ÌÀҢҒÛÑÒÀÓ ÎÁËÛÑÛÍÄÀҒÛ ÒÓÐÈÑÒ²Ê ÍÀÐÛҒÛÍ ÒÀËÄÀÓ

Êîñûìáàåâà Ø.È.

Êàñïèéñêèé ãîñóäàðñòâåííûé  óíèâåðñèòåò òåõíîëîãèé è èíæèíèðèíãà,

ã. Àêòàó, Êàçàõñòàí

 

Òóðèñò³ê íaðûқ ñaòó-ñaòûï aëó ïðîöeñ³í қaìòaìañûç eòó үø³í ñұðaíûñ ïeí ұñûíûñòû á³ð³êò³ðeò³í, òóðèñò³ê өí³ìä³ өíä³ðóø³ ìeí òұòûíóøû aðañûíäaғû ýêîíîìèêaëûқ қaòûíañòaðäûң êөð³í³ñ òaáó îáëûñû. Íaðûқ êeëeñ³äeé æaғäaéëaðäa ýôôeêòèâò³ òүðäe қûçìeò eòeä³: eðê³í áәñeêeëeñò³ê, îíûң æaғäaéûíäa íaðûқòûң áaðëûқ қaòûñóøûñûëaðû өç ìaқñaòòaðûía æeòóãe òûðûñaäû (òaóaðäû ìaêñèìaëäû òaáûñïeí ñaòó æәíe ìèíèìaëäû øûғûíäaðìeí ñaòûï aëó); êөðñeò³ëeò³í қûçìeò ñaïañû ìeí қaó³ïñ³çä³ã³íe қîéûëaòûí òaëaïòaðäûң á³ðeãeéë³ã³; òұòûíóøûíûң eðê³í òaңäaó ìүìê³íä³ã³. Ñaéûï êeëãeíäe, òóðèñò³ê íaðûқ ñóáúeêò³ëeð³ òóðèñò³ê өí³ìä³ ïaéäaëaíóøû – òóðèñò, òóðèñò³ê өí³ìä³ өíä³ðóø³ – òóðèñò³ê ôèðìa, ìeìëeêeò ñaÿñaòûía ñәéêeñ òóðèñò³ê íaðûқòû ñûðòûíaí ðeòòeóø³ – үê³ìeò áîëûï òaáûëaäû. Әð қaéñûñûía қûñқaøa òîқòaëûï êeòêeí æөí äeï ñaíaéìûç [1].

Òóðèñò - æèûðìa òөðò ñaғaòòaí áið æûëғa äeéiíãi ìeðçiì êeçeңiíäe óaқûòøa áîëaòûí eëäi (æeðäi) aðaëaï êөðeòií æәíe aқûëû қûçìeòïeí aéíaëûñïaé ñîë eëäe ñaóûқòûðó, òaíûìäûқ, êәñiáè-iñêeðëiê, ñïîðòòûқ, äiíè æәíe өçãe äe ìaқñaòòaðäa êeìiíäe áið ðeò òүíeï øûғaòûí æeêe òұëғa.

Òóðèñòiê aãeíòòiê қûçìeò (òóðaãeíòòiê қûçìeò) - қûçìeòòiң îñû òүðiíe ëèöeíçèÿñû áað æeêe æәíe (íeìeñe) çaңäû òұëғaëaðäûң (áұäaí әði òóðaãeíò) òóðèñòiê өíiìäi ұñûíó æәíe өòêiçó æөíiíäeãi қûçìeòi.

Òóðèñòiê îïeðaòîðëûқ қûçìeò (òóðîïeðaòîðëûқ қûçìeò) - қûçìeòòiң îñû òүðiíe ëèöeíçèÿñû áað çaңäû òұëғaëaðäûң (áұäaí әði - òóðîïeðaòîð) өçäeðiíiң òóðèñòiê өíiìäeðií қaëûïòañòûðó, ұñûíó æәíe òóðèñòiê aãeíòòeð ìeí òóðèñòeðãe өòêiçó æөíiíäeãi қûçìeòi.

Óәêiëeòòi îðãaí - òóðèñòiê қûçìeò ñaëañûíäa ìeìëeêeòòiê áañқaðó ôóíêöèÿëaðûí æүçeãe añûðó үøií Қaçaқñòaí Ðeñïóáëèêañûíûң Үêiìeòi áeëãiëeéòií îðòaëûқ aòқaðóøû îðãaí.

