КІНӘСІЗДІК ПРЕЗУМПЦИЯСЫ СОТҚА ДЕЙІНГІ ТЕРГЕП-ТЕКСЕРУДЕГІ КҮДІКТІНІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН ЗАҢДЫ МҮДДЕЛЕРІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ КЕПІЛІ РЕТІНДЕ

з.ғ.к. Имашев Б.Е., аға оқытушы Альшуразова Р.А.,

магистрант Тлемисов Д.Б.

М. Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан

Қазақстан Республикасының Конституциясы Қазақстанды демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп жариялап, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп мойындады (ҚРК-ның 1 б.) [1]. Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын мойындау, сақтау және қорғау – мемлекеттің міндеті.

Сотқа дейінгі тергеп-тексерудегі тұлғаның құқықтары процессуалдық кепілдіктер жүйесімен қорғалып, оның конституциялық құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру мүмкіндігін тудырады және олардың заңсыз шектелу мүмкіндігін тоқтатады. Азаматтардың құқықтарының кепілі деп мемлекет пен қоғам қалыптастырған материалдық, саяси, идеологиялық және құқықтық жағдайды айтамыз, азаматтарға берілген құқықтарын нақты пайдалану мүмкіндігі осыған байланысты.

Қылмыстық іс жүргізуде күдіктінің қорғануға құқығын іске асуын қамтамасыз ету маңызды болып келеді. Қорғану құқығы – бұл мемлекетпен кепілдендірілген, күдіктінің өзіне қарсы тағылған айыпты жоққа шығару, кінәсіздігін немесе кем дегенде, кінәсін заңмен анықталынған жолдармен дәлелдеу мүмкіндігі танылады. Мысалы, күдіктіге айып тағылғаннан кейін, заң бойынша, одан міндетті түрде жауап алу керектігі туралы ереже күдіктінің қорғану құқығының басты кепілдігі. Жауап алу алдында күдіктіге қорғаушымен тілдесу (хабарласу) құқығына рұқсат беру, тергеу әрекеттерінің барысында өзінің мінез-құлқын дұрыс ұстау тактикасын таңдауға мүмкіндік береді.

Қорғау құқығын іске асыру айыптың ұстанымын тиянақтауға септігін тигізеді. Осылайша, қорғану құқығы – бұл қылмыстық жауаптылыққа тартылатын тұлғалардың заңды мүдделерін қорғау құралы және де қылмыстық іс жүргізуде ақиқатқа жетудің маңызды кепілі.

Күдіктінің қорғану құқығы маңызды мәнге ие, ол сот әділдігін жүзеге асырудағы маңызды принциптерінің бірі ретінде Конституциялық нормада көрсетілген.

Қорғану құқығы заң құрылысының негізі болатын кінәсіздік презумпциясына сүйенеді. Осыған сәйкес, әр айыпталушы оның қылмыс жасағандығы үшін кінәлілігі заңмен көзделген тәртіппен дәлелденуге және соттың заңды күшіне енген үкімімен белгіленгенге дейін кінәсіз деп саналады.

Кінәсіздік презумпциясы cотқа дейінгі тергеп-тексерудің объективті және жан-жақты жүргізілуін, айыпталушыны әшкерелейтін ғана емес, сондай-ақ оны ақтайтын мән-жайлардың айқындалуын талап етеді. Бірақ, өкінішке орай, тәжірибеде бұл талап іс бойынша өндірісті жүргізетін тұлғалармен жүзеге асырылмайды.

Кінәсіздік презумпциясының негізіне сәйкес, айыпталушы сөзсіз қылмыскер ретінде танылмайды. Күдіктіге заңмен тыйым салынбаған барлық құралдармен өзінің кінәсіздігін дәлелдеу құқығы, сонымен қатар, білікті қорғаушы – адвокаттың көмегі қоса беріледі.

Әр қылмыстық істе көптеген мән-жайлар анықталуы қажет, себебі, адамның кінәлі немесе кінәсіз екендігі жайлы, ал егер, кінәлі болса, онда ол жазаға лайықты ма, әлде жоқ па деген сұрақтардың шешілуі осыған байланысты. Кінәлілікті нақты және шынайы анықтау керек, өйткені, онсыз жаза түгіл, ең жеңіл жаза туралы да сөздің болуы мүмкін емес.

