалай киіну керек.

 

 

Оқушы осы тапсырмаларды орындай отырып,бастауыш білім беру деңгейін аяқтағанданегізгі құзіреттіліктерді құрайтын әрекет түрлерінің жоғары,орта және төмен деңгейдің біреуін көрсетуі ықтимал.

 

 

Әдебиеттер тізімі

 

1. Назарбаев Н.Ә. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Астана, 2007. -57б.

2. Білім беру нәтижелері ретіндегі құзіреттіліктер / Ключевые компетентности как образовательные результаты //Білім әлемінде.- 2007. - № 3. 3-12 беттер.

3. Зимняя И.А. Ключевые компетенции – новая парадигма результата образования// Высшее образование сегодня. – 2003. -№ 5. -С. 34-42.

4. Махмутов М.И. және басқалар. Проблемалық оқыту. -М.: Педагогика, 1975. -240 б.

5.Барсай Б.Т., Хамметов А. Бастауыш сынып математикасы бойынша электрондық жаттығулар жасақтау технологиясы// «ХХІ ғасырға – сапалы біліммен»: облыстық ғылыми – практикалық конференция материалдары. -Атырау, 2003. Б. 57-63.

6.Жексенбаева Ү.Б. Компетентностно-ориентированное образование в современной школе: учебно - методическое пособие. -Алматы, 2008. -190 с.    

7.Равен Дж. Компетентность в современном обществе: выявление, развитие и реализация: Пер.с англ., М., 2002. -254 с.