     Êîíòðaãeíò – òóðèñòeðä³ қaáûëäaó ìeìëeêeò³í³ң çaңûía æәíe õaëûқaðaëûқ êeë³ñ³ìäeðãe ñәéêeñ óaқûòøa áîëó eë³íäe íeìeñe aéìaқòa òóðèñò³ê қûçìeòò³ îðûíäaóøû çaңäû íeìeñe æeêe òұëғa.

Eðeêøe aòaï өòeò³í æaғäaé, áұë – òóðèñò³ê íaðûқòûң äұðûñ қûçìeò eòó³ æәíe îíûң ñóáúeêò³ëeð³í³ң ýôôeêòèâò³ өçaða áaéëaíûñû үø³í ñәéêeñ³íøe èíôðaқұðûëûìíûң қaæeòò³ë³ã³. Òóðèñò³ê èíôðaқұðûëûì íeã³ç³íeí ñóáúeêò³ëeð aðañûíäaғû ýêîíîìèêaëûқ, øaðóaøûëûқ æәíe ò.á. қaòûíañòaðûíûң ³ñêe añóûía êөìeêòeñeò³í êәñ³ïîðûíäað, ұéûìäað ìeí қûçìeòòeðä³ң êeøeí³í.

Òóðèñò³ê íaðûқ èíôðaқұðûëûìûíûң íeã³çã³ áeñ құðaóøûñû áað:

-         òóðèñòeðä³ îðíaëañòûðó құðaëäaðû (қîíaқүéëeð æәíe ò.á îðíaëañòûðó құðaëäaðû);

-         қîғaìäûқ òaìaқòaíó îðûíäaðû (ìeéðaìõaíëað, êaôe, áaðëað, añõaíaëað æәíe ò.á);

-         òóðèñòeðãe қûçìeò êөðñeòóìeí aéíaëûñaòûí òañûìaëäaó êәñ³ïîðûíäaðû;

-         òaíûìäûқ, eìäeó, ä³íè, ñïîðòòûқ, ìәäeíè-òaðèõè, ñaóûқòûðó ñèïaòûíäaғû îáúeêò³ëeð;

-         ãèä-aóäaðìaøû, ýêñêóðñèÿëûқ қûçìeòòeðä³ ұñûíóøû ұéûìäað ìeí ìeìëeêeò aðaëûқ øeêaðaëaðäû өòó áaðûñûíäaғû ôîðìaëüäûëûқòaðäû æүçeãe añûðóøû ұéûìäað.

-         Òóðèñò³ê íaðûқòûң èíôðaқұðûëûìûíûң ýëeìeíòeð³í íeã³çã³ үø òîïқa áөë³ï êөðñeòeä³:

-         á³ð³íø³ òîïқa íeãç³ã³ òóðèñò³ê қûçìeòò³ æañaó æәíe ұñûíóìeí aéíaëûñaòûí ұéûìäað ìeí êәñ³ïîðûíäað æaòaäû: òóðîïeðaòîðëað æәíe òóðãaeíòòeð, îðíaëañòûðó, òaìaқòaíó, êөë³ê êәñ³ïîðûíäaðû.

-         eê³íø³ òîïқa ìaқñaòòaëғaí òóðèñò³ê қûçìeòòeðä³ êөðñeòeò³í aðíaéû ұéûìäað ê³ðeä³, íeã³çã³ ìaқñaòòaðû: ýêñêóðñèÿëûқ áþðî æәíe ãèä-aóäaðìaøû ұéûìäaðû; ðeêðeaöèÿëûқ òóðèçìí³ң ñaóûқòûðó êeøeíäeð³, òүðë³ ìaìaíäûðûëғaí òóðèñò³ê áaғäaðëað; òóðèñòeðä³ aðíaéû aëғaøқû äaéûíäûқòûң îқó ïóíêòeð³; ñïîðòïeí aéíaëûñó ìeí æaðûñòað өòê³çó үø³í ñïîðòêeøeíäeð ìeí ëaãeðëeð; òóðèñò³ê òaóaðëaðäû өíä³ðeò³í æәíe ñaòaòûí ұéûìäað; õaëûқaðaëûқ òóðèçì áîéûíøa қûçìeò êөðñeòeò³í ұéûìäað; òүðë³ òóðèñò³ê ôîðìaëüäûëûқòaðäû ðeòòeó áîéûíøa қûçìeòòeð ұ÷ñûíaòûí ұéûìäað.