Адамның кінәлілігі немесе кінәсіздігі жөніндегі мәселені неліктен сот шешеді?

Әрекеттегі заңнама қылмыстық істер бойынша сот әділдігін жүзеге асырудағы негізгі, маңызды рөлді сотқа берген. «Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады», – деп ҚР Конституциясының 77-бабы анықтайды [1, 30 б.].

Бұл қылмыстық жауапкершілікке тартылатын адам үшін өте маңызды кепілдік болып табылады, себебі, ол заңмен белгіленген тәртіпке сәйкес күдіктіге қорғану құқығын қамтамасыз ететін, және оның тағдырын тек сот қана шешетінін біледі.

Кінәсіздік презумпциясы және сот әділдігі принципін жүзеге асыру үшін жалпы көп нәрсе қажет: жаңарған өміріміздің қажеттілігін көрсететін, демократиялық, адам құқықтарын қорғауды басшылыққа қоятын нақты қалыптасқан заңдар; осы заңдарды дұрыс қолданатын жетік, жоғары білімді, интеллектуалды судьялар; арнайы сот мәжілісіне арналған кең, жайлы ғимараттар; соттардың аудио-бейне аппаратпен, компьютерлермен, ксерокстармен, байланыс құралдармен, транспорт, күзет және т.б. қамтамасыздығы – бұл жиынтық сотты дербес, тәуелсіз, өктем, беделді мекеме етеді.

Бірақ, ең маңыздысы үлкен басты Сот болу үшін – тәуелсіздік қажет. Мемлекеттік құрылымдардан, жоғары лауазымды тұлғалардан, саяси партиялардан және басқа да қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіз болады. Соттардың тәуелсіздігінің дұрыс, нақты болуы және ол тәуелсіздікті айнадағылармен ұғынып қабылдану талабына сәйкес, кінәлілігі және жазалау туралы немесе ақталғандығы туралы немесе ақталғандығы туралы соттың шешімі әділ, тура деп қабылданады.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-баптың 1-бөлігінде: «Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңдарға ғана бағынады» – деп айқындалған [1]. Бұл жерден екі өзара келісілген және органикалық тұтасқан ережелер анық көрінеді: нақты соттың тәуелсіздігінсіз олардың тек Конституция мен басқа да заңдарға бағынуы мүмкін емес.

Кінәсіздік презумпциясы – тек іс жүргізу принципі ғана емес, сондай-ақ қоғамда және мемлекетте тұлғалардың құқықтық жағдайларын анықтайтын жалпы құқықтық болып келеді. Нақты қылмыстық іс бойынша ақиқатты іздестіру үшін объективті шарттарды жасау (құру) мақсатымен кінәсіздік презумпциясы институты енгізілген. Жариялылық принципіне сәйкес, жасалған қылмыста азаматтарды кінәлі деп тану құқығы, тек сотқа ғана берілген, ол да болса, тергеу процесі мен сот талқылауы барысында заңдардың барлық талаптары сақталынса.

Ескерілетін жәйт, қылмыстық іс бойынша ақиқатқа жетудің қосымша кепілі ретінде апелляциялық өндірісті қолдану күдіктіге ғана емес, сондай-ақ сот талқылауының басқа да қатысушыларына (жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер) және де прокурорға байланысты болады. Олардың қайсысы болса да апелляциялық (наразылық келтіру) құқығын қолданса, екінші сатыдағы сот істі түгел қарауға міндетті, яғни барлық сотталушыларға қатысты айыптың негізділігін тексеру. Бұған қоса, қалай және қандай негіз бойынша үкімге шағым (наразылық) жасағандығы аса маңызды емес.

