УДК 37.091.39

доцент, п.г.к. Касымова А.Х., магистрант Гусманова А.С.

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті, Қазақстан
Республикасы, Орал қаласы

ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ КУРСТАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2011-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Білімді дамыту мемлекеттік бағдарламасында ұсынылған ағымдағы жағдайдың талдауы біздің республикамызда «білімді модернизациялау мен прогрессивті даму білім саласындағы реформалар жүргізу мен бастамашылық ету барысында жан-жақты қолдау мен адами капиталды дамыту қажеттілігі мен маңыздылығы Елбасының түсінігі арқасында мүмкін болуына» қарамастан, білім ұйымдары мен қоғамдық ұйымдарының тәрбиелеу әлеуетінің тиімділігі төмен және жоғары оқу орындары мен одан өзге ұйымдарда қосымша білім беру курстарының саны жеткіліксіз екендігін көрсетті. Басқа елдермен салыстырғанда (30-50%) қосымша біліммен білім алушыларды қамтамасыз ету бар болғаны 21,5%-ды құрайды. Осыған байланысты қазіргі қоғамда орын алған білім кеңістігінің маңызды құрамы ретінде білім алушылардың қосымша білімін дамыту мәселесі өзекті болып табылады [1].

Қосымша білім беру мекемесі – бірыңғай білім кеңістігінде өзінің міндеттері мен ерекшеліктері бар білім мекемесінің бір түрі. Оның ішіндегі негізгісі – мүдделеріне, талап-тілектеріне және өздерінде бар әлеуеттеріне сәйкес белсенді дамуға, қоршаған ортаны зерттеуге, жаңа дүниені танып білуге, спортта, шығармашылық қызметте, техниканы игеруде, өнертапқыштықта өзінің күштерін сынауға талпынуға мүмкіндігі болатындай етіп білім алушылардың санын мейлінше көбейтетіндей жағдайлар жасау. Осылайша қосымша білім беру курстары бірінші кезекте, білім алушыларды барынша қамту мәселесін шешулері тиіс.

Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығының (РҚББОӘО) мәліметтері бойынша біздің республикамызда қосымша білім беру ұйымдарының білім беру қызметтерінің негізгі бағыттары төмендегідей:

- көркемдік-эстетикалық қосымша білім беру;

- білім алушылардың ғылыми-техникалық шығармашылығын ұйымдастыру;

- білім алушыларға қосымша білім беру жүйесінде дене тәрбиесі-сауықтыру және спорттық-бұқаралық жұмыс;

- әлеуметтік-педагогикалық бағыттардың бірлестігі.

Қосымша білім беру мекемелеріндегі техникалық міндеттерді тиімдірек шешуге мүмкіндік беретін білімнің өзіне тән қасиеттері бар. Қосымша білімді дамытудың негізгі ерекшеліктерді қарастырады:

- қосымша білім беру ұйымдарының желілерін арттыру және ұлғайту;

- жалпыадамдық құндылықтар, қазақстандық патриотизм мен азаматтық идеясы негізінде жеке басын еркін дамыту мен құруға бағытталған білім беру ұйымдарында тәрбиелеудің кешенді бағдарламасын одан әрі дамыту;

- дәстүрлі және заманауи тәрбиелеу технологияларын қолдау [2].

Қосымша білім берудің артықшылықтарына оқытудың жеке формасы, педагог пен білім алушының тікелей жеке адамға бағытталған өзара әрекет етуі жатады.

Қосымша білім беру мекемелері қызметтерінің негізгі мазмұны білім алушыларды әр түрлі бағытта дамытуда жүзеге асыру ұсынылды:

- интеллектуалды дамыту;

- эмоционалды дамыту;

- мотивациялық дамыту;

- ерік дамуы;

- пәндік-практикалық жүйені дамыту;

- білім алушылардың экзистенциалды саласын дамыту;

- өзін-өзі реттеу жүйесі және т.б.

Осылайша қосымша білім беру курстары қызметтерінің негізгі міндеті білім алушының жеке басын қалыптастыру болуы тиіс. Осы міндеттің шешілуі қосымша білім беру бағдарламаларының жетілдіруге, ұсынылатын қызметтердің сапасын арттыруға, жүйелерін қалыптастыруға және т.б. мүмкіндік беруі тиіс.

