Кенесбаева Жазира Ыхласқызы

Қазақстан. Шымкент қ.

Оқытушының инновациялық қызметіндегі жеке тұлғалық көзқарасын теориялық зерделеу

Ғылыми әдебиеттерді талдау негізінде инновациялық білім беру қызметіне жеке тұлғаның стилін мәнін зерделеу және анықтау тәсілдері болып саналады. Қарастырылып отырған мәселе білім беру саласындағы инновациялық процестерді қазіргі заманғы ерекшеліктерімен оқытушының инновациялық қызметінің негізгі функцияларына сәйкес жүзеге асыру. Кәсіби және білім беру қызметінің жеке стилін психологиялық сипаттамалары, оқытушының инновациялық қызметті сипаттамаларын атап өтумен қатар, тұлғалық стиль жекелеген құрамдас мазмұнын көрсетеді, стиль инновациялық оқытушының қалыптастыру психологиялық-педагогикалық шарттарымен байланысты. Инновациялық білім беретін қызметіне жеке тұлғаның стилін мәнін зерттеу мен анықтау, теоретикалық көзқарастарды принципті маңызды терминологиялық ережелерін бірқатар нақтылау болып табылады. Инновациялық білім беру инновациялық тұжырымдамасы әр түрлі жақтан көрінеді. Соңғы жылдары білім беру саласында болашақ мамандардың құзіреттілігін қалыптастыруда кәсіби құзіреттілікті анықтау туралы мәселе педагог, философ, психологтар, арасында пікір қайшылықтары мен жаңа ойлар тудыруда. Оқытушының кәсіби құзіреттілігі көп жағдайда оның біліктілігімен, іскерлік сапаларымен байланыста қарастырады. Сондай ғалымдар: Н.И.Лапин, B.В.Сазонов, В.А.Сластенин және Л.С.Подымова, Г.В.Мухаметзянова, П.И.Третьяков, Т.И.Шамова. Процесс ретінде «инновация» ұғымының маңызды негіздерін қарастырған.

В.С.Лазарев, Б.П.Мартиросян кейбір жаңа білім беру жүйелері немесе олардың компоненттерін құру, тарату және дамыту арқылы білім беру қызметін практикасын мақсатты түрлендіру ретінде инновацияларды анықтаған. Р.Х.Шакуров инновациялық объективті және субъективті аспектілерін көрсетті. Ал екінші және бірінші жағдайда да, оқу қызметінің материалдық инновация туралы айтып отырып - инновациялық және осы өзгерістер барысында пән бойынша орын өзгерістер психологиялық аспектілері қарастырылған. В.А.Сластенин және Л.С.Подымова инновацияның үш деңгейлі құрылым көрінісін, шығармашылық қызметін құру болып табылады. Инновациялық тиімділік, мұғалімнің жеке сипаттамаларына байланысты, инновациялық қызметінің негізгі ерекшеліктері: аксиологиялық, оқушы - өсуші, ақпараттық және гносеологиялық, нормативтік және түзету, бағалау және рефлексивті болып бөлінеді.

Кез келген қызмет түрінің талаптарына сай жеке тұлғаның кешенді, жеке, ішінара (көп немесе аз дәрежеде) болады. Сондықтан, адам бұл қызмет үшін олардың бағалы қасиеттерін жұмылдыру саналы немесе өздігінен, бір уақытта өтем жасауға немесе қандай да бір табыстарға қол жеткізуне кедергі болып келеді. Типтік тұлға қабылдау қызметі үшін бірегей опция - нәтиже қол жеткізу қызметінің бірегей стилі болып табылады.

Оқытушының инновациялық қызметінің стилистикалық сипаттамаларын анықтау кезінде А.С.Климова, Л.Н.Макарова, А.Н.Маркова, A.Ж.Никонованың жұмыстарында көрініс мынадай болжамдарға негізделді:

- іс-шаралар жеке сипаттамаларын біріктіретін, интегративті тұлғалық стильдер субъектісі мен қызмет ерекшелігіне тән;

- инновациялық құрылымында, мотивациялық шығармашылық, технологиялық және рефлексиялық компоненттерінде оқшауланған;

- маңызды динамикалық және жемісті сипаттамаларын шығаратын қызметтің жеке стилін құрылымында тән;

- педагогикалық қызметтің жеке тұлғалық стилін және қызметтiн жүзеге асыруға қамтамасыз ету, дизайн шығармашылық әлеуетінің қызметік процесін қамту;

- инновациялық адамның жеке тұлғалық стилі, немесе мұғалімнің ең шығармашылық әлеуетін қамтамасыз ететін инновациялық қызметтін іске асырудан басқа да құралдарын, таңдауға негізделген; стратегиялардың жеке орындалуын анықтау үшін қолдану сипаты;

- қызметтік стиль өзін-өзі ұйымдастыру қызметі үшін қажетті шарт болып табылады.