Егер қылмыстық қудалау кезінде қандай да бір қателік жіберілсе және сот кінәсіз адамға айыптау үкімін шығарса, онда жағдайды түзету қиын болады. Мемлекет кінәсіз жәбір шеккен адамға ақталу мүмкіндігін қарастырады (атына кір келтірмеуін, тәркіленген мүлкін қайтару және т.б.), бірақ, оның және жақын адамдарының көңілінің азап шегуін түзеу іс жүзінде мүмкін емес. Қылмыстық іс бойынша фактілік мән-жайларды анықтау мүмкіндігіне барынша жақындау үшін, заң шығарушы қылмыс жасауда адамды кінәлі деп, тек сот қана тани алады. Cотқа дейінгі тергеп-тексерудің кепілдіктері ақиқатты іздеп табу бойынша жеткіліксіз.

Күдіктімен және айыпталушымен кінәсін мойындау кінәсіздік презумпциясының әрекетін тоқтатпайды. Бұл жерден қызық жағдай анықталынады: айыпталушы өзін кінәлі деп санайды, ал мемлекет керісінше, қылмыстық жазалаудың құқық субъектісі ретінде сот мәжілісінде басқа да дәлелдермен қатар, күдіктінің мойындауы мұқият тексерілмегенінше, айыпталушыны кінәсіз деп санайды. Сонымен қатар, кінәлілік туралы тұжырымды дәлелдеу үшін, күдіктінің мойындауына шешуші мән берілмейді, және айыптау қорытындысының негізі болмай тұрып, қылмыстық іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелерде күдіктінің мойындауы өз растауын табу үшін талаптар ұсынылады.

Шын мәнінде, қылмыстың фактісін анықтау және жазалау шараларын таңдау, істі тергейтін және талқылайтын тергеуші, прокурор, судьялардың ауқымды, еңбекті көп қажет ететін және қызу жұмыстардың қорытындысы болып табылады. Олар жасалған қылмыстың барлық мән-жайын мұқият анықтап алуы қажет; кім, қайда, қашан, қалайша және неліктен заңды бұзғанын анықтау; кінәлінің тұлғасын зерттеу; оның кінәсін жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды, қылмыстың себептері мен зардабын зерттеп, осыдан кейін барып судья жазаны тағайындауға кірісе алады. Бұл бір қарағанда оңай болып көрінбейді. Жазаны таңдау мүмкіндігінің кеңдігіне қарамастан, айып тағатын баптардың санкциясындағы әр детальді есептеу (түгендеу) шешуші мағынаға ие болады. Осы жерде кішкентай бір қателіктің өзі, адамның тағдырына жаман біліну мүмкін. Жасалған қылмыстың ауырлығына толық сәйкес келетін және кінәліні қайта тәрбиелеу тұрғысынан алып қарағанда, барынша нәтиже беретін, дәл сол жаза шарасын қалай анықтауға болады?

Әрине, заң, өмірде пайда болатын сұрақтардың барлығына алдын ала жауап бере алмайды. Бірақ, онда тергеуші, прокурор және сотпен әділ және негізді шешімдердің қабылдануына кепілдік беретін нақты ережелер қарастырылған.

Заң адамгершілік қатынастар, қылықтар, мінез-құлықтардың қиын түптеуінде оларды реттеп, түсінуге көмектесетін дұрыс бағыт қызметін атқарады. Сондықтан, заңдарға мүлтіксіз еру бірінші және міндетті шарт болып танылады, бұл шартсыз бірде-бір қылмыстық істің дұрыс тергеліп және сотта қаралуы мүмкін емес.

Қылмыстық іс бойынша өндіріс жайлы ақпарат құралдарының мәліметтері, егер мұндай мәліметтер заңмен бекітілген тәртіпке сәйкес, ақпараттық сипатқа ие, күдіктінің кінәлілігі туралы тұжырымдардың болмауы, соттың үкімі заңды күшіне енгенге дейін оны қылмыскер деп жарияламаса, кінәсіздік презумпциясына қайшылық келтірмейді.

Тұлғаларға қатысты қылмыстық іс қысқартылған немесе ақтау үкімі шығарылған, оған келтірілген зиянды өтеу құқығымен бірге, ақпарат құралдарынан өзінің ақталуы туралы, шындыққа сәйкес келмейтін және ар-намысы мен абыройына кір келтіретін, жарияланған мәліметтерді жоққа шығаруды талап ете алады. Кінәсіз тұлғаға белгілі бір жағдайға байланысты келтірілген моральдық зиян, соттың шешімі бойынша ақшалай өтелуі мүмкін.