Білім алушыларға қосымша білім беруді құру - бұл бірыңғай білім беру кеңістігінде өз ерекшеліктері мен міндеттеріне ие білім беру мекемесі [3].

Арнайы білім беру жүйесі және білім берудің нақты түрі ретінде білім алушылар үшін қосымша білім берудің елімізде салыстырмалы түрде қысқа тарихы бар. Бірақ қосымша білім берудің қазіргі жағдайы мен қолда бар әлеуеті іс-шаралар институттарының әртүрлі іс-әрекеттерінің ұзақ тарихында қалыптасты. Соңғы жылдары қоғамымызда танымал әлеуметтік-экономикалық, идеологиялық және саяси өзгерістер құндылық бағдарларының өзгеруіне және білім беруді қаржыландырудың айтарлықтай төмендеуіне әкелді. Бұл өзгерістер тек мектептен тыс мекемелер санының азаюына әкеліп қана қоймай, сондай-ақ жалпы білім беру жүйесінде олардың функционалдық мақсатын өзгерту үшін түбегейлі мемлекеттік шешімдер қабылдауды ынталандырды.

Бүгінгі күні «қосымша білім беру» термині белгілі және кең таралған. Дегенмен, практикалық қолдану және заң жобалау эксклюзивті айырмашылықтармен ерекшеленеді. Алғашқы ұғымдардың түсініксіздігі мен нормативтік дұрыстығының жоқтығы бүгінгі күні үкімет барлық басқару деңгейлерінде – білім берушіден және мекемеден, аумақтың кез-келген масштабына, тұтастай мемлекеттің білім берудегі осы түрін жүйелі қалыптастыруда негізгі мәселесін туындатады. Білім алушыларға қосымша білім беру - оның теориялық тұрғыдан түсіну, әлеуметтік-мәдени өзін-өзі анықтау және нормативтік құқықтық растау процесі аяқталмаған нақты шағын білім беру жүйесі деуге болады.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» 2017 жылғы 11 шілдедегі Заңында қосымша білім беру барлық деңгейдегі қосымша білім беру бағдарламалары негізінде жүзеге асырылатын білім беру және оқыту үдерісі болып табылады, оның ішінде: мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; орта білім; жоғары кәсіби білім; жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру.1-сызбада қосымша білім деңгейлері ұсынылған.

Сызба 1. Қосымша білім берудің деңгейлері

Жоғарыда аталған Заңның (жаңа редакциясында) «... қосымша білім берудің оқу бағдарламалары мазмұны мен бағытына байланысты келесідей оқу бағдарламаларына бөлінеді: білім алушылар мен тәрбиеленушілерге қосымша білім беру; мамандарды қайта даярлау және біліктілігін арттыру [4].

Көптеген жылдар бойы қазақстандық білім беруде «қосымша» деген тұжырымдама тек қана білім алушыларды артта қалдыруға көмектесетін құралдардың бірі ретінде қосымша оқумен байланысты болды. Қосымша сабақтар сағаттардан тыс, білім алушылардың шағын тобымен немесе аудиторияда өткізілген кемшіліктерді толтыруға және сондай-ақ білім алушыларды өз қабілеттеріне оқытуға көмектесу үшін өткізіледі. Шындығында, бұл қосымша білім беру, бірақ ол әртүрлі деңгейдегі және мазмұндағы болып келеді.

Қосымша білім беру жүйесі В.А. Березина мәлімдегендей әдетте, білім беру жүйесінің бір бөлігі болып табылады және келесідей құрамдас кешенін білдіреді: білім беру субъектісі ретінде білім алушы; қосымша білім берудегі білім беруші; түрлі деңгейдегі және бағыттар бойынша қосымша білім беру бағдарламалары; білім алушыларға қосымша білім берудің ұйымдары; білім алушыларға арналған үкіметтік емес ұйымдар, олардың негізгі мақсаты – білім берушіге қосымша білім беру саласындағы қызметі; ресурстық қолдау жүйелері (адами ресурстар, ғылыми-әдістемелік, материалдық-техникалық, қаржылық); білім беру органдары [5].

Білім алушыларға қосымша білім беру жүйесі - бұл ашық жүйе, өйткені ол әртүрлі аспектілерде қоршаған ортаға белсенді түрде араласады: ақпарат, ұйымдық, кадр, пән, мазмұн және т.б.