-         үø³íø³ òîïқa òóðèñò³ê қûçìeòò³ ³ñêe añûðóìeí aéíaëûñaòûí ұéûìäað æaòaäû, îëaðғa òóðèçì ñôeðañûíäa êaäðëaðäû äaéûíäaó æәíe қaéòa äaÿðëaó ұéûìäaðû, êaäðëûқ aãeíòò³êòeð, ýêñêóðñîâîä æәíe ãèä-aóäaðìaøû ìaìaíäûðûëғaí êóðñòaðû, òóðèñò³ê қûçìeòïeí aéíaëûñaòûí æeêe æәíe çaңäû òұëғaëaðäû aòòeñòaöèÿëaó, aêêðeäèòaöèÿëaó æәíe áaқûëaóäû æүðã³çeò³í ұéûìäaðäû æaòқûçaäû. [2]

Òóðèñò³ê íaðûқòûң áañқa íaðûқòaðғa қaðaғaíäa өç³íe òәí áeëã³ëeð³ áað, îíûң eðeêøeë³êòeð³ òóðèñò³ê қûçìeòò³ң íeã³çã³ eðêeøeë³êòeð³ìeí aíûқòaëaäû. Â.A.Êâaðòaëüíîâ òóðèñò³ê қûçìeòòeðä³ң æeò³ eðeêøe ñèïaòòaìañûí áөë³ï êөðñeòeä³, îëað:

-    ñaқòaóғa êeëìeéò³íä³ã³, îòeëüäeã³ íeìeñe әóeұøaқòaðûíäaғû îðûíäað íaқòû ñұðaíûñ áîëìaғaíäûқòaí, êeëeøeêòe ñaòûëó ìaқñaòûìeí қîðäa ñaқòaëûï òұða ëaìaéäû;

-    қûçìeòòeðä³ ұñòaï-á³ëe aëìaó, òóðèñò³ê өí³ìä³ áaғaëaó үø³í íaқòû өëøeì á³ðë³ã³ æîқ, îíûң ñaïañû îíû ñaòûï aëûï æәíe òұòûíғaíғa äeé³í áeëã³ñ³ç áîëaäû;

-    òóðèñòeð ñұðaíûñûíûң ìaóûñûìäûқ òeðáeë³ñòeð³. Ìaóûñûìíûң øûңû ìeí òөìeí êeç³íäe òóðèñò³ê ôèðìaìeí æүðã³ç³ëeò³í ìaðêeòèíãò³ê øaðaëað äûң á³ð-á³ð³íeí aéûðìaøûëûғû çîð, ìaóñûì êeç³íäe ñұðaíûñòû ûíòaëaíäûðó қîñûìøa ³ñ-әðeêeòòeðä³ қaæeò eòeä³;

-    қûçìeòò³ê ñòaòèêaëûқ ñèïaòû, ÿғíè áeëã³ë³ á³ð îðûíғa (òóðáaça íe әóeæaé) áaéëaíóû;

-    òóðèñò³ê қûçìeòò³ ñaòó æәíe îíû òұòûíó óaқûòûíûң ñәéêeñ êeëìeó³, òóðèñòeð өí³ìä³ îíû òұòûíóäûң aëäûíäa eê³ aïòa íe á³ð aé áұðûí ñaòûï aëaäû;

-    òóðèñò³ê íaðûқòaғû òұòûíóøû ìeí өíä³ðóø³ëeðä³ң òeððèòîðèÿëûқ á³ðeãeé eìeñò³ã³;

-    ñaòûï aëóøû, îíû òóðөí³ìíeí  æәíe òұòûíó îðíûíaí áөë³ï òұðғaí қaøûқòûқòû èãeðeäó, êeð³ñ³íøe eìeñ.

Îñûëaéøa, íaқòû ýêîíîìèêaëûқ èã³ë³êòeð aғûìû òaáûñ ïeí øûғûíäaðäûң aқøaëaé aғûìûìeí òîëûқòûðûëaäû æәíe ñóðeò 1-äe êөðñeò³ëãeí.

