ТІЛДЕГІ БІЛІМ БЕРУ МЕН БІЛІМ АЛУДЫҢ ЖАҢА ТӘСІЛДЕРІ

Қалдыбаева Айдан Кенесовна, аға оқытушы М.Әуезов атындағы ОҚМУ. Шымкент-2015ж.

Білім беру мен білім алудың жоғары оқу орындарында және мектептерде жүйелі оқыту үрдісін қалыптастыру бүгінгі күннің басты талабына айналып отыр. Білім беру мен білім алуды оқытудың тиімді де ыңғайлы жүйесі мен құрылымын қалыптастыру әрбір мұғалімнің шеберлігі мен шығармашылығына байланысты. Мұғалімдердің мақсаты – шәкірттерінің сөйлеу дағдысын дамыту, қарым-қатынас біліктілігін қалыптастыру, мемлекеттік тілді меңгеріп, сөйлеуіне жағдай тудыру. Бұл орайда, білім беру мен білім алудың оқытудың озық технологиясын меңгеру – үлкен істің бастамасы. Қазір білім саласында оқытудың жаңа технологиясы кеңінен қолданылуда. «Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай жаңа білім беру өте – мөте қажет» деп, ел Президенті атап көрсеткендей, электронды оқыту әдіс – тәсілдерін мектеп өміріне енгізу – жаңа білім берудің бірден – бір шарты. Оқыту технологиясы – бұл, бір жағынан, оқу – ақпаратын дайындау, өңдеу, әдіс - тәсілдерінің жиынтығы, екінші жағынан, ұстаздың шәкіртіне оқыту үрдісінде қажетті технологиялық және ақпараттандыру құралдарын пайдалана отырып ықпал ету тәсілдері. Оқытудың мазмұны мен оқыту әдістері өзара тығыз байланыста болу керек.

Бүгінгі күнгі ғылым мен техниканың дамуы қазақ тілін үйретудің жаңаша жолдарын талап етеді. Тәуелсіз Қазақстанның әр азаматы мемлекеттік тілде еркін қарым - қатынас жасауы керек. Ол үшін адамдармен қарым - қатынас жасау, яғни коммуникацияға түсуді үйрету қажет. Ф. Ш. Оразбаева өзінің «Тілдік коммуникация негіздері»атты еңбегінде: «Коммуникация – қарым-қатынас, араласу, хабарласу, байланыс деген сияқты мағыналарды білдіре келіп, адамдардың тіл арқылы сөйлесу процесін, тілдесу ерекшеліктерін, тілдің әлеуметтік мәні мен қоғамдық қызметін, адамдар арасындағы қарым - қатынасты, өзара түсінушілікті көрсетеді»,- деп атап өтті.

Ал осы коммуникацияны жүзеге асыру үшін қатысымдық тұлғаларды игерген жөн. «Қатысымдық тұлғалар – тіл арқылы қарым - қатынасты қамтамасыз ететін, белгілі бір орта мен араласу жағдайында жүзеге асатын, тиянақты ойды хабарлау және қабылдау қасиеті бар, ерекше деңгейге көтерілген тілдік тұлғалардың қатысынан тұратын, қарым - қатынастық мәні бар бірліктер». «Шет тілдерді игерудің жалпы еуропалық құзыреттері: зерттеу, оқыту, баға» стандартында бұл «қатысымдық тұлғалар» - тілдік дағдылар деп аталған. Тілдік төрт дағды (айтылым, тыңдалым, жазылым, оқылым) оқушының сөйлеу әрекетін қалыптастырады.

