ӘОЖ
368.036.3.(575)
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ
КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
магистр оқытушы- Абдуразаков
Н.С.
Университет
«Мирас», Шымкент қ. Қазақстан
Резюме
В данной статье
рассмотрены корпоративные
специфичности управление в
современное время.
Summary
In this article the corporate are considered to specificity management
in modern time.
Қазіргі кезде
Қазақстанда корпоративтік басқарудың
принциптерінің негізгі элементтеріне ерекше назар аударылады .
Корпоративтік басқарудың тиімді тәжірибесі банктік және
басқару жүйесінде
қоғамның сеніміне жету және қолдау үшін
қажет.
Әлсіз
корпоративті басқару баніктердің мәселелерін
ұлғайтады. Олар мемлекеттік
шығындарға соқтырады және масштабы
макроэкономикалық ықпалын тигізеді. Әлсіз корпоративті басқару нарықтың сенімділігін жоғалтады және
банктің активтері мен міндеттемелерін
басқару жөніндегі мүмкіншілігін жояды.
Корпоративті
бақару-компаниядағы менеджмент арасындағы
қатнастардың кешені болып табылады. Компанияның қызметіндегі мониторигті жүргізу әдісі анықталады және компанаияның
құрамын, ол арқылы
мақсаты және міндеттерімен корпоративтік басқаруды қамтамасыз етеді. Корпоративтік басқарудың директорлар кеңесі мен менеджерлерге керекті сай ынталармен қамтамасыз ету
қажет[1].
Нарықтық экономиканың
қызмет етуінде корпоративтік басқарудағы тиімді
жүйесінің нақтылығы сенім деңгейін
қамтамасыз етуге көмек
береді. Банктік индустрия
тұрғыдан корпоративтік басқаруға әдісі жатады,
онда жоғары звенодағы директорлар кеңесі менеджерлер бизнесті
басқаруды және банк істерін
жүзеге асырады. Бұл жағдайда олар мынандай түрде сипатталады:
-корпоративті мақсаттарда алдына
қояды
-акционерлер алдында
қойылған талаптарға жауап берді,
-заң актілеріне сәйкес баніктердің қауіпсіз қызмет етуі үшін корпоративтік
басқаруды бағыттау
-салымшылардың
қызығушылығын қорғау .
Қадағалаушы органдары
дұрыс корпоративтік басқаруда қызығушылығын
білдіреді, себебі ол баніктің қауіпсіз және сенімді
қызмет етуіндегі негізгі элемент болып табылады.
Дұрыс корпоративті басқару
тиімді, құқықтық нормативті және
институционалды базасын талап етеді.
Бірқатар факторлары, олардың ішінде бизнес аясындағы заңнамалық , бухгалтерлік есеп стандарттары жалпы экономикалық нәтижелеріне
әсер етуі мүмкін.
Әр түрлі мемлекетте корпоративтік
басқарудың ережелері әр түрлі. Әр түрлі
функцияларды атқарған кезде банктік ұйымдарда
қолданылатын дұрыс басқаруға басқару формаларына
тәуелді емес жетуге болады. Тексерудің банк ұйымының
құрылымына кіретін негізгі формалар бар:
-директорлар кеңесі және
қадағалау кеңесі
жағынан тексеру.
-бизнестің әртүрлі
аясы бойынша ағымдағы басқару мен айналыспайтын
тұлғалар жағынан тексеру.
-әр түрлі бизнес
аясындағы тікелей қадағалау.
- бір –біріне тәуелді емес
бөлмішелерде аудит және
нормативтік және ішкі құжаттарды сақтау,
тәуекелді басқару бойынша бір –біріне тәуелді емес
бөлмішелері[2].
Корпоративтік басқарудың
жетілдіруіне мүмкіндік беретін көптеген түрлі жақтары
бар.
Олар:
-акционерлер өздерінің
құқықтарын белсенді және ақпараттық
жүзеге асыру арқылы;
-салымшылар және басқа
да кленнтер банкпен бизнес
жүргізуден бас тарту
арқылы;
-мемлекет-заңдарды, нормативтерді
шығару және тиімді сот жүйесін нығайту арқылы;
-несиелік рейтингтік агенттігін
тәуекелдер параметірлеріне корпоративтік басқару
тәжірбесінің әдісін талдау және бағалау
арқылы және т.б.
Соның ішінде акционерлердің
құқығын қорғау және нығайту, корпоративтік органдардың
жетекшілік ролін анық
түсіндіру, корпорацияның өз бизнесін жүргізу
ортасы жемқорлық және коррупциясыз қамтамасыз ету.
Корпоративтік басқарудың
ісі халық шаруашылығының әр түрлі
деңгейіндегі нақты әлеуметтік – экономикалық
процестерді басқаруды жүзеге асыратын белгілі –бір әдістер жиынтығының
айырықша мүддесін білдіреді. Әдістер өте көп.