 

 


Òұòûíóøûëað                                                                                                     Òүñeò³í ïaéäa

øûғûíäaðû

                               Òaóaðëað æәíe қûçìeòòeð   Òaóaðëað æәíe қûçìeòòeð

 

 

 

 


                            Aқøaëaé òaáûñ                                   Ðeñóðñòað

Òóðèñò³ê ðeñóðñòað íaðûғû
 
     Ðeñóðñòað                                                                                                          Øûғûíäað

 

 

 

     1 ñóðeò. Òóðèñò³ê қûçìeòòeð íaðûғûíûң қûçìeò eòó ìeõaíèçì³

 

Қaçaқñòaíäaғû òóðèçìí³ң aëғûøaðòòaðû á³çä³ң ä.ä. үø³íø³ ìûңæûëäûқòa қaëûïòaña áañòaғaí Ұëû Ƴáeê æîëûíûң қaëûïòañóû ìeí äaìóû áîëûï òaáûëaäû. Қaçaқñòaí òәóeëñ³çä³ê aëғaíғa äeé³í òóðèçì áañүa äa ñaëaëaðû ñèÿқòû îðòaëûқòaí қaòaң ðeãëaìeíòòeëeä³. Òóðèñò³ê қûçìeòòeòã³ Êeңeñ îäaғûíûң íeã³çã³ aéìaқòaðû Êaâêaç, Қûðûì, Áaëòûқ өң³ð³, Ðeñeéä³ң, Îðòa Açèÿíûң òaðèõè îðòaëûқòaðû áîëäû. Ñîíûìeí á³ðãe, Қaçaқñòaííûң á³ðқaòað ñәóëeò, aðõeîëîãèÿëûқ, ìәäeíè eñêeðòê³øòeð³ ìeí òaáèғè êөðíeêò³ æeðëeð³í³ң òaðèõè ìәí³íe ³ñ æүç³íäe æaðíaìa æañaëìaäû æәíe ñұðaíûñ áîëìaäû. Êeңeñò³ê êeçeңäe Қaçaқñòaíäaғû òóðèçì èäeîëîãèÿëûқ қûçìeòò³ aòқaðғaí ìәäeíè-aғaðòó æұìûñû æүéeñ³ ýëeìeíòòeð³í³ң á³ð³ áîëûï ñaíaëaäû æәíe îíûң áañûì ðөë³íe қaðaìañòaí, қaëäûқ қaғèäaòû áîéûíøa қaðæûëaíäûðûëäû æәíe eëeóë³ ýêîíîìèêaëûқ ìaңûçғa èe áîëìaäû.

Қaçaқñòaíäa òóðèçì өíä³ð³ñ³í³ң äaìûìaé қaëóûíûң ñeáeá³ ýêîíîìèêa ñaëañû ðeò³íäe îíûìeí ìeìeëêeòò³ê äeңãeéäe ò³êeëeé aéíaëûñïaéäû. Òóðèçìä³ aóìaқòûқ ұéûìäañòûðó æәíe ìeìëeêeòò³ê eìeñ òóðèñò³ê құðûëûìäaðäû êeøeíä³ áîëæaóғa, ұçaқ ìeðç³ìä³ æîñïaðëaóғa íaçað aóäaðûëìaäû. Òóðèçì òaáûñûíûң үëêeí áөë³ã³ æeðã³ë³êò³ áþäæeòêe òүñeò³íä³ã³íe қaðaìañòaí, æeðã³ë³êò³ áañқaðó îðãaíäaðûíûң òaðaïûíaí òóðèñò³ê қûçìeòò³ áañûìäûқ äeï òaíûìaóû ñaëaíû äaìûòóäûң òeæeóø³ ôaêòîð áîëûï òaáûëaäû. Қaçaқñòaí òәóeëñ³çä³ê aëғaííaí êeé³í òóðèñò³ê қûçìeòò³ ðeòòeó ìeí õaëûқòûң òaðèõè æәíe ìәäeíè ìұðañûí қaéòa өðêeíäeòó үø³í íeã³ç қaëaíäû.

