Даркенов К.Г., Искакова Д.
Астана, Казақстан
Германиядағы
көші-қон мәселесі
Еуропа Екінші
дүниежүзілік соғыстан бері ең күрделі
көші-қон дағдарысын бастан кешіруде, бұған Таяу
Шығыс және Солтүстік Африка елдеріндегі соғыстар себеп
болды. Әр түрлі халықаралық ұйымдардың мәліметінше,
Еуропадағы босқындар саны екі миллионға жетті.
Сауалнама нәтижесі бойынша, Италия (79%), Франция (67%) және Ұлыбритания
(53%) тұрғындарының басым көпшілігі соңғы жыл
ішінде елдердегі мигранттар мәселесі ушығып кетті деп санайды.
Германия мен Испанияда дәл осындай пікірді қолдағандар 45%-ды
құрайды, ал Польшада олардың саны аз болып шықты —
35%.
Мигранттар ахуалының
жақсарғанын немістердің 16%-ы, Франция, Испания және
Ұлыбритания тұрғындарының 7%-ы, Польшадағы
сауалнамаға қатысушылардың 6%-ы, Италиядағылардың
2%-ы ғана байқаған.
Мигранттар ахуалына қанағаттанбайтындардың
қатарында негізінен оңшыл партияны жақтаушылар мен 35 жастан
асқандар. Польшада бұл көрсеткіш өзгеше – әр
түрлі саяси көзқарастағылар арасында айырмашылық
болмай шықты. Содан соң Германияда әр түрлі
жастағы респонденттер бірдей пікір білдірді [1].
Еуропада мұсылмандардың
болуы - өткен ғасырдың 60 – жылдары басталған
Азиядағы, Африкадағы және Кариб бессейніндегі колония
елдерінің көші-қон тасқының салдары.
Бүгінгі демократиялық қоғамдардағы мұсылман
азшылықтарының болуы айтарлықтай дәрежеде 1972 – 1974
жылдары еуропалық иммиграциялық саясатта ойламаған жерден
болған батыл өзгерістердің салдары. Сол кезде еуропалық
елдердің үкіметтері жұмыс күшінің иммиграциясын
тоқтатты, бірақ отбасы мүшелерінің бірігу жобасын
қолдап, Еуропаға мұсылмандардың одан әрі де
келуіне ықпал етті. Бұдан кейін Еуропа елдерінде мұсылман
отбасыларының орнығып, тамыр жаю процесі басталды.
Мұсылмандардың еуропалықтармен жақынырақ
түйісуі көбейген сайын мәдени және діни
айырмашылықтардың шиеленісуі үдей түсті. Көп
кешікпей мұсылманның иммигрант бейнесі пайда болды. Исламды
бұлай теріс түрде көру қабылдаушы
қоғамның санасында көмескілік пен
қарама-қайшылықтар тудырады, олар бұдан әрі
қарай тұрғылықты халық пен «шет
елдіктердің» арасындағы, кейде күш қолдануға
дейін апаратын қақтығыстарға итермелейді. Мұндай
қарсы тұруға негіз болған жаңа жағдайда
өзін мойындатуға қайсарлықпен тілек білдірген,
тиянақтылық танытқан ислам діні. Уақыт өте келе
мұсылмандар саяси тұрғыда белсенділік таныта бастады,
әрі бұл белсенділік «екінші ұрпақтың» пайда
болуына байланысты қосымша күшке ие болды. Мәселе
экономикалық және діни шеңберден тез шықты, бүгін
ол бәрінен бұрын саяси және мәдени таластардың
арқауына айналды. Мигрант мұсылмандар мен қабылдаушы қоғамның
арасындағы даудың негізі, мұсылмандардың
батыстық-саяси өмірдегі тіршілік принциптерін түсінбеуден
келіп тіріледі. Мұсылмандардың жаңа қоғамға
мәдени және діни интеграциялануы Еуропада шешімін тапқан
деген азаматтық міндеттер мен әлеуметтік парыз мәселелерін
көтереді. Сондықтан исламның қазіргі
таңдағы еуропалық процестерге әсеріне қарата
айтқанда мұндағы проблемалардың мұсылмандар
қоятын талаптарға байланысты екенін атап өту керек [2].