Егер мағлұматтар журналистпен жиналатын болса, онда ол тергеудің тұжырымына сілтеме жасамау керек. Бұл жағдайда, тұжырымның шынайылығы үшін журналист (редакциямен бірге) жауап береді [2, 121 б.].

ҚР Конституциясының 77-бабының 3-бөлімінің 9)-тармағында айтылған: «Заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды. Ешкім өзінің жеке мойындауы негізінде ғана сотталуға тиіс емес». Мемлекеттің Негізгі заңына сәйкес ҚР ҚПК келесі норма көрсетілген (112 б.): «Заңды бұзу арқылы алынған дәлелдемелер заңдық күші жоқ деп танылады және айыптаудың негізіне жатқызыла алмайды, сондай-ақ ҚПК-нің 113-бабында аталған кез-келген мән-жайды дәлелдеу кезінде пайдалына алмайды» (яғни қылмыстың оқиғасы (қылмыстың жасалу уақыты, болған жері, әдісі және басқа да мән-жайлары); қылмыс жасаудағы күдіктінің кінәлілігі және жасалған әрекеттің себеп-дәлелдері; күдіктінің жауаптылығының дәрежесі мен сипатына әсер ететін мән-жайлар; күдіктінің жеке басын сипаттайтын мән-жайлар; қылмыспен келтірілген зиянның сипаты мен мөлшері) [3].

ҚР Конституциясының 77-бабының 3-бөлімінің 8)-тармағында бекітілген: «Адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік күдіктінің пайдасына қарастырылады» [1].

Күдікті күдіктінің пайдасына қарастыру туралы қағида, біріншіден, тергеуші мен прокурор үшін істің барлық мән-жайын барынша толық және нақты анықтауда қосымша ынталандыру, тергеу нәтижесінде анық тұжырымға келу мүмкін болмайтын барлық күдікті жою болып қызмет атқарады. Екіншіден, сейілмейтін күдіктің бар болуы айыптың негізсіз болуын көрсетеді. Бұл жайлы ССРО Жоғары Сот Пленумы: «Айыптау үкімі болжауларға негізделуге тиіс емес... барлық күдікті дәлелдеу мүмкін болмаса, мәселе күдіктінің пайдасына қаралады (түсіндіріледі)» [4, 261 б.].

Мұндай жағдайда, дәлелденбеген кінәлілік дәлелденген кінәсіздікті білдіреді, яғни адам ақталуы тиіс немесе оған қатысты қылмыстық іс ҚІЖК-нің 269-бабының 2-бөліміне сәйкес күдіктінің қылмыс жасауға қатысқаны дәлелденбеген жағдайда қысқартылуы тиіс, бұл ақталу болып табылады. Бұл жерде негізгі үш жағдайды атап көрсетуге болады:

а) қылмыстық іс бойынша туындаған кез келген күдік туралы мәселе емес, тек айыпты дәлелдеуге қатысты туындайтын күдік туралы;

ә) күдікті объективті дәлелдеу мүмкін болмаса, яғни қосымша дәлелдемелер жинау үшін барлық мүмкіндік таусылса;

б) кінәлілігі жөнінде шешімнің қабылдануы кезінде сейілмейтін күдіктің болуы [5].

Айыптау негізін құрайтын қандай да бір фактілі дерек, қылмыстық іс бойынша жиналған дәлелдемелермен расталуға жеткіліксіз болса, күдіктінің кінәлілігі жөнінде күдік пайда болады. Олай болса, дәлелденетін материалдардың жеткіліксіздігінен мынадай күдік туындауы мүмкін, қылмыс оқиғасының орнының болуы, қылмыс күдіктінің әрекетінің нәтижесі болды ма, айыпталушы қасақана немесе абайсызда әрекет жасады ма және т.б.