Òóðèçì äaìóûíûң áañòû ìaқñaòû Aқòaó қaëañûíûң òaðòûìäû òóðèñò³ê èìäæ³í қaëûïòañòûðó, Aқòaóäûң áәñeêeãeқaá³ëeòò³ òóðèñò³ê-ðeêðeaöèÿëûқ ñaëañûí құðó áîëûï òaáûëaäû.  Aëaéäa äaìóäû òeæeéò³í ìәñeëeëðä³ øeòòeò³ï íeìeñe æîқ äeï aéòóғa áîëìaéäû. Îëaðäûң íeã³çã³ëeð³:

-       øeòeë òóðèñòeð³í қûçûқòûða aëaòûíäaé ýòíîîðòaëûқòaðäûң, äeìaëûñ îáúeêò³ëeðä³ңaçäûғû;

-       êүíò³çáeë³ê ñèÿқòû ÷aðòeðë³ê ðeéñòeðä³ң aç ñaíû. Òóðèçìí³ң äaìóû íeã³ç³íeí îñû êөë³ê құðaëäaðûíûң êөïòeãeí øûғûíäaðû ñeáeá³íeí өç³í øeêòeéä³. Ìaìaíäaíғaí òóðèçì үø³í aâòîêөë³êò³ê êәñ³ïîðûíäaðäûң áîëìaóû;

-       ýëeêòðîíäûқ áðîíäaó ìeí ñaïaðëaðäûң aëäûí aëa æîñïaðëaó æүéeñ³ æeò³ëìeãeí;

-       Añòaíûң áeëã³ëeð³í òóðөí³ì ðeò³íäe êeøeíä³ æûëæûòóäûң ³ñêe añïaóû;

-       қaëaíûң ýêîíîìèêañû үø³í aña ìaғûçäû áîëa aëòûí ê³ðó æәíe ³øê³ òóðèçì èíäóñòðèÿ ðeò³íäe әë³ қaëûïòañïaғaí;

-       êaäðëûқ æәíe ìaòeðèaëäûқ-òeõíèêaëûқ ðeñóðñòaðû òөìeí ê³ø³ã³ð òóðèñò³ê ôèðìaëaðäûң үëêeí үëeñ³, îëað òóðèçì ñaëañûía èíâeñòèöèÿëûқ ñaëûìäaðäûң äaìóûía үëeñ қîña aëìaéäû;

-       òóðèñò³ê қûçìeòò³ң ýêîíîìèêaëûқ ýôôeêò³ñ³í êeøeíä³ îáúeêòèâò³ eñeïêe aëóäûң æîқ áîëóû.

Aқòaó қaëañûíûң әëeóìeòò³ê-ýêîíîìèêaëûқ өì³ð³íäe ñîңғû æûëäaðû áîëғaí өçãeð³ñòeð òóðèçì ñaëañûíäaғû ұñûíûñòaðäû, íaқòû ñұðaíûñқa  áaðûíøa æaқûíäaòûï, êeң³íeí òaðaòûëóûía ìүìê³íä³ê áeðeä³. Á³çä³ң eë³ì³çä³ң қaç³ðã³ êeëáeò³ æәíe èíôðaқұðûëûìû áað, æañ Aқòaóñû ðeò³íäeã³ қaëaғa өñ³ï êeëe æaòқaí қûçûғóøûëûқ òóðèçì ñaëañûíûң êөïòeãeí êөðñeòê³øòeð³ìeí ðañòaëaäû.

Áұë êөðñeòê³øòeðäeí òóðèçìí³ң æûëäaí æûëғa òұðaқòû äaìûï êeëe æaòқaíûí êөðóãe áîëaäû.

Òóðèñò³ê қûçìeòòeð íaðûғûí çeðòòeó æәíe aíaëèçäeó òүðë³ íaðûқ òèïòeð³í ñeãìeíòòeó қaæeòò³ë³ã³í òóäûðäû. Áeëã³ë³ á³ð íaқòû eëä³ң íaðûғûí çeðòòeãeíäe ìaìaíäað êeëeñ³ êөðñeòê³øòeð áîéûíøa өòê³çóä³ æөí äeï ñaíaéäû:

-  õaëқû, ñeãìeíòòðeð: æûíûñ-æañòûқ құðûëûìû, қûçìeò eòóø³ëeð, îқóøûëað æәíe çeéíeòêeðëeð ñaíû, îòáañûíûң құðaìû ìeí ñaíû, өñó òeïìòeð³;

-  әëeóìeòò³ê-ýêîíîìèêaëûқ æaғäaéëaðû, ñeãìeíòòeð³: õaëûқòûң òaáûñû ìeí øûғûíäaðûíûң құðûëûìû, әëeóìeòò³ê қaìñûçäaíäûðó äeңãeé³, äeìaëûñ áeðó æүéeñ³, îëaðäûң ұçaқòûғû ìeí òөëeó, äíìaëûñ êүíäeð³í³ң ñaíû.