Алайда басқара білу керекті сәтінде, яғни қажетті
кезеңде белгілі –бір деңгей
мен объекті үшін дұрыс қолданылуы экономиканы қалыпты істейтін бір
немесе бірнеше тетіктерді таңдай білуді білдіреді. Басқару
әдістерін таңдай білудің маңызы меншік
формаларының маңызынан кем емес. Сонымен, корпоративтік
басқару мәселелері әрдайым мемлекеттік органдардың
басты назарында, өйткені барлық экономиканың тиімділігі,
әлеуметтік сипаттағы
көптеген мәселердің шешімін табуы басқару
иерархиясында олардың дұрыс қолданылуына байланысты[3].
Қазіргі кезде Қазақстан
үшін корпоративтік басқарудың тиімді жүйесінің
ролін арттырудың өзекті мәселелері- менеджерлердің
меншікті иесі болуы, директорлар кеңесі мен тәуелсіз
директорлардың ролін жете түсінбеу. Осы ретте мынандай сұрақтар шешу көзделеді:
-компанияның ақпараттық
саяси стандарттарын өңдеу:
-ашылған ақпараттар
көлемін ұлғайту;
-кәсіби стандарттарды
қалыптастыру;
-директорлар кеңесінің
мүшелері үшін этикалық нормалар;
-атқарушы директорларды
компания қызметі туралы
қажетті ақпарат көлемімен қамтамасыз ету.
Қазақстандық ұжымдық басқарудың модельдің кодексті
қаржылық мекемелер мен қаржылық нарықты
қадағалауды реттеудің Қазақстан
Республикасының Агенттік Басқармасының «Қор биржасына
айналымға жіберілетін эмитенттер мен олардың құнды
қағаздарына қойылатын талаптар»
Корпоративті басқарудың сапасы – көптеген
қазақстандық компаниялардың жанына бататын проблема .
-Рынокта бәсекелесуге қабілетті және табысты болуы үшін, компанияларға:
-Инвесторлар мен акционерлердің
құқығын сақтау міндетін өзіне алуға;
-Кленттер мен серіктестер, кредиторларға ашық болуға;
-Тәжірибеде бірлесіп басқарудың жоғары
стандарттарын институционалды қамтамасыз етуге.
Корпоративті басқарудың
модельді кодексі мен қазақстандық компаниялардағы
бірлесіп басқарудың кодекстерін енгізу мен жетілдірудің алғыштарты болып:
-Заңнамадан жалпылай белгілі бірлескен тәртіп
принциптерінің көрінісі орын алды, алайда оларды іске асыру
тәжірибесі, оның ішінде соттық, және бірлескен
тәртіп салты енді ғана құрылып жатыр.
-Тиісті бірлескен тәртіп тек заңнама нормалармен
ғана қаматамасыз етілмейді.
-Бірлескен тәртіпке байланысты
көптеген сұрақтар, заңнама саласының ар
жағында жатыр, заңгерлік емес, ұйымдастырушылық
және этикалық сипаты бар.
-Кодекс бірлескен тәртіптің салыстырмалы ең жақсы
тәжірибесінің ұсынымдарынан тұрады, алайда оның
көбі Заң бойынша орындауға міндетті болмайды[3].
Қазақстандағы
жеке ұлттық моделінің құрылуы үшін төмендегідей талаптар
қойылады:
-айрықша
белгілер мен агроөнеркәсіптік өндіріс саласындағы
корпорацияның акциялар арқылы құрылған ашық
мекемелер ретінде қызмет жасау мүмкіндіктерін анықтайтын
заңнамалық және нормативті базаның болашақта
жетілдірілуі;
-акционерлердің
құқығы мен қорғалуын иелігінде жер болмаса
да, ауылшаруашылық бизнесінің тең
құқықты қатысушысы ретінде кепілдеме беретін
заңнамалық құрылымдар;
-акционерлердің
қылмыстық іс-әрекеттерден қорғалуы мен қауіпсіздігін кепілдейтін
құралдардың болуы;
-барлық
халықтың ауылшаруашылық өндірістің акционерлік
үдерісіне қатысу мүмкіншіктерінің анағұрлым
жеңілдетілген жүйесі;
- корпорацияның қаржылық және заңға
бағынушылық іс-әрекеттерін бақылауды жүзеге
асыруға мүмкіндігі жететін мамандандырылған
институттардың болуы.[4]
Әдебиеттер
1.Карамешян Д. Грачева М. Корпоративное управление:
основные понятия и результаты исследования рассийской практики
//Управление компанией. 2004. №1
С47-49.
2.Управляемая корпорация: суть корпоративного
управления// Вестник университета международного бизнеса-2007 №2 (4) С.118-212
3.Анализ инновационных банковских услуг // в
сб: матриалы международной научно- практической конференции
«Экономические проблемы входения Казахстана в число 50-ти наиболее
конкрентоспособных стран мира» ЗКГУ
имени М.Утемисова. –Уральск. 2007-23-24 мая. С168-173.
4.Казахстанские банки и примущества внедрения Базеля // в
сб: материалы научной международной конференции молодых ученых, студентов и
школьников «YII Сатпаевские чтения » / ПГУ
имени С. Торайгырова –Повладар, 2007-20-22 апреля. –Т.19-С.121-125.
5.Корпоративті басқару Қазақстандық мазмұн Алматы 2010 жыл С.297-301.