Осылайша күдіктінің кінәлілігі жөнінде күдік, егер айыптау тезисі негізінің жүйесіндегі қажетті элементі болатын қандай да бір дәлелденбеген факт қалса, бөлек дәлелдеме (тікелей немесе жанама) болсын, дәлелдеу мақсатының соңын құрайтын мән-жай болсын, немесе дәлелденбеген дәлелдемелер жиынтығы болса пайда болады.

Бір анығы, айыптау негізін құрайтын нақты мән-жайлар, ешбір күмәнсіз дәлелденуі тиіс, ал күдік тудыратын нақты деректер (мәліметтер) дәлелдемелер жиынтығынан шығарылуы тиіс. Күдікті күдіктінің пайдасына қарастыру мәні осыдан көрінеді.

Әрине, істің мән-жайын зерттеу процесінде пайда болатын күдікті тексеру және жеңу, ақиқатты анықтау үшін, тергеу процесінде тергеуші мен прокурор дәлелдеу бойынша өз қызметін белсендетуі тиіс. Ол үшін тексерілетін мән-жайлардың шынайы немесе шынайы еместігі туралы баға беру үшін, қосымша дәлелдемелер жиналуы керек.

Сондықтан, күдікті күдіктінің пайдасына қарастыру қажеттілігін мына уақытта айтуға болады, дәлелдеу бойынша барлық мүмкіндіктер қаралып бітсе, сондай-ақ айып тұтастай немесе істің бөлек мән-жайлары күдік тудырса, тергеу органдарының күш-жігеріне қарамастан оны (күдікті) жеңу енді мүмкін болмайды. Осындай жағдайларға ғана күдікті күдіктінің пайдасына қарастыру туралы қағида қолданылуы мүмкін.

Осылай күдікті күдіктінің не айыпталушының пайдасына қарастыру жөнінде сөз қозғағанда, барлық күдіктер емес, тек қалыптасқан жағдайда шешілуі, анықталуы мүмкін еместер қарастырылады.

Күдікті күдіктінің пайдасына қарастыру қағидасы айыпты негіздейтін дәлелдерге қатысты ғана емес, сондай-ақ, айыпты жоққа шығаратын ақтау дәлелдемелерге қатысты әрекет етеді.

Айыптау дәлелдемелеріндегі күдік айыптың негізінен олардың жойылуына әкеліп соғады. Ақтау дәлелдемелеріндегі күдік, егер олар жойылмаған болса, онда олар айыпталушыны толық ақтайтын мән-жайлардың болуын көрсетеді.

Тергеуші мен прокурор аыйпталушыны ақтайтын дәлелдерді жоққа шығарғанға дейін, айыптауды дәлелденген деп санауға болмайды. Онда, айыпталушымен мәлімделген алиби, өзінің айғақтайтын мәнін, іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелермен сөзсіз жоққа шығарылмағанша (әшкереленбегенше) сақтап қалады.

Сонымен қатар, бұл қағида ақиқатқа жету мақсатына қарсы қойыла алмайды, өйткені, тергеушінің тұжырымдарын жорамал мен болжауларға негіздеуге тыйым салады, көбірек немесе аздау ықтималдық дәрежесімен анықталынған фактілі деректерді анық (шынайы) деп жариялауға және оларды айыптаудың негізіне салуға тыйым салады. Тергеу қорытындыларының анықтылығы мен негізділігінің талабы, күдікті күдіктінің пайдасына қарастыру қағидасымен тығыз байланысты.

Күдікті дәлелдерді күдіктінің пайдасына қарастыру кезінде оны ақтайтын бұл дәлелдер, нәтижесінде, өздерін толық жоққа шығарғанға дейін дәлелдемелер жүйесінде қалады, сондай-ақ, ақиқатқа жетудің өте сенімді және нәтижелі (тиімді) кепілдіктер құрылады, өйткені, айыпталушыны ақтайтын дәлелдемелер жоққа шығарылмағанша, сот өндірісінің органдары айыпты дәлелденген (айғақталған) деп тани алмайды.

Осылайша, күдіктінің пайдасына қарастырылатын күдік туралы қағида, тек айыпталушы үшін ғана кепіл болып табылмайды, сонымен қатар, сот әділдігінің мақсатына жету кепілі болып қызмет атқарады.

