КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАР АРАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТЫЛЫҚТЫҢ ЖӘНЕ КӘМЕЛЕТКЕ ТОЛМАҒАНДАРДЫҢ ЖЫНЫСТЫҚ ТИІСПЕУШІЛІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫ АЛДЫН АЛУ

заң ғылымдары магистрі Аталыкова Гулжазира Шораханқызы

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент қаласы, Қазақстан Республикасы

Кәмелетке толмағандар арасындағы құқықық бұзушылықтың алдын алу, қоғамдағы қылмыстың алдын алудың аса маңызды аспектісі болып табылады. Заңды әлеуметтік пайдалы қызметке және қоғам мен өмірге ізгілікті көзқарас қалыптастырып, жастарды қылмыстық қызметке жол бермейтін қағидаларға тәрбиелеу қажет.

Қазақстан Республикасында кәмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың алдын алу және балалардың қадағалаусыз және қараусыз жүруінің алдын алу жөніндегі заңнаманы қалыптастыру және дамыту жұмысы қолға алынған. Бұл «Неке және отбасы туралы», «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы», «Еңбек туралы», «Қазақстан Республикасындағы арнайы мемлекеттік жәрдемақы туралы», «Дене тәрбиесі және спорт туралы» задары, кәмелетке толмағандар жөніндегі комиссиялардың, кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі ішкі істер органдарының қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілер және тағы басқалары, кәмелетке толмағандар құқық бұзушылығының алдын алуды тікелей коздейтін құқықтың қайнар көздерінің осылайша көп болуы қоғамдық қатнастардың кез келген саласында кәмелетке толмағандардың дамуын қамтамассыз етуге қолдау жүйесінің көзделгендігін көрсетеді[3].

Балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу мен оқытуда отбасының маңызы зор. Осыған орай мемлекетіміз отбасының, соның ішінде кеңейтілген отбасының тұтасығын сақтауға аса назар аударып отыр. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауында жаһандық дағдарысқа қарамастан мемлекеттің әлеуметтік саясаты ең алдымен жұмыс орындарын көбейтуге, қамқоршылары баланы оқытуға, жағдайы келмеген кезде кәмелетке толмағандарға мемлекеттің есебінен жоғары және арнайы орта білім алу мүмкіндігін қамтамассыз етуге, мұғалімдер мен дәрәгерлердің жалақысын өсіруге бағытталып отыр[4].

Сонымен қатар мектептегі барлық оқу – тәрбие компоненттері әлеуметтік маңызды қызметке тарту арқылы тәрбиедегі жағымсыз көріністерін пайда болу факторларына бейімсіздікті қалыптастыруға бағытталған, ал ол болса оқушылардың оқудан бос уақытта оң жұмысбастылықпен қамтамассыз етіледі, сол арқылы кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықты ерте кезден алдын алу жүзеге асырылады[1].

Дегенмен, облыс көлемінде жалпы кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыс пен құқық бұзушылықтардың деңгейі төмендемей отырғаны байқалады[5].

Кәмелет жасқа толмағандармен жасалған қылмыстың арасында олардың спирттік ішімдік пайдаланған күйінде жасалғаны белгілі. Бул дегеніміз, сауда орындары мен қоғамдық тамақтану орындарының қызметкерлері кәмелетке толмағандарға темекі бұйымдары мен спиттік ішімдіктерді сатуға салынған тиымды бұзып отырғанын куаландырады.

Осы мәселелерді негізге ала отырып, жасөспірімдер арасындағы қылмыстарды алдын алу үшін әкімшіліктің қолдауымен сауда орындарында, дәмханалар мен көңіл көтеру мекемелерінде, түнгі клубтарда құзіретті және қадағалаушы органдардың қатысуымен тиісті рейдтік тексерулер жиі –жиі орын алса және кәмелетке толмағандарға спирттік ішімдіктер сату фактірлері тіркелген жағдайларды кінәлілірге аса қатаң шара қолданылса, қажет болса алкогольдік ішімдіктерді сатуға лицензияларын кайтаруға дейін шара қолданылса , онда әрине облысымызда заңнын аз, ал онын орындалуы көп болатыны айдан анық.

Әкімшілікке қарасты «кәмелетке толмағандар істері бойынша комиссия» жасөспірімдердің қылмысқа баруын болдырмау мақсатында, жағдайы нашар отбасылармен жумыстар атқару керек.

Жағдайы нашар отбасылардың қал ақуалын арттыру мақсатында жұмыссыздарды жұмыспен қамту мәселесіне көңіл бөлу қажет.

Білім беру саласында мектептердегі «Тіршілік әрекетінің қауіпсіздік негіздері» пәнінен сабақ беретін мұғалімдердің кәсіби біліктіліктерін арттыруға бағытталған шаралар қолдану керек.

Кәмелет жасқа толмаған жасөспірімдер мен олардын тәрбиесімен айналысып отырған мемлекет, білім ордасы, мұғалімдер, ата – аналар, қорғаушылар мен қамқоршылар - «Ел боламын десең – Бесігіңді түзе» - деп атамыз қазақ айтқандай, Бүгінгі жастар еліміздің болашағы. Жастар қоғамымыздың жүрек дүрсілі, өзегі. Есігінен енді аттап отырған жаңа ғасырда ұлтымыздың өсуі де, ошуіде жастарға тікелей байланысты . Сондықтан да білім алушы жастар Отанға деген сүйіспеншілік патриотизм танымының заңдылықтарын игеру тиіс. Осыған орай ел президенті Н.Ә. Назарбаев «Бұл дүниеде біздің отанымыз бар, ол біздің тәуелсіз Қазақстан». Жастар туған мемлекетімізді баянды етуге парыздар ол үшін әрбір жас еліміздің тұтастығын, жеріміздің бүтіндігін, халқымыздың жарастығын аман сақтай білу қаншалықты улкен тарихи жауапкершілік екенін жан жақты сезіну керек». Жасөспірімдер арасындағы темекі, насыбай, ішімдік, наркотик сияқты істерге жол бермеу. Адамның өмірі тамаша, сәулетті көктем емес пе? Еліміздің әрбір адамы қалауынша өмір сүруге құқылы. Адам өмірі міндеттерінің бірі- балалар мен жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықты алдын – алу кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың өсуіне жол бермеу[5].

Ғаламшар бұл сен өмір сүріп жатқан дүние. Өмірдің мәні - оны мәнді және бақытты етіп өткізу. Сен өмірде қызықты да қайғылы кезеңдерден өтесің. Ол кезеңдерден сен өту үшін алдымен денсаулығың мықты болу үшін есірткі, темекі, ішімдіктерден аулақ болу керексің.

Пайдаланған әдебиетер тізімі

1.Қазақстан Республиксының Конституциясы, 1995 жыл, 30 тамыз.

2. Қазақстан Республикасының «Баланың құқықтары туралы заңы», 2002 жыл, 8 тамыз.

3. Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Қазақстан Респубикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы №518 кодексі.

4. Қазақстан Республикасының 2010-2020 жылдарға арналған құқықтық саясат тұжырымдамасы.

5. Жұмасова К.С. Психология. Студентермен мектеп мұғалімдеріне арналған . Астана, Фолиант, 2010.