Òóðèñò³ê ñұðaíûñқa, ÿғíè òóðèñò³ê íaðûққa á³ðқaòað ôaêòîðëað әñeð eòeä³. Òaóðғa ñұðaíûñ aéòûï êeòêeíäeé òұòûíóøûíûң òөëeìқaá³ëeò³íe òәóeëä³ áîëûï êeëeä³, ÿғíè õaëûқòa aқøa құðaëäaðû áað áîëóûìeí áaéëaíûñòû. Òóðèçì ýêîíîìèêaíûң á³ð ñaëañû ðeò³íäe êeëeñ³äeé æaғäaéëaðäa òaáûñòû қûçìeò eòeä³: açaìaòòaðäa áîñ óaқûòòûң қaæeòò³ ìөëøeð³ æәíe aқøa құðaëäûðûíûң áîëóû.

Òóðèñò³ê íaðûқòûң äaìóûía әñeð eòóø³ íeã³çã³ ôaêòîðëaðûía õaëûқòûң құðûëûìû, æañû, òaáûñ äeңãeé³, á³ë³ìä³ë³ã³, қûçìeò aéíaëûñû, áeëã³ë³ á³ð íәñ³ëãe æaòóû, æûíûñû, óaқûò, өì³ð ñүðó ñòèë³ æәíe ò.á. æaòқûçûëaäû. Aòaëғaí êөðñeòê³øòeðä³ æeêe-æeêe íaðûқòû ñeãìeíòòeó ñұðaғûí қaðañòûðғaí êeçäe aòaï өòeì³ç. Ñîíûìeí қaòað, òóðèñò³ê íaðûқòûң äaìóûía әñeð eòeò³í aóқûìäû ôaêòîðëaðäû äa aòaï өòóãe áîëaäû, îëaðäûң қaòaðûía ñaÿñè-құқûқòûқ, ñaïaðëaðäûң қaó³ïñ³çä³ã³ ôaêòîðû, ýêîíîìèêa-қaðæûëûқ ôaêòîðëað, ìәäeíè, әëeóìeòò³ê-äeìîãðaôèÿëûқ, èíôðaқұðûëûì-êîììóíèêaöèÿëûқ ôaêòîðëað, ñaóäaíûң äaìóû,òeõíîëîãèÿëûқ æәíe ìaòeðèaëäûқ-òeõíèêaëûқ ôaêòîðëaðûí æaòқûçaìûç. Aòaëғaí ôaêòîðëað ñûðòқû ôaêòîðëað òîáûí құðaña, ³øê³ ñaëaëûқ ôaêòîðëaðғa – òóðөí³ìä³ æeò³ëä³ðó, òóðîïeðaòîðëûқ æәíe қûçìeòòeð ñôeðañûíûң äaìóû, eңáeê ôaêòîðëaðû æәíe ìaðêeòèíãò³ æaòқûçaìûç. Áұëaðäûң ³ø³íäeã³ aña ìaңûçäû æәíe қaç³ðã³ êeçäe қaðқûí aëғaí ұғûìäaðäûң á³ð³ – ìaðêeòèíã.

       

 

 

 

Қîëäàíғàí әäåáèåòòåð ò³ç³ì³:

1. Ìaңғûñòaó îáëûñûíäa òóðèñò³ê ñaëaíû äaìûòóäûң 2008-2011 æûëäaðғa aðíaëғaí áaғäaðëaìañû: Ìaңғûñòaó îáëûñû әê³ìä³ã³. – Aқòaó. 2008 æûë.

2. 2015 æûëғa äeé³íã³ Ìaңғûñòaó îáëûñûíäa òóðèñò³ê êëañòeðä³  құðó æәíe äaìóûíûң ìañòeð-æîñïaðû: Ìaңғûñòaó îáëûñû әê³ìä³ã³. – Aқòaó. 2008 æûë.