Экономические науки/ 12.Экономика сельского хозяйства.

э.ғ.к., А.Е. Муханова

магистрант, Бидаш Ақзада

Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университет, Казақстан. Қызылорда

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және сатуды тиімді ұйымдастыру

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін, ең алдымен, бәсекелестері өнімді сатып жатқан немесе өткізуге мақсат қойған нарықтар туралы объективті ақпаратты алуы керек. Нарықтарды талдауға ерекше назар аударылады. Әсіресе берілген тауар қанағаттандырмайтын қажеттіліктер және тұтынушылар атап өткен тауардың жақсы қасиеттері бағалану керек. Ең соңында техникалық деңгейі және сапасы бойынша өндірілетін өнімнің ақырғы тұтынушылардың талаптарына сәйкес келетіні туралы мәселе шешіліп, нарықты кешенді зерттеуі нәтижесінде оның бәсекеге қабілеттілігі бағаланады[1].

Тауардың қазіргі және болашақтағы бәсекеге қабілеттілігін бағалаудан кейін одан әрі өндірістік-өткізу саясаты туралы шешім қабылданады:

· Берілген тауардың өндірісі мен өткізуін жалғастыру керек пе;

· Өндірістің модернизациясын жасау керек пе;

· Оны өндірістен алып тастап, жаңа тауарды шығаруға кірісу керек пе;

· Тауарды нарықтық жаңалық тауарға айналдыруындағы модернизацияны өткізу керек пе;

· Қаржылық ресурстар, тауарды өткізу торы, сатылған тауардың қызмет көрсетуін қамтамасыз ету мүмкіндігінің жеткіліктік есебінен жаңа өткізу нарығын іздеуге кірісу керек пе.

Жаңа өнімді шығарғанда және тауарлардың ассортиментін кеңейткенде кәсіпорын нарықтың болжанбайтын өзгерістер есебінен банкротқа әкеле алатын бір өнімнің тәуелділігін азайтуға тырысады. Нарыққа шығарылған жаңа тауарлардың бірталайы коммерциялық сәтсіздікке ұшырайтыны белгілі: шамалас 10 өнімнен 8 өнімөндірушілер оларға артқан сенімділігін ақтамайды. Негізгі себептері: берілген тауарларға сұраныс көлемінің жеткіліксіздігі, тауардың техникалық және эксплуатациялық кемшіліктері, тиімсіз жарнама, жоғары баға, бәсекелестердің болжанбайтын жауапты қимылдары, нарыққа шығу үшін таңдалған дұрыс емес уақыт, өндірістің шешілмеген мәселелері, жалпы алғанда бәсекелес саясаттың дұрыс емес болжануы.

Жаңа тауарларды шығару тұжырымдамасының негізінде тек жаңа техникалық және технико-экономикалық параметрлерге жетудегі дәстүрлі ұмтылысты сақтау ғана емес, сонымен бірге басқа аналог тауарларға қарағанда бәсекеге қабілеттілігі жоғары деңгейлі «нарықтық жаңалық тауарды» құруға талпыныс болып табылады[2].

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жоғарлату жолдарын таңдаған кезде жаңа өнім шығару емес, өндірістен моральдық ескірген өнімді шығару емес, тауардың модификациясы туралы уақытылы шешім қабылдау жиі жақсы нәтижеге әкеледі. Өнімнің модификациясы туралы шешім үлкен пайда алу үшін тұтынушының ерекше қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында қабылданады. Сонымен қатар, машина, құрал-жабдық және басқа өнеркәсіптік өнімді қолдану мен өткізумен байланысты комплексті қызметті көрсету, олардың жоғары тиімділікті эксплуатацияға әрқашан дайын болуы, яғни сервистікнемесе сатудан кейінгі қызмет көрсету өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуғадұрыс бағыт болып табылады. Білікті ұйымда өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатудың шешуші факторы сервис болып табылады, өйткені қосалқы бөлшектерге баға өндірісте қолданылатын жинақтаушы бөлшектерге қарағанда 1,5-2,0 есе төмен.

