ӨЗГЕ ҰЛТ ӨКІЛДЕРІНЕ ТІЛ ҮЙРЕНУДЕ ЖҮРГІЗІЛЕТІН мәтінмен жұмыс түрлері

Акатаева Шуга Бериковна

филология ғылымдарының кандидаты, доцент,

Ахметжанова Жанар Балтабековна

филология ғылымдарының кандидаты, доцент

Қарағанды қ.,Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті

Қазақ тілі – әлемдегі тілдер арасынан көркемдігі мен бейнелілігі, тазалығы мен сөздік құрамының молдығы жөнінен ойып орын алған тілдердің бірі.

Бүгінгі қоғам бізден ұлттық дәстүрдегі тіл үлгілерін жетік білумен бірге іскерлік қарым-қатынастағы оқу, жазу, сөйлеу дағдыларын халықтық негізде қалыптастыруымызды талап етеді. Осындай тілдік дағдыларды қалыптастыруда сөйлеу, жазу түрлеріне машықтануда талдау мен талқылау, үйрену сияқты түрлі жаттығудың жазбаша, ауызша жұмыстарын неғұрлым көбірек жүргізген жөн.

Тіл үйрену – өз ұлтыңды тану. Ұлттық тілді білу – ұлт ділін, қасиетін, мінезін, жан-дүниесін, сырын білу екенін, халықтық мәдениет пен дәстүрді жаңғырту болатынын естен шығармайық.

Қазақ тілін орыс тілінде оқытатын ЖОО-дағы оқыту әдістемесі – қазақ