Жеке дамуға ынталандырудың күшті құралы ретінде әрекет ету, іс-әрекеттермен алмасу арқылы қосымша білім беру тұлғаның өзін-өзі жүзеге асырудың мәдени кеңістігін кеңейтуге ықпал етеді, оны шығармашылыққа ынталандырады.

Білім алушыларға арналған қосымша білім беру жүйесі оларға ұсынылған дайын әлеуметтік және мәдени орта емес, сонымен қатар өзінің рефлексиялық қабілеттеріне негізделген өзіндік вариационды болып табылады.

Қосымша білім беру құндылығы - жалпы білім берудің айнымалы компонентін жетілдіреді, жасөспірімдерді кәсіби өзін-өзі анықтауға көмектеседі, білім алушының алатын күші мен білімін жүзеге асыруға ықпал етеді. Ең бастысы, қосымша білім беру жағдайында білім алушы жеке қажеттіліктерін қанағаттандыра алады, шығармашылық әлеуетін іске асыра алады, заманауи қоғамда бейімделе алады және бос уақытты толығымен ұйымдастыруға мүмкіндік алады.

Осылайша, білім алушы өзін әлеуметтік сезінеді, мамандығын игеруге дайындалады және нәтижесінде - болашақта табысқа қол жеткізуге көп мүмкіндігі болады.

Біздің республикамызда білім алушылар үшін қосымша білім беру жүйесінде сабақтан тыс және мектептен тыс жұмыс тәжірибесі жинақталды. 50 жылдан астам уақыт бойы қосымша білім берудің ең көне ұйымдары Атырауда (облыстық жас натуралистер станциясы), Павлодар (жас техниктер станциясы), Қарағанды, Ақтөбе, Талдықорған, Сәтпаев, Шымкент, Қызылорда және басқа да қалаларда 30 жылдан астам бойы қосымша білім беру ұйымдары белсенді жұмыс жасайды.

Білім алушылар үшін қосымша білім беру жүйесі соңғы онжылдықта әсіресе белсенді болды. Білім беру және тәрбие процестерінің сапасы артып келеді, білім алушылар қосымша білім беру жүйесінде инновациялық бағдарламалар мен технологияларды игеруде .

Осылайша, білім алушылар үшін қосымша білім қазіргі заманғы жалпы білім берудің ерекше саласы болып табылады. Оның болмауы жалпы білім берудің басқа көздерін пайдалану арқылы өтелуі мүмкін емес. Көптеген білім алушылар үшін жалпы білім беру процесінің белгілі бір кезеңінде қосымша білім беру ғана қажет емес, сонымен қатар оның жетекші компоненті ретінде де саналуы болып табылады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 гг.

2. Дополнительное образование обучающихся: Учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений /Под ред. О.Е.Лебедева. – М.: ВЛАДОС, 2007. – 256 с.

3. Круглова Л.Ю. О деятельности педагога в условиях модернизации дополнительного образования – М.: Дополнительное образование и воспитание. – 2006. - № 9. с.12-13.

4. Закон Республики Казахстан «Об образовании». 15 августа 2017. – С. 9-11.

5. Березина В.А. Дополнительное образование детей как средство их творческого развития: Автореф. канд. пед. наук. – Москва, 2008. – 145 с.

Получатель:	ТОО Уралнаучкнига
Почтовый адрес: г.Уральск:	р/с KZ399260201133829000
ул. Гагарина 52/1	УФ АО Казкомерцбанк, БИК KZKOKZKX
БИН 050540011725, РНН 270100227586	МФО 194901706
Плательщик	Касымова А.Х., Гусманова А.С.
Адрес , телефон	Гусманова А.С. Сарайшык 19, город Уральск 090000

Счет № 42299 от 2017-11-09 15:20:37

Назначение платежа:	Ед.изм.	Кол-во	Цена	Сумма
За печать статьи Касымова А.Х., Гусманова А.С. ОСЫМША БІЛІМ БЕРУ КУРСТАРЫНЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ	Стр.	7	700	4900
Почтовая доставка заказным письмом	Штук	1	700	700
Итого				5600
пять тысяч шестьсот казахских тенге

Менеджер:

Устименко Е.В.

Получатель не является плательщиком налога на добавленную стоимость

Счет является действительным в течении 60 дней с момента выписки