ӘОЖ 633.863.2:631.52

МАҚСАРЫНЫҢ «САРША» ЖАҢА СОРТЫ

К. ғ. қ М.М. Жамалбеков, а.ғ.к М. Қоңырбеков Ғ қ. Н.Н. Оразалиев

anarbay_68@mail.ru

ЖШС «Красноводопад АШТС» Қазақстан, Шымкент

Қазақстан Республикасы Үкметінің жарлығымен, майлы дақылдар алқабын кеңейту арқылы елді мақсары майымен қамтамасыз ету.

Оңтүстік Қазақстан обылысы Красноводопад ауылшаруашылық тәжірибе станциясы дәнді дақылдар, бұршақ тұқымдастары, көп жылдық шөптер және майлы дақылдар ішінде мақсары селекциясымен айналысады. Жер бедері теңіз деңгейінен 593 метр биіктікте, жартылай қамтамасыз етілген аймақта орналасқан. Жауын-шашын мөлшері 400-600 мм құрайды. Мақсарының өнімділігі жоғары сорттарына Нурлан, Акмай, Ииркас және Мөлдір жатады. Бес жылдық сорт сынау нәтижесінде іріктеу арқылы алынған мақсарының жаңа «Сарша» сорты шығарылды. авторлары; М Қоңырбеков., М.М Жамалбеков., Т.М Кубенова.

Ботаникалық сипатамасы. Бұл сорт мақсарының жұмсақ тікенекті түріне жатады. Мақсары айқас тозаңданады, бірінші сабақта аймақтың ылғалдылығына байланысты 12 - 16 дан 22 – 24 қорапшаға дейін жетеді,бірінші сабақшасы 40 – 50 см құрайды, қорапшаның сыртқы жапрақшалары тікенекті күмбез секілді диаметрі орташа есепен 2 -2,5 см болып келеді.

Бастапқы гүлдеу кезеңінде түсі ақшыл – сары ал пісу кезеңінде ақшыл - сары қызғыштау келеді, дәндері ақ түсі күмбез тәрізді екі қырлы мұртсыз болып келеді. Қорапшада шамамен 25 – 35 дән болады.

Шаруашылық құнды белгілері. Сортың пісу мерзімі орта, Көктемгі егісте вегетациялық мерзімі үйлесімді. Аязға шыдамды күздік егіске жарамды. Мың дәнің салмағы орташа есепен 42 грамды құрайды. Дегенмен ылғалдылықа байланысты 38 грамнан 49 -ға дейін аралығында өзгеріп отырады. Майлылығы 36 – 39 % -ды құрайды құрғақшылықа төзімді.

Сорт өнімділігі топырақ ылғалдылығына байланысты, 5,5 ц/га дан 18,8 ц/га дейін өзгеріп отырады. 2011 жылы бәсекеге сынау өсімбағында үш жылдық егістің өнім көрсеткіші орташа 13,1 ц/га немесе 27,1% -ға жоғары өнім берді (Кесте 1).

Кесте – 1. 3 жылдық «Сарша» сортының өнімділік көрсеткіші.

Өсімбақтар	жыл	жауын шашын мм	Өнімділік, ц/га		НСР05	стандартқа +-
			Нұрлан st	Сарша		ц/га	%
Бәсекеге сынау өсімбағы	2010	564,1	12,0	18,0		6,0	33,3
	2011	321,4	9,5	12,7		3,2	25,2
	2012	566,2	7,0	8,6		1,6	22,8
Орташа есеп			9,5	13,1	1,5	3,6	27,1

Түйін

Мақалада сафлордың жаңа "Сарша"сорты сұрыпталып ботаникалық мінездемесі көрсетілген. 2010-2013 жылдар аралығында бәсекеге қаблетті стандарт «Нұрлан» сортына қарағанда жоғары өнімділігімен және ауруға төзімділігімен ерекшеленді. 3 жылдық көрсеткіштер бойынша, бәсекеге сынау өсімбағында Нурлан сортына қарағанда 3,6 ц/га ға артық өнім берді.

Резюме

В статье описываются хозяйственно ценные признаки и ботаническая характеристика нового сорта масличного сафлора «Сарша», выделенного в 2012г зоне полуобеспеченной богары Красноводопадской СХОС новый сорт превосходит по 3х годичным данным конкурсного сортоиспытания стандарт Нурлан на 3,6 ц/га и устойчивы к болезням.

Summary

This article describes the service valuable signs and botanical characteristic of a new type of oil of safflower "Sarcha" is selected in the poluobespečennoj zone of dry-2012 Krasnovodopadskoi SHOS new variety is superior to a 3 year competitive trials the data standard Nurlan at 3.6 kg/ha and ustojčiy diseases.

Форма заявка на участие:

1. Фамилия Имя Жамалбеков.Мурат,

2. Отчество Мажитович,

3. Страна Казахстан

4. Организация ТОО «Красноводопадская СХОС»

5. Ученная степень, звание нет

6. Должность МНС

7. Название доклада «сарша» мақсарының жаңа сорты

8. Название секции Селекция и семенаводство, генетические ресурсы сельскохозяственных мкультур

9. Форма участие в конференции (нужное подчеркнут): участие без доклада; участие с докладом; заочное участие

10. Тель./факс 832537 5-90-38/832537 7-45-84

11. Е-mail norazaliiev @mail ru.

Дата, подпись