Мырзанова М.А

Таразский Государственный Университет имени М.Х.Дулати

Мәтіндік редакторда диаграммаларды жасау, форматтау және редакциялау

Жұмыстын мақсаты – Студенттерді MS Word мәтіндік редакторында диаграммаларды жасау, форматтауға үйрету.

Кестелер нақты сандық деректерді сақтауы үшiн ыңғайлы, бiрақ кейде шама туралы жалпы ұсыныс алу үшін нақты сандар жеткілікті емес. Сондықтан кестелiк мәлiметтерді диаграмма түрінде көрсету пайдалы( гистограммы , графиктар, айналма диаграмма). Диаграммалардын түрін таңдау үшін кұралдар тақтасынан Диаграмма > Тип диаграммы (Chart > Chart Type) командасын таңдау керек. Диалогтік терезесінен бірінші қосымшада жүзден астам стандарттық диаграммалардың нұсқалар ұсынылған, ал екініші қосымша қолданушыға өз меншікті диаграмманың түрін құрастыруға мүмкіндік береді..Вставка ^ Рисунок > Диаграмма (Insert > Picture > Chart)командасын танданыз. Word құжатта диаграмма пайда болады және Microsoft Graph XP мәлiметтердiң кестесiнің терезесі ашылады. Word кестесінің мәліметтері будет Graph XP терезесіне көшірледі , ал Word ішіндегі меню және құралдар тақтасы Graph модулдың сәйкес компоненттерiне алмастырады ( сур. 1)

Word құжаттын бос облысына шертініз. Деректер терезесі, саймандар тақтасы және Graph XPның модулның мәзiрi жойып кетеді, ал Word кестесiнің төменде график түрiнде формадағы бұл кестенiң деректер ұсынатын диаграммасы болады. Сiзге жасыру бойынша шығаратын диаграмма ұнамайтын шығар. Microsoft Graph модул форматтауға аса кең мүмкiндiктерiн береді . Сiз диаграмманың түрiн таңдауға, деректер қатарларының түсiн өзгертуге, аңызды эрамызға дейінгі дәуірдің төртінші мыңжылдығында хат жазу  жүйесінің дамуымен қатар дамыған болса керек.

Ежелгі Үндістан қолжазбаларында хаттар үлгісінің 60-тан асқан түрлері кездеседі, олардың арасында криптографиялық жүйеде қарастыруға жататын түрлері де кездеседі. Дауысты әріптерді дауыссыз әріптермен  және керісінше ауыстыру жүйелеріне  сипаттамалар берілген. Месопотамия елдерінде шифрланып сақталған мәтіндердің бір түрі кесте түрінде көрсетілген. Ол кестеде көркемөнер саласында ою - өрнектерді, әшекейлерді  жасаудын, дайындаудын рецептісі мазмұндалған. Бұл мәтінде сирек қолданылатын белгілер, атаулардың орнына шифрлық белгілер қолданылған. Ежелгі  Египеттің қолжазбаларында религиялық мәтіндер және медициналық рецептер шифрленген. Шифрлеу жүйелері Библияда қолданылған. Библиялық мәтіндердің бірқатар көрністері атбаш деп аталатын шифрлар (құпия жазбалар ) көмегімен шифрланған. Шифрлаудың ережесі алфавиттегі ( әліпбедегі ) і - әріпін (i=1,…,n) әріптермен және n-і+1 нөмірлерімен алмастырудан тұрған, мұндағы n – алфавиттегі әріптер саны. Атбаш – сөзінің шығу тегі әріптерді алмастыру принципімен түсіндіріледі. Бұл сөзді Алеф, Тая, Бет және Шин әріптерінен құралған, яғни  бірінші және соңғысы, екіншіжәне соңғысының алды ежелгі семити алфавитіндегі әріптерден.

         Криптографияның дамуына идеографмялық хат жүйесінен фонетикалық хатқа өту жүйесі негіз болған.Біздің эрамыздың екінші мың жылдығында ежелгі семитстік алфавитінде 30 белгі болған. Ол белгілерменен дауыссыз дыбыстар және кейбір дауысты дыбыстармен белгіленген. Хаттарды қысқартып жазу криптографияның дамуын ынталандырды.

         Ежелгі Грецияда криптография қызметтіліктің түрлі саларында қолданыла бастады, әсіресе мемлекеттік салаларда. Біздің эрамыздың V – IV ғ.ғ. Спартада алғашқы шифрланған құралдардың бірі  - Сцитала  қолданыла бастады.

         Көп қауымдастықты жергілікті жерлерді басқару үшін Рим үкіметінің басқару органдары үшін шифрленген  байланыстар өте қажет болған. Құпияны сақтауға Цезарь ұсынған шифрлау тәсілі маңызды болды. Цезарь әріптеріді қойылу реттіліктеріне сай алмастырылды, олардың төменгі қатарлары циклді түрде үш әріпке сол беткейге жылжытылған ашық мәтінді алфавиттен тұрады.

         Германияда алғашқы шифрларды ашатын бөлімшесінің бастығы Вижинера шифрын жетілдірудегі варианттардың бірін құрастырған граф Гронсфельд болды. Ол тез, оңай жатталатын ұрандардың сандық жүйелерін қолданды. Вижинер кестесінің бір араластырылмаған алфавит қолданылды. Шифрлауда ашық текстің белгілері цифрлық лозунг түрінде жазылды. Ашық текстің келесі әрібі оң жақта орналасқан әріптер санымен араластырылды. Ол әріп лозунгтың ұранының цифрасына сай келуі керек. Германияда алғашқы шифрларды ашатын бөлімшесінің бастығы Вижинера шифрын жетілдірудегі варианттардың бірін құрастырған граф Гронсфельд болды. Ол тез, оңай жатталатын ұрандардың сандық жүйелерін қолданды. Вижинер кестесінің бір араластырылмаған алфавит қолданылды. Шифрлауда ашық текстің белгілері цифрлық лозунг түрінде жазылды. Ашық текстің келесі әрібі оң жақта орналасқан әріптер санымен араластырылды. Ол әріп лозунгтың ұранының цифрасына сай келуі керек.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Стив Тейксера и Ксавье Пачеко “Delphi5 руководство разработчика” том 2. Разработка компонентов и работа с базами данных.

2. « Delphi  советы программистов » Санк Петербург 2004

3. Delphi 5-6  Камардинов О, Х. Жантелі  Шымкент 2002

4. Марко Кэнту для профессионалов Delphi 7  Москва 2004г. 

5. А.Хомоненко, В.Гофман, В.Никифоров «Delphi 7  Наиболее полное руководство»  Санк Петербург 2004г.

6. В.Фаронов «Delphi 5 учебный курс»