Өнімнің бәсекеге қабілетілігін жоғарылату міндетін шешуінде таңдау мәселесі мен жаңа өткізу нарықтарын игеру мағынасы жылдан жылға артып келеді. Осыған байланысты әрбір кәсіпорында бұл салады талдау-іздеу жігері өте маңызды. Жаңа өткізу нарықтары тауардың бәсекеге қабілеттілігі мен өткізу қызметінің рентабельділігін күрт өзгерте алады. Жаңа нарыққа тауарды еңгізіп, оның өмірлік циклін ұзартуға болатыны түсінікті.

Сатуды ынталандыру көп мақсатты бағытқа ие. Мақсат алдағы ықпал объектісіне байланысты таңдалады. Мақсаттық аудиториялардың бірнеше типтері бар:

1. Тұтынушы: оның мағынасы өте үлкен және барлық маркетингтік саясат сол тұтынушыға бағытталады. Сатуды ынталандырудың кең спектр тәсілдері бір ғана мақсатпен жасалған ─ тұтынушыны ең тиімді әдіспен тарту және оның сұранысын қанағаттандыру. Тұтынушыға арналған ынталандыру жолдары келесідей:

· сатып алушылардың санын көбейту;

· бір сатып алушымен сатып алынған тауарлар көлемін ұлғайту.

2. Сатушы: сатушының тауарды сату қабілеттілігі мен шеберлігі өндіруші назарынан тыс қалмауы керек. Фирманың мақсаты сол қасиеттерді ынталандырып көтермелеу. Сатушыға арналған ынталандыру мақсаты – тауарғақызығушылығы жоқ тұтынушыны қызықтыру.

3. Сауда делдалы: өндіруші мен тұтынушының арасында негізгі буын болып, реттейтін қызметін атқаратын өзіндік объектісі болып табылады.

Ынталандыру мақсаттары келесідей болуы мүмкін:

· тез танымалды болатындай тауардың белгілі бір имиджін қалыптастыру;

· сауда желісіне келіп түсетін тауар көлемін ұлғайту;

· бір немесе басқа марканың белсенді өтуінде делдалдың қызығушылын көтеру, т.б[3].

Ынталандыру шаралары қойылған мақсатқа байланысты таңдалып алынады. Оларды 3 ірі топқа біріктіруге болады:

· баға ұсынысы (төмен бағамен сату, жеңілдік купондары мен талондары);

· натуралды формадағы ұсыныс (премиялар, тауар үлгілері);

· белсенді ұсыныс (сатып алушылар конкурсы, ойындар мен лотереялар)[4].

Күріш өндірісі саласы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру біртұтас механизм ретінде нарықтық сұраныс пен ұсыныстың жалпы жағдайына, қоғамның дамуына, адамзат мәдениеті мен ой-санасына, қауіпсіздік пен эстетика және экология талаптарына, сонымен қатар, кәсіпорынның мүмкіндігіне сай болуы тиіс.

Кәсіпорын қызметінің негізгі нәтижелік көрсеткіші - өткізілген өнім көлемі. Өнімді өткізу көлеміне қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесі, айналымдылық пен рентабельділік көрсеткіштері байланысты. Осы көрсеткіштер арқылы кәсіпорынның нарықтағы маңыздылығы анықталады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Конкурентноспособность национальной экономики: критерии оценки и пути повышения. Под.редак. О.Сабдена. Алматы, 2007 г.

2.Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы

3.Мигранян А.А. Теоретические аспекты формирования конкурентноспособных кластеров. Москва, 2012 г.

4. Ихданов Ж.О. Стратегический подход к ценообразованию и его зарубежный опыт. Қаз ЭУ хабаршысы,№2,2009,(4-7 беттер).