Жантугулов Т.Ж.

Қазақстан Республикасы, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті

Құрама жемдерді жегізуге дайындау.

Құрама жемдерді жегізуге дайындау қоректік заттардың жануар ағзаларындағы сінімділігін, меңгерілуін,пайдалануын арттырудағы маңызды әдістердің бірі болып табылады. Дәнді азықты дайындаудағы ең тиімділері - ұсақтау,тегістеу, микронизация, ылғалдау және ылғал мен жылу арқылы өндеу, экструзия.

Ұсақтау. Ұн тартудың дәрежесі (жем ұсақтылығы) рационның қоректік заттарының меңгерілуіне, сіңімділігіне зор әсер етеді. Арпа, жүгері, бидай , қара бидайдың органикалық заттардың сіңімділігі ұсақтаған кезде 74,7%-дан 88,7-ге, ал протеиннің, торайларды бүтін дәнмен азықтандырумен салыстырғанда, 87-ден 92-93%-ға дейін көтеріледі. Дәннің ұсақтылық дәрежесін тартылған ұнның сапасы сипаттайды: ірі – 2,6-1,8 мм – тесіктердің диаметрі 3мм болатын сүзгіштегі қалдық 35%-дан артық емес, ал диамтері 5мм – 5%-дан артық емес; орташа – 1,8-1мм – қалдықтың қалуы тесіктер диаметрі 3 мм сүзгіште 12%-дан артық емес, ал диамтрі 5мм-де қалдық қалмау тиіс; ұсақ – 1-0,2 мм- тесіктер диаметрі 2мм сүзгіште қалдық 5%-дан артық емес, диаметрі 5 мм тесітері бар сүзгіште қалдау болмау қажет.

Өте үлкен дәрежелі ұсақтау артық шығынға апаратындығын білу керек. Өте ұсақ жеммен құрғақ түрде азықтандыру қарын сөлінің қышқылдығына және тәртіп белседілігіне әсер етеді, ал ол қарындағы жараларға (язва) және ішек-қарын бөлімінің әрекетін бұзылуына әкелуі мүмкін.

Дәнді зор көлемде қиын сіңірілетін жасұнығы (клетчатка) бар пленкадан тазалау сіңірілуді және қоректік заттардың тиімділігін арттырады және жемдегі өткір ұшты бөлшектер азаяды.

Ылғалдау. Жемнің суға қатынасы мен жалпы ылғалдын мөлшерін ескере отырып, консистенция бойынша жем бірнеше түрге бөлінеді: құрғақ (1:0-14% ылғал), құрғақ-үлгімелі (1:0,5-43%), ылғал-үлгімелі (1:1-57%), қою-ботқа тәрізді (1:1,5-66%), сұйық-ботқа тәрізді (1:2-72%), қою-сорпа тәрізді (1:2,5-76%), сұйық-сорпа тәрізді (1:3-79%) .

Бірақ сырттан тыс ылғалдау (1:3-4%) рационның құрғақ заттың сіңімділігін 87%-дан 84%-ға дейін, протенниің 85-тен 82%-ға дейін, жасұнықтың – 42-ден 29-ға, ал азоттың меңгерілуі 38 ден 28%-ға дейін кемиді.

Дәнді ыстық өндеу кезінде органикалық құрылымдар жағымды өзгерістерге де – олардың ішек-қарын бөліміндегі сіңімділігі жақсарады, жағымсыз өзерістерге де – өндеу уақытының ұзарумен бірге нәруыз ергіштігі азаяды, таптырмайтын аминқышқылдардың; термотөзімді витаминдердің (К, В, В₃, С) мөлшері мен еркіндігі азаяды, қуат шығыны мен өнделген дәннің құны артады.

Бұршақдәнділерді, картопты, азықтық қалдықтар, шикі балықтық, сүттікқалдықтарды,сонымен қатар сапасыз, өнделгеннен кейін (100°С температурада12сағат) жегізуге болатын жемдерді буландыру немесе пісіру керек.

Жақсы нәтижелер арнайы аралас жемдерді гранула түрде пайдалағанда болады. Шашырандыларға қарағанда, оладың құрамы біркелкі, желінгіштігі жақсырақ, тасымалдау мен сақтауда олар өз-өзі сортталмайды, сақтауда қоректік заттардың сақтаушылығы жоғары болады.

Ылғал мен жылу арқылы өндеу және одан кейін тегістеу назарға лайықты. Бұл өндеу арқылы дәмдік қасиеттер мен желінгіштік жақсарады, көмірсулықжәне нәруыздық кешеннің тағамдық құндылығы артады және жануар ағзасының қоркетік заттарды сіңіруге қуатшығыны азаяды.

Экструзия – пресс-экструдерлерде (ПЭК — 125x8, КМЗ-2 и КМЗ-2м) жоғары температура мен қысым әсерімен дәндерді өңдеу. Ол қоректік заттардың меңгерілу дәрежесін айтарлықтай арттырады.Ұсақталған немесе алдын ала тазартылған және 12-16% ылғалдылыққа дейін құрғақталғн дән жұмыс камерада жасалатын жоғары қысым (25-30 атм.) және үйкеліс әсерінен 150-180°С-қа дейін қызады және біртекті массаға айналады. Сонымен қатар дән крахмалы жеңіл сіңірілетін және меңгерілетін декстриндерге және қарапайым қантқа дейін бөлінеді.

Экструдиреленген жемді жас торайларды жегізу үшін қолдану жөнді, емізулі торайлар үшін құрама жемдегі жануартекті жемнің жарты массасын экструдиреленген дәндермен алмастыруға болады, ал 2 айдан үлкен торайларды жануартекті жем толықтай экструдиреленген дәндермен алмасқан құрама жеммен өсіруге болады.

Экструдиреленген құрама жемдерді (СК-16, СК-22) қолданғанда 60 күнге дейінгі жастағы торайлардың тірі массасы 16-24%-ға дейін өседі.

Түйіршектеу құрама жемдердің дәмдік қасиеттерін арттыру , сақтау және тасымалдауға ыңғайлылық, жоғалтуларды болдырмау үшін жасалады. Ұн тәрізді құрама жемдермен салыстырғанда, олардың тығыздығы артады, түйіршектердің жоғарытылған көлемдік массасығ жақсы сусымалығы бар, механикалық және пневматикалық көлікпен тасымалдана алады. Түйіршектелген құрама жемдер торайлардың өнімділігін арттырады (ұнды жемдермен салыстырғанда) және арттыруға әкелетін негізгі фактор жегізудегі түйіршіктердің жоғалуының төмендеуі болып табылады.

Түйіршіктеудің тиімділігі рациондағы антибиотиктер мен жасұнықтың деңгейімен байланысты.