Жұмаділлаева С., Аллашова Ф.

А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Қазақстан

 

АВ-17-8(OH) АНИОНИТІ ҚАТЫСЫНДА СУЛЬФОСАЛИЦИЛ ҚЫШҚЫЛЫ ГИДРАЗИНОЛИЗІНІҢ МЕХАНИЗМІН ЗЕРТТЕУ

 

        Карбон қышқылдарының гидразидтері және олардың туындылары физиологиялық  активті заттар, мономерлер және жартылай өнімдер ретінде ауқымды қолданысқа ие болғандықтан , қазіргі кезде оларды синтездеу әдістері зерттеушілердің назарын аударып жүр. Айталық алкил-  және арилгидразидтер медициналық практикада жиі  қолданылады [1].

        Гидразидтерді алу үшін карбон қышқылы мен гидразингидратты катализатор қатысында тікелей  әрекеттестіру перспективті әдіс болып саналады [2]. Соңғы кезде гетерогенді катализаторларды қолдану  арқылы карбон қышқылдарынан практикалық жағынан маңызды гидразидтерді  синтездеу өзекті мәселе болып табылады.

Ароматты карбон қышқылдарынан өздеріне сәйкес гидразидтерді ионитті катализатор қатысында синтездеу мүмкіншілігі [2] көрсетілген. Бірақ  гидразинолиз реакциясының механизмі қазіргі уақытқа дейін жеткілікті дәрежеде зерттелмеген.

 

 

 

 

 

сульфосалицил                                                       сульфосалицил қышқылының     

 қышқылы                                                                                              гидразиді     

 

Ұсынылып отырған жұмыстың мақсаты алғашқы рет сульфосалицил қышқылынан АВ-17-8(ОН) аниониті қатысында сульфосалицил қышқылының гидразидін  синтездеу реакциясының механизмін ИҚ-спектроскопиялық  әдіспен зерттеу болып табылады.

 Әдебиеттік мәліметтерді [3] ескере отырып, АВ-17-8(ОН) ионалмастырғыш шайыр қатысында сульфосалицил қышқылының гидразинолиз реакциясы гетерогендік катализ бойынша жүзеге асады деп болжауға болады және процестің жүруіне полимерлі-байланысқан аммоний иондары және ОН- иондары жауапты болады.

 

(CH3)3N+OH-  ↔  (CH3)3N+   +    OH-                         

          |                             |        

          ~                            ~         

Сонымен қарама –қарсы иондар (ОН), сол сияқты полимерлі төртіншілік аммоний бекітілген иондар [CH3)2N+] бастапқы зат сульфосалицил қышқылы (ССҚ) молекуласымен әрекеттесіп, каталиттік орталық ретінде әрекет көрсете алады.

Сульфосалицил қышқылының ИҚ-спектрінде 2800-3800 см-1жиіліктегі  интенсивті жолақтар  С-Н, О-Н топтарының валенттік тербелістеріне жатады. Сульфо топтың сіңіру жолақтары 1260-1150 см-1 жиілікте асимметриялық тербелістерге, 1080-1010см-1 жиілікте симметриялық тербелістерге сәйкес келеді. 1340   және  1346 см-1 жиіліктегі жолақтар – СОО- тобының валенттік тебелістерін көрсетеді. Сонымен бірге мұнда 1600-1400 см -1 сіңіру аймағындағы жолақтар бензол сақинасының скелетті тербелістеріне жатады. 1000-1500 см-1 жиіліктер арасындағы жолақтар О-Н тобының деформациялық тербелістеріне сәйкес келеді.Сульфосалицил қышқылының  анионит бетінде адсорбциялануы оның карбоксилат анионына дейін гидролизденуі арқылы жүреді.

   Карбоксилат ионының анионит бетінде  түзілуіне ИҚ-спектрде 1370-1620 см-1 аралығында интенсивті жолақтардың пайда болуы нұсқайды. Біздің жорамалдауымыз бойынша АВ-17-8(ОН) анионитінің бетінде адсорбцияланған карбоксилат-анионы ары қарай гидразингидратпен әрекеттесіп, анионит бетінде гидразид түзіледі және ол біртіндеп ерітіндіге десорбцияланады.

Анионит бетінде гидразидтің түзілуі ИҚ-спектріне қарай анықталады. Сульфосалицил қышқылы гидразидінің ИҚ-спектрінде 3326,3269см-1 жиіліктегі сіңіру жолақтары N-H тобының валенттік тербелістеріне жатады.1626 см-1 жиілікте интенсивті жолақтар байқалады.Олар С=О тобының валенттік тербелістеріне сәйкес келеді.Сонымен бірге мұнда 1600-1400см-1сіңіру аймағындағы жолақтар бензол сақинасының скелетті тербелістеріне, 3000-2800см1 сіңіру аймағындағы жолақтар NH2 тобының валенттік тербелістеріне жатады.SO2 –топтың симметриялы және асимметриялы валенттік тербелістерінің жиіліктері күшті төмендетілген және олардың  сіңіру жолақтары асимметриялық тербелістер үшін 1260-1150 см-1, симметриялық тербелістер үшін  1080-1010 см-1 жиіліктер аралығында болады. 1000-1500         см-1жиіліктер арасындағы жолақтар N-H тобының деформациялық тербелістеріне сәйкес келеді.

       Сонымен алашқы рет сульфосалицил қышқылының АВ-17-8(ОН) аниониті қатысында гидразинолиз реакциясының механизмі ИҚ-спектроскопиялық  әдіспен зерттелді.Реакция анионит бетінде адсорбциялық комплекстердің түзілуі арқылы жүретіндігі анықталды.

 

     Әдебиет

1.     Колла В.Э., Бердинский И.С. Фармакология и химия производных гидразина. Йошкар-Ола: Марийское кн. изд., 1976.-264 с.

2.     Джумадуллаева С., Рахметова Г. Сульфосалицил қышқылының  гидразинолизін гетерогенді катализатор қатысында зерттеу.Материалы VIII международной научно-практической канференции «Европейская наука XXI века 2012» с. 43

3.     Беллами Я. Инфракрасные спектры молекул. -М.: Изд. иностр. лит., 1980.      -975с.