Қамысбаева Ж.Қ.

Қазақстан, Тараз, М.Х.Дулати атындағы ТарМУ

СУҒА ЖҮЗУ АРҚЫЛЫ АДАМНЫҢ ДЕНЕ ҚАСИЕТТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ

Суда жүзе білу – өмірге өте қажет. Судың ішінде адам салмақсыз болатындықтан, денеге көп күш түспейді де омыртқа жотасы созылады, бұлшық ет талшықтары ұзарады. Соның әсерінен адам тұлғасы сымбаттанып, қимыл-қозғалысы еркін де әсем көрінеді.

Жүзу – жүрек, қан тамырлары мен тыныс алу жүйелерін жетілдіруге жақсы әсерін тигізеді. Жүзумен жүйелі түрде шұғылданып жүрген адамның жүрек соғуы минутына 72-ден 48-50-ге дейін сирейді, ал қанның көлемі жүрек бір соққанда 70-80 мл-ден 120-140 мл-ге дейін көбейеді.

Жүзу тыныс жүйелерін нығайтып, оның жұмысын дағдыландырып, өкпенің тұрақты сыйымдылығын ұлғайтады. Мысалы, жүзумен жүйелі түрде шұғылданып жүрген спортшылардың өкпесінің сыйымдылығы 4000-7000 см³ дейін, кейде одан да көбірек ұлғаяды.

Суда жүзу жаттығуларын жасау арқылы адамның дене қасиеттерін дамытып, денсаулықты жақсартудың маңызы өте зор. Дене шынықтыру барысында жалпы және арнайы жаттығулар пайдаланылады, суда белгілі бір жаттығулармен қатар жүзудің барлық түрлерін пайдаланып жүзу, спорттың: жүгіру, ескек есу, шаңғы тебу, спорттық ойындар секілді өзге де түрлерімен айналысу көзделеді. Қолданылатын жаттығулардың қандай мақсатқа бағытталатына қарай спортшыны даярлау ісі жалпы дене шынықтыру және арнаулы дене шынықтыру бойынша өткізіледі.

Жалпы дене шынықтыру спортшының денесін жан-жақты мынадай мақсаттарға арналады:

1. Күш-қуатты арттыру, төзімділікті, шапшаңдылықты, икемділікті, ептілікті шыңдау, сөйтіп спорттық жетілуге негіз қалау;

2. Денені шынықтыру;

3. Еңбек пен Отанды қорғауға дайын болу жөнінен спорттық нормаларды тапсыру.

Жалпы дене шынықтыру дайындығын құрғақта және суда өткізеді. Құрғақта мынадай амалдар пайдаланылады: күш-қуатты дамыту үшін мойынды, қол-аяқты, кеудені жаттықтыру, биікке, қашақтыққа секіру, найза лақтыру, 11 жастан бастап ауыр жүк көтерумен орындалатын жаттығулар (ауырлықты баланың жасына қарай қосады).

Төзімділікті тәрбиелеу үшін: жүру, жүгіру, ескек есу, шаңғы тебу, туристік жорық, велосипед тебумен айналысу.

Шапшаңдылықты дамыту үшін: баскетбол, волейбол, футбол, қарқын қоса жүгіру пайдаланылады.

Икемділікті дамыту үшін: буын қимылдарын жаттықтыру, қол-аяқты қимылдату, кеудені барынша бұра білу қажет.

Ептілікті дамыту үшін: акробатикалық кейбір элементтері – тоңқалаң асу, тік тұру, домалану, аспаннан орындайтын гимнастиканың қарапайым түрлері, баскетбол, волейбол, қол добы т.б. қолданылады.

Арнаулы дене шынықтыру дайындығы жүзушінің болашақ мамандығын жетілдіруге арналып, мынадай мақсаттарды көздейді:

1. Бұлшық еттердің күш-қуаты мен арнаулы төзімділігін дамытады, себебі жүзгенде салмақ соларға түседі;

2. Жүзушінің ерекше өзіндік қасиеттерін, таңдап алған әдіспен жүзуге және жүзуді бастау мен бұрылуды орындауға өте қажет шапшаңдықты, икемділікті, ептілікті дамыту.

Арнаулы дене шынықтыру дайындығы құрғақта және суда өткізіледі.

Жүзушінің арнаулы күшін дамыту. Жүзгенде денеге су кедергі жасайды, ол кедергіні жеңу үшін белгілі есу қимылдары орындалады. Ескенде бұлшық еттерге күш түседі. Ал жүзу жылдамдығы осы бұлшық еттердің қандай дәрежеде жетілуіне байланысты.

Құрғақта арнаулы күш-қуатты дамытуда денеге салмақ түсіріп орындалатын жаттығулар, резина серіппелер және ауыр шығыр аспаптар қолданылады. Аяқ-қолмен орындалатын жаттығулардың күш-қуаты және жылдамдығы мүмкіндігінше жүзу қимылдарымен ұқсас болуы керек.