Біздің көзқарасымыз бойынша, бұл мәселе туралы едәуір дұрыс пікір айтқан М.С.Строгович: «Егер істегі дәлелдемелер жиынтығы күдіктінің қылмыс жасамағандығын, ең болмаса, ықтималдықтардың қандай да бір бөлігімен болжауға негіз берсе, онда осыған сәйкес пайда болған күдік күдіктінің пайдасына қарастырылуы тиіс, дегенмен бұл күдік бір қарағанға дұрыс емес болатын. Әрине, күдік жасанды жолмен ойланып табылуы мүмкін емес. Бұл мәселенің басқаша шешілуі нәтижесінде, қылмыстық іс бойынша объективтік шындық емес, тек ықтималдық қана анықталынуы тиіс» [6,128 б.].

Заң, тергеушінің алдына тұлғаны айыпталушы ретінде тарту кезінде, іс бойынша жиналған дәлелдемелер негізінде, сезіктінің кінәлі екендігіне сенімнің қалыптасуын талап етеді. Дәлелдемелердің жеткіліксіздігінен жасалған қылмыста сезікті тұлғаға айып тағылмауы керек.

Қылмыстық іс жүргізу заңының бірден-бір маңызды және негізді ержелерінің бірі тергеушінің міндетін: айыпталушыны әшкерелейтін де, ақтайтын да, сондай-ақ кінәсін жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар іс бойынша анықталуын айқындайды (ҚПК 24 б.). Айыпталушы ретінде тарту актісі ақтайтын мән-жайлардың болуын жоққа шығармайды, сол себептен, күдіктінің кінәлілігі туралы нақты тұжырымдарды ұсынбайды.

Айыпты тағу қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамның құқығын қамтамасыз ету үшін қажет, оны неге айыптағанын білу, өзінің қорғануын қамтамасыз ету үшін керек, ал оларды тексеру мен өтініштерін қанағаттандыру іс бойынша ақиқатқа жету үшін қажетті шарт болып келеді. «Кінәсіздік презумпциясында статистикалық мәні жоқ, күдіктінің кінәлілігінің ықтималдығының аса немесе кем туралы түсініктен шықпайды, көп жағдайда айыпталушы кінәлі болатынына бағытталмайды» [7,11 б.].

Айыптың уақытылы тағудың маңыздылығын көрсету керек: мерзімінен бұрын айыпты тағу, кінәсізді қылмыстық жауапкершілікке тартуы мүмкін, ал ұстау – сезіктінің қорғану құқығын бұзу, болуы мүмкін дәлелдемелерді жоғалту, тергеудің объективті болмауы.

Олай болса, тергеуші өз қызметінде кінәсіздік презумпциясымен байланысты заңның ережелерін жүзеге асыруы, күдіктіге оның құқықтары мен заңды мүдделерін сотқа дейінгі тергеп тексеруде сақталуына кепіл болады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1 Қaзaқcтaн Pecпyбликacының Кoнcтитyцияcы 30 тaмыз 1995 жыл, pecми.мәтiн: 02.02.2011ж. / Изд. «Жeтi жapғы», 2014. – 159 б.

2 Чангули Г.И. Презумпция невиновности и публикация материалов о преступлении // Совершенствование уголовно-процессуального законодательства и охрана прав личности. - Киев, 1983. С.121-122.

3 Қaзaқcтaн Pecпyбликacының Қылмыcтық-пpoцecтiк кoдeкci 4 шiлдe 2014 ж. № 231-V. – Aлмaты: ЮPИCТ, 2014.

4 О практике применения судами законов, обеспечивающих обвиняемому право на защиту: Постановление Пленума Верховного Суда СССР от 16 июня 1978. / Уголовно-процессуальный кодекс (с постатейно систематизированными материалами по состоянию на 1 декабря 1995 г.) – М., 1996. 261 с.

5 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 2010. – 232 б.

6 Строгович М.С. Материальная истина и судебные доказательства. – М., 1965. С.128.

7 Печников Г.А. Принцип презумпции невиновности на предварительном следствии / Учебное пособие. – Волгоград, 1992. С.11.