Нәтижесінде, жеке тұлғаның стилі инновациялық оқытушының зерттеу тәсілдерін теориялық талдау және оның құрылымын анықтау болып табылады. Инновациялық жеке стилін мән-семантикалық компоненті кәсіби және білім беру қызметін адамның дамуының мақсатты басымдықтары мен болашағын да айқындайды. Инновациялық жеке стилін операциялық компонент инновациялық қызметті іске асыру тиімділігін қамтамасыз ету үшін әдістер мен әдістемелер жиынтығы. Жеке стилі инновациялық мұғалімі динамикалық компонент, осы өзгерістер психологиялық механизмдерін инновацияларға, мұғалімнің инновациялық жеке стилін қайтарғыш компонент субъективті бағалауға негізделген инновация мен нәтижелерін басында бастапқы параметрлерін салыстыру қамтиды; әрі қарай кәсіби өсу жолын анықтау, адамның өзгеру динамикасын көрсетеді. Оқытушылар оған мынадай критерийлерге тағайындауға мүмкіндік береді:

1. инновациялық қабылдағыш: (инновациялық қызмет жоғары өнімділігі бағытталған білім беру қызметін ең жоғары жетістіктерге жету үшін, өзгерту үшін ұмтылады)

2. шығармашылығы: (ой мәселесі, барлау қызметі, икемділік, ерекшелігі және эстрадалық, шешім қабылдау ерекшелігі, инновациялық процестің барлық сатыларында түрлі проблемаларды шешу);

3. коммуникативті дағдылар: (өз пікірлерін қорғап, қарсылық көрсеткендерге сендіре сөйлеу қабілеті, сәтті қақтығысын болдырмау және ұжымдық талқылау процесінде психологиялық кедергілерді жеңу, оларды шешу қабілеті, инновациялық проблемалар мен шешімдерді іздеу.);

4. тәуекелдерді қабылдауға дайындық;

5. субъективті бақылау деңгейі: (мұғалімнің инновациялық табыстар мен кемшіліктерді түсіндіру, олардың негізінде себептерін оқшаулау: құзыреттілік, қабілеттіліктердің даму деңгейі, сыртқы себептерді бақылай білу т.б. );

6. инновация субъектісі ретінде: (жеке айырмашылықтарды түсіну және қабылдау, өз кәсібилік және инновациялық табысты сезіну, әріптестері мен әкімшілігінен өздері болуына оңды көзқарасты күту).

Құрамы мен құрылымы инновациялық блоктар ұсынылған және олардың параметрлері сипатталады оның барлық компоненттерін, дамыту және өзара іс-қимыл ерекшеліктері анықталады.

Мұғалімнің жеке тұлғалық стилінің инновациялық стилистика және оның көзқарастарының сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік беретін жекелеген үстемдіктің құрамдас лауазымды стильдеріне: әлеуетті (жоғары жетістікті мотивация, қызметті жүзеге асыру үшін әлеуетті дайындығы); динамикалық (нәтижелер мен жылдамдыққа қол жеткiзу үшiн жоғары мотивация тіркесімі, тәуекелдерді талдау, инновациялық шешімдерді іске асыру жылдамдығы); өнімділік (өзін-өзі жүзеге асыру және өзін-өзі дамытуға байланысты жеке елеулі нәтижелерге қол жеткізу үшін инновацияларды табысты дамыту, пән қорытындылары); шағылысатын (жауапкершілігі, бақылаудың ішкі ошағының болуы, инновацияларды іске асыруға қиындықтарды талдау ұмтылыс) жатады. Сонымен қатар өзара байланысты болып табылатын үш негізгі бөлімнен тұрады: мотивациялық жедел және рефлексивті .

Қатысушылардың қажеттіліктеріне арналған мотивациялық бірлігі білім беру қызметінің шығармашылық жүзеге асыруға байланысты. Мотивациялық білім беру қызметінің жүзеге асыруға енгізілген жүйе, мансаптық шығармашылық бағыты үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған болатын. Осы құрылғының мақсаты: педагогикалық инновацияларға мотивациялық және мағыналы көзқарасын қалыптастыру; инновациялар бойынша мотивацияны қалыптастыру; инновациялар арқылы инновациялық, тұлғалық дамуна айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін құрал жасау.

Жедел (оперативный блок) инновациялық жеке әдістерін қалыптастыруға бағытталған. Осы құрылымның мақсаты: мұғалімдердің түсіну және шығармашылық, инновациялық жүзеге асыру кедергілерді жеңу; өз шығармашылығы мен оның даму хабардарлығы; өзін-өзі реттеу әдістерін қалыптастыру; байланыс және инновация үшін қажетті мінез-құлық жеке стратегиялар мен тактикасын тестілеу және қызметтің жекелеген стилін көрсету.

Қайтарғыш бірлік, кәсіби рефлексия дамыту жөніндегі жүйеге қатысты инновация және оңтайландыру қатысушылардың өздері туралы хабардар етуге бағытталған. Осы құрылғының мақсаты: мамандығы бойынша өзін-өзі қабылдау; олардың стиль ерекшеліктерін талдау қабілетін дамыту; өзін-өзі бағалау, өзін-өзі имиджін оңтайлы дамыту; өз қажеттіліктерін сезіну және инновациялық қызметті іске асыру; кәсіби және жеке болашақтың имиджі мен болашағын жасау болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Карпенко, М.П. Инновационные педагогические технологии в образовании / М.П. Карпенко. - М., 2001.

2. Качалова, Л.П., Телеева, Е.В., Качалов, Д.В. Педагогические технологии. – Шадринск, 2001.

3. Симоненко, В.Д. Общая и профессиональная педагогика / В.Д. Симоненко. – М.: Вентана-Граф, 2006. – 368с.

4. Хуторской, А.В. Педагогическая инноватика: Учеб. пособие для студ. вузов / А.В. Хуторской. - М.: Академия, 2008.