Білім беру, білім алу әдісі жаңа оқыту әдістері арқылы біз білім деңгейі, ой - өрісі дамыған, тіл арқылы өз ойын еркін жеткізе алатын, туындаған мәселелерді шеше білетін, шынайы өмірге бейім жаңашыл ұрпақ тәрбиелейміз.
Балалар оқылым, жазылым, тыңдалым, айтылым дағдыларын қалыптастыра отырып, еркін қарым - қатынас жасауға, сын тұрғысынан көзқарасын білдіруге, өз ойын жеткізіп, шешім қабылдауға дағдыланады. Қазақ тілінде берілген кез келген ақпараттарды тиімді қолдана отырып, өзіне қажетті мәліметті ала алады. Ал, мектеп оқушыларына тілдердің теориялық білім мен практикалық дағды беруде білім беру әдістері жиі қолданылады. Сондықтан білім беру әдістері теориялық методиканың негізі мәселелері болып саналады. Әдіс (метод)- грек тілінен енген сөз. Оның бастапқы «ұғым» зерттеу деген мағынаны аңғартқан. Бертін келе, алғашқы мағынасын кеңейтіп, «белгілі бір пәнді оқытудың әдісі» дегенді білдіреді. Білім беру әдістеріне педагогика теориясында төмендегідей анықтама берілген: «Білім беру әдістері студенттердің білім мен біліктілігі, олардың практикалық дағдысын қалыптастыру жолындағы мұғалімнің жүргізетін жұмысшыларының тәсілі және студенттер жүргізетін жұмысының мұғалімінің басшылығымен орындалатын тәсілі» Әдістің теориялық мақсаты білім берудің мақсатына негізделеді де, әр түрлі жұмыс жүйесі арқылы жүзеге асады. Әлеуметтік -сындарлылық тұрғыдан білім беруді түсіну (Vygotsky 1978 Wood 1998) осы Бағдарламада айтылған «Білім беру мен білім алудың жаңа тәсілдер» негізінде жатыр. Балалар өзінің түсінігін өзіндік зерттеулері мен әлеуметтік өзара байланысқа сәйкес құратын белсенді білім алушылар болып табылады. Жаңа тәсілдер пайдалану арқылы білім беру бүгінгі күннің ең өзекті мәселелерінің бірі болып отыр. Маған берілген бүгінгі сабақта «Ағылшын сабағындағы студент пен оқытушының қызметі және өзіндік ізденістерін» көрсету болып отыр. Кеңестік уақыттан мұрагерлікке қалған білім берудің дәстүрлі әдісі студенттердің бүгінгі күн талабына сай келмей жатыр. «Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» демекші, дәстүрлі білім берудің жақсы жағын алып білім алудың жаңа тәсілдерімен қатар ұстауымыз керек. Кеңес Одағы тұсында ғылым мен білімге ден қойып, кітап оқушылар саны көбейген уақыт болатын. Ол өз жемісін берді де. Ал қазіргі жахандану үрдісі жүріп жатқан уақытта, дәстүрлі білім беру әдісі кенжелеп отыр. Қазақстан 2050 стратегиясы бойынша 30 елдің қатарына кіріп, бәсекелестікке қабілетті жас ұрпақ тәрбиелеу мақсатын жүзеге асырып отырған өтпелі кезеңде білім берудің жаңа тәсілдерін жете меңгеру қажет. Жеті модульде қарастырылатын идеялар бір-бірінен бөліп жарып қарауға болмайды. Себебі, олар тығыз байланысты. Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер модулі ыңғайлы болуы мүмкін. Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер менің тәжірибемде қандай көрініс тапты және студенттер ол тәсілді қалай қабылдады деп ойлаймын. «Диалог негізінде оқыту және оқу» (Mercer,1995; Alehander 2008), метасана немесе «Қалай оқу керектігін үйрету»деген атаулармен танымал педагогикалық тәсілдер әлеуметтік сындарлылық идеяларының қазіргі заманғы маңызды түсіндірмелері ретінде қолданылады. Жеті модульдердің барлығында қарастырылатын идеяларды білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдері деп санауға болатынына қарамастан, біз жаңа әдістер ретінде «Диалог арқылы оқыту» мен «Қалай оқу керектігін үйретуді» ғана қарастырамыз. Диалог негізінде білім беру мен білім алу студенттердің өзара сұхбаттасуы және оқытушы мен студент арасындағы диалогтің шәкірттердің өзіндік ой пікірін жүйелеуі мен дамытуына көмектесетін амал екенін меңзейді. Бұл жаңа тәсіл мұғалімді ұйымдастырушы, бағыт-бағдар беруші ретінде көрсетеді. Группадағы студенттер бір-бірімен тығыз байланыста болуға, көмектесуге, түсінуге, пікіралмасуға дағдыландырады. Түсінбеген сұрақтарына бірігіп жауап іздеуге көмектеседі және өз бетін жұмыс істеуге ықпалын тигізеді. Сабақ барысында студенттер шығармашылықпен, өзіндік ізденісте болды деп ойлаймын. Өздері білім алу жолында барлық деректер мен ресурстарды қолданады. Жаңа тәсілдер барлық студенттердің сабаққа белсенді қатысуына жол ашады. Сабаққа белсене қатыспайтын студенттердің өздері белсене қатысуға, өздерін