Құрғақта жүзушінің арнаулы күш-қуатын дамытуға себеп болатын жаттығулар пайдаланылады. Олар есу қимылдарына еліктеп, күшті жетілдіруге мүмкіншілік туғызады.

Суда арнаулы күшті дамыту үшін қолға қалақшалар киіп жүзеді, түрлі тежеуіш жабдықтар қолданады (резина шеңбер немесе екі аяқтың арасына қоятын қалытқы тақтай, тежеуіш парашют тағы басқалар).

Жүзушінің төзімділігін дамыту. Қашықтықты жүзгенде спортшы шаршағанына қарамай, қайтсе де мәреге жетуге ұмтылып тоқтаусыз жүзе берсе, бұл оның төзімділігі болып есептеледі. Спортшының төзімділігін байқау үшін мынадай тәжірибе жасауға болады: 100 м аралыққа жүзіп, бірдей көрсеткішке ие болған сполртшылардың енді 200 м қашықтыққа жүзгенде қайсы мәреге бұрын жетсе, сол төзімді болып есептеледі.

Жалпы төзімділік – жүзушінің аз қуат жұмсап, орташа және алыс қашықтықты жүзіп өте білуі. Жалпы төзімділікті дамытуда қол жеткізілген жоғарғы деңгей арнаулы төзімділікті қалыптастыруға, сол арқылы жарыста жеңіске жетуге жағдай жасайды.

Құрғақта жалпы төзімділікті дамытып, оны бір қалыпта ұстап, төмендетпеу кросста жүгірумен, есумен, шаңғымен айналысу арқылы, тренажерда көп күш жұмсамай 10-15 минут жаттығумен сақталады.

Суда жалпы төзімділікті қалыптастырып сақтауға орташа ғана күш қуатпен 400-500 м және одан қашығырақ аралықты жүзіп өту арқылы қол жетеді.

Арнаулы төзімділік – спортшының машықтану кезінде және жарыстарда бұлшық еттері қуатының мол екенін көрсете алуында.

Мұнда 50 және 100 метрлік қашықтықтарда жүзгенде, негізінде, жұмыс оттексіз орындалады, ал тым алыс қашықтықтарды оттек қажет болады.

Құрғақта арнаулы төзімділікті тренажерда күш жұмсап және мезгілді белгілеп жаттығумен қалыптастырады. Тренажерда жұмсалған күш жүзушінің салмағына және белгіленген нәтижеге дәл келуі керек.

Суда арнаулы төзімділікті жарыстарда белгіленетін қашықтыққа жүзу жылдамдығын арттыру мақсатында қалыптастырады. Қашықтықты, жүзу қарқынын, демалатын мезгілді спортшының дайындығына қарай және жарыс үшін көрсетілген жылдамдыққа сәйкес белгілейді.

Жүзушінің арнаулы шапшаңдылығын дамыту. Жүзушінің шапшаңдығы жүзу қимылдарын дереу орындаудың тез әсерленуінен байқалады.

Құрғақта жүзушінің арнаулы жылдамдығы жаттығуларды тез және сапалы орындау арқылы дамытылады. Ол жаттығулар кроль әдісімен етпеттеп, шалқалап және дельфин, брасс әдістерімен жүзгендегі қимылдарға еліктеуге тиіс. Бастауға бұйрық берілген сәтте шиыршық атып, жылдам орындайтын жаттығулармен тәрбиелейді: жүзушінің бұйрық берілер алдында тұрған қалыбынан тез жоғары секіруі, допты тез лақтырып, отыра кетуі, тағы басқалар.

Қимыл айналымын суда тез орындауды 25 метрлік қашықтықты ең жоғары шапшаңдықпен жүзіп өтумен, жүзу қимылдарын: қолды көтеріп алға сілтеу, есуді аяқтау, тағы басқаларды шапшаң атқарумен жүзеге асырады.

Бастаудың (старт) дереу орындалуын жүзушінің бірінші 10 метр қашықтықты өту мезгіліне қарап айырады. Бұрылудың шапшаңдығын бұрылуға 7,5 м қашықтық қалғаннан бастап, бұрылғаннан кейін 7,5 м қашықтықты өтуін есепке алып анықтайды.

Жүзушінің арнайы икемділігін дамыту. Адамның денесінің икемділігі оның буындарының барынша созылып, иіліп, қандай да болсын қимылдарды жатық орындауында. Буындардың икемділігі спортшыға түрлі қимылдарды орындаудың тиімді тәсілдерін меңгеруге, үнемді қимылдауға мүмкіндік береді.

Қорыта келе, жастарға айтарым, суға жүзу арқылы өз мүмкіндіктерімізді пайдалана білейік. Денемізді шынықтырып, денсаулығымызды сақтайық!

Әдебиеттер

1. В. Спирина. Закаливание детей. Москва, «Просвещение» 1978 год.

2. С. М. Бажуков. Здоровье детей – общая забота. – Москва.: физкультура и спорт.