XXI ғасыр басында мемлекеттік деңгейдегі
саяси белсенділік жаһандану үдерістерінің жаңа
сынақтарына тап болды. Мұндай қиындықтардың
бірі көші-қон
үдерістерді жандандыру болып табылады, бұл жағдай
көші-қон ағындарын тиімді басқарудың жаңа
тәсілдерін табу қажеттілігін тудырады. Бұл үрдісті
Германияның көші-қон саясатының мысалында көруге
болады, ол әлемдік еңбек нарығына салыстырмалы түрде
жаңа және жоғары білікті мигранттардың
жаһандық күресі болып табылады.
ХХ ғасырдың екінші жартысында Германия
Еуропадағы еңбегінің ең маңызды және
негізгі импорттаушылардың бірі болып табылады. 1955 жылдан бастап,
шамамен 31 миллион шетелдіктер мен этникалық ұлттар Германияға қоныс аударды. 2010
жылдың басында Германияда тұратын шетелдіктер саны Еуропалық
мемлекеттердің (орташа 5,1%) қарағанда айтарлықтай
жоғары 7,1 миллион адам (Германия халықтың жалпы
санының 8,7%) құрады.
Бүгін, Германия онда тұратын шетелдiктердiң саны туралы
Еуропалық Одақта бірінші орында.
Германияның
статистикалық кеңсесінің хабарлауынша, иммигранттар арасында
туудың (шетелдіктердің отбасыларында да, шетелдіктің бір
ата-анасы бар отбасыларда да) орташа көрсеткіші жоғары. Теріс
демографиялық үрдістердің өсуі (Германияның
тұрғылықты тұрғындары арасында қартаю
және бала туу деңгейінің төмендеуі) жағдайында ел
дамуының негізінен иммиграция жағдайымен байланысты.
Еуропалық Одақ деңгейінде жалпы
көші-қон саясатын құруға әрекеттерге
қарамастан, іс жүзінде иммиграциялық қатерлерге жауап
іздеу ұлттық деңгейде орын алады. Сонымен қатар,
олардың ерекшелігіне орай қабылдаушы қоғамның
көшіп интеграция, ең алдымен, ұлттық мемлекет
деңгейінде жүзеге асырылады. ЕО-қа мүше елдер арасында
ең ауыр иммиграциялық процестер бар мемлекет ретінде Германия
тәжірибесі қолданылады.
Неміс иммиграциялық саясаты неміс
иммигранттарының қабылдау және интеграция мәселелері,
босқындарға баспана беру және ішкі көші-қон
мәселелерін реттеу мәселелерін біріктіреді. Бұл
тұрғыда Германияның көшіп келу стратегиялары
қызығушылық тудырады және 90-шы жылдардың басынан
бастап Еуропадағы саяси картаға өзгерістерге байланысты
иммиграция процестеріне белсенді қатысушы Ресейге пайдалы болды.
Германия көші-қон саясатының дамуында
жаңа кезеңіне енді. 2005 жылы Заңнамалық деңгейде
«Иммиграция туралы» заң күшіне енді. Ол 1950-шы жылдардан бері
де-факто болды белсенді көші-қон саясаты, неміс ұлт тану
тіркелген, бірінші рет интеграцияның бағыты оның дамуы
үшін басым болып отыр.
Жаһанданудың негізгі ерекшеліктерінің
бірі ретінде мынаны айтуға болады, бұл адамдардың
тұрғылықты жерлерін жиі ауыстырып отыруы. Қазіргі
жағдайда мигранттардың ағымдары жақсы өмір
іздеуде дамыған мемлекеттерге ұмтылып жатыр. Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін миграция бұқаралық сипат алды және
елеулі өзгерістер әкелді. Ал дамыған мемлекеттер оның
ізінде Германия үкіметі иммигранттарға байланысты өткір
және күрделі мәселелерді реттейтін және шешетін
механизмдерді құрудың қажеттілігін түсінді.
Германия сол кезден бастап, иммигранттар мәселесін бақылауға
және реттеуге тырысты. Алайда тек бүгінгі күндерде
бұл талпыныстар оң нәтижелер бере бастады. Германияда иммигранттардың
мәселесі қазіргі таңда өте күрделі мәселе
болып тұр, әсіресе, ең алдымен мұсылман мемлекеттерден
көшіп келгендерге қатысты.
Неміс азаматтың негізіне
“қан құқығы” деген ұстаным жатыр.
Ұлттың неміс үлгісі азаматтық негізінде емес,
этникалық негізінде құрылады. Германия заңнамасы
бойынша оның территориясында туған тұлға оның
азаматы есептелмейді. Азаматтық туралы заңнамасын жеңілдеткен
1999 жылы қабылданған заң бойынша, егер де ата –
анасының біреуі Германияда заңды түрде 8 жыл өмір
сүрсе, онда мемлекеттің территориясында туған
тұлға автоматты түрде азаматтықты алады[3].