белсенді түрде көрсетуге ықпалын көрсетті және оларға да әсер етті. Топта болған соң топтың әр мүшесі өзіне бекітілген жұмысты жасауы керек. Себебі, сабақ басында бәріне бірдей топ ережесі құрылып, бекітілген. Сондықтан да олар жұмыстан шет қалмауы тиіс. Студенттер әр түрлі ойлауды қажет ететін сұрақтар, проблемалар, ситуациялар төңірегінде ой қорытып, өздерінің ойларымен мәдениеттің пайдасы, рөлі, зияны жайлы жан-жақты мәліметтер жинақтаумен, ізденіс жұмыстарымен айналысып көптеген қызықты ақпараттарға қанық болады. Сонымен бірге, жалпы көрнекі құралдар жоғары және орта оқу орнында пайдаланатын бірден-бір оқыту әдістерінің бірі екендігін мойындауымыз қажет, алайда, оның пайдалану әдіс-тәсілін білмей қолдансақ, ол күткен нәтиже бермейді. Оқу сапасын, студенттердің танымдық-шығармашылық белсенділігін, логикалық және абстрактілі ойлауын дамыту мақсаттарында сабақта көрнекі әдістерді пайдалану және оның уақыт талабына сай түрлерінің жаңаруына баса назар аударымыз қажет Бұл олардың ойлану, түсіну, қабылдау қабілеттерін дамытуға және ой өрістерінің кең жетілуіне көмектеседі. Тағы бір айтып кететін жайт, студенттер бұрынғыдай оқытушыға көп иек артпайды, өздері ізденіс жолмен тапқан мәліметтерді, өздері түйген ойларын әрі қарай дамытып жетілдіре бастайды Ол оқытушы үшін қуанышты жайт. Ол өз тарапынан студенттен тапсырманы көп талап ететінін және сұрақты көп қоятыны, оған жауап беру үшін уақытты аз беретінін байқалады. Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер дәріс беру тәсілде айтарлықтай өзгерістер енгізіп, басқаша ойлауға итермелейді. «Көш жүре түзеледі» демекші әліде болса біз өзіміз өзгеріп, содан соң оны баладан талап етуіміз керек деп ойлаймын. Білім алу мен білім берудегі басқару мен көшбасшылықты бөліп алып қарай алмайсың. Оқытуда жаңа әдіс қолданғанда басқарушы немесе көшбасшы өзінен-өзі шығады. «Шығады асыл тастан, өнер жастан тәрбие тәуір болса әуелбастан»демекші білім деп қана отыруға болмайды, сонымен қатар, отбасындағы тәрбие, мектеп қабырғасындағы тәрбиеде балаға көп әсерін тигізеді. Ал, ақпараттық коммуникациялық технологияны әр бала біледі деуге болады. Оқытушы студенттен осы жағынан қалыс қалып отырғаны жасырын емес. Студенттің білімін дер кезінде мадақтау, мақтау дәріс барысында көп көмек береді. «Болды, отыр саған «3 немесе 2» дегеннен гөрі, «Бүгін сабаққа жақсы дайындалып келіпсің, жақсы айттың, ертең тағы қосымша дайындалып кел, бүгінгі білімің сәл төмен болып тұр» -деген сөз құлаққа жағымды естіледі. «Жақсы сөз жан семіртер» деп айтпақшы бала мұғалімнің жылы сөзіне кері байланыс жасап, сабаққа ден қоюы мүмкін. Ал, тест алу, бақылау жазғызу арқылы қорытынды баға яғни, жиынтық бағалау жүреді Білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер сыныптың білімге, білуге деген құлшыныстарын арттырады деп сенемін. Сыни тұрғыдан оқытуды кеңінен пайдаланып, жаңа әдіс тәсілдерді барынша қолданып, жас ұрпаққа алған білімдерін өмірде пайдаға асыруға болатындай білім беру керек. Жаңа тәсілдің де көздегені осы мақсат. «Білімдіден шыққан сөз, өнерліге болсын кез»демекші, мұғалім берген білімді бала ары қарай алып кетіп, дамытып жатса,онда ұстаз өзінің жемісін тегін кетпегенін көреді емес пе? Әрине бұдан артық бақыт бар ма?-ұстазға.

4. Қолданылған әдебиеттер:

1 Гулнар Ысқақова, Мектептің міндеті-негізгі білім мен кәсіби бағдар //Современное Образование.-№4(96)-2014. г. Алматы, ул.Төле би-88.

2 Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы.

3 ҚР 2005-2006жж. Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы. –Астана-2005.

4 Омарова Р.С. Шығармашылық қызығушылықты қалыптастыру технологиясы. //Ақтөбе-2007.-180б.

"Учебно-методическая, знания и навыки студентов в их практических навыков, которые метод, проведенных сотрудниками учителя и учащихся под руководством учителя пути" теория основана на цели образования с целью метода осуществляется через другой операционной системы.

"Educational methods, knowledge and skills of students in their practical skills which method carried out by employees of the teacher and students under the supervision of the teacher of the way" theory is based on the goal of education for the purpose of the method is carried out through a different operating system