Жақын-аралық
уақытқа дейін неміс тегі жоқтылар Германияның
азаматтықты алуға мүмкіндігі болған жоқ.
Сондықтан иммигранттардың ұрпақтары өмір бойы
Германияда өмір сүргеніне қарамастан азаматтары боп есептелген
жоқ. Осындай саясат сегрегацияға әкелді, яғни
иммигранттық халықтың неміс азаматтардан бөлінуіне.
Неміс билігі, француз сияқты иммигранттарды уақытша
жұмысшылар ретінде қарастыруына байланысты , оларға
өздерінің салт-дәстүрлерді және нормаларды
қабылдауға міндеттілген жоқ еді. Бірақ сондай саясат
алысқа бармады, әсіресе иммигранттардың жаңа
ұрпақтары пайда болғаннан кейін. Германия өзіңді
иммигранттық мемлекет тануды қаламауы және мемлекеттің
мақсатты әрекеттердің арқасында,
оқшауланған иммигранттық қауымдардың пайда
болуына әкелді.
Герман
Федеративті Республикасында
өмір сүретін түріктердің көбісі неміс
төл құжаттарын алуға ұмтылмайды, өйткені
түрік азамттықтан айырылғаннан кейін олар
Түркияның кейбір құқықтарынан айырылады.
“Германияда өмір сүретіндер ГФР – ның
азаматтылықты алуға бейтарапты, өйткені неміс паспорты
оларға ешқандай ұтымды жағдай жасамайды”[4].
Тағы бір себеп, ол неміс төл
құжаттарында этникалық тегінің көрсетілмеуі.
Экпертшілердің көбісі бұл факт неміс
азаматтылықты алуға барлық құқық
болғанына қарамастан, оны алуға қалайтындардың
қатарын азайтты.
DeutscheWelle тұжырымдауы бойынша,
егер куәлікте ұлттық- этникалық текті көрсетсе ,
неміс азаматтылықты алуға ізденушілерді көбейетіні еді [5].
Германияда 15 миллион көшіп
келушілерді неміс қоғамына ықпалдастыруды жеңілдететін
көптеген мемлекеттік және мемлекеттік емес ұсыныстар мен
бағдарламалар бар. Федералдық интеграциялық бағдарламаның
мақсаты осы ұсыныстарды үйлестіру және
оңтайландыру болып табылады.Интеграциялық бағдарлама
көшіп-қонушыларға арналған нақты ұсыныспен
шектелмейді, бірақ интеграциялық қызметтің негізгі
атқарушылары- мен бірге интеграция үшін жақсы жағдай
жасау үшін ықпал ететін интеграциялық қызметтің
сапасын жақсартудың ұзақ үдерісі болып табылады
[6].
Жалпы
алғанда Германия басқа еуропалық мемлекеттер сияқты
иммигранттардың үлкен қоғамдардың өмір
сүретін, олардың көбісі болашақта мемлекеттің
азаматы бола алтынын үкімет мойындауы маңызды саяси қадам. Ол
басқа ұлттарға қатысты қайғылы тәжірибеден басып өтуін, сонымен
қатар жалпыеуропалқ парадигмаға сәйкес жаңа
иммиграциялық саясаттың басталуының айғағы.
Пайдаланылған
әдебиеттер тізімі:
1.
Readmore: https://sputniknews.kz/world/20161222/1251825.html
2. Аужанова Ә. Еуропадағы
мұсылман факторы // ҚазҰУ Хабаршысы.Халықаралық
қатынас.және халықаралық құқық
сериясы.- 2007. - №1. - Б. 49-57.
3. Г. Сапего Иммигранты в западной Европе. // Мировая экономика
и международные отношения. – 2006. - № 9.- С.50-58.
4. Вайц
В Германии иностранцев намного меньше, чем выходцев из семей мигрантов. http://www.dw.de/dw/article/0,,15444865,00.html
5. Жолквер
Н. Все граждане Германии считаются немцами. http://www.dw.de/dw/article/0,,14847411,00.html
6. Федеральнаяинтеграционнаяпрограмма //Интеграционныйпортал /http://www.integration-in-deutschland.de/cln_101/nn_691866/SubSites/Integration/
RU/02__Zuwanderer/ThemenUndPerspektiven/Programm/programm-inhalt-ru.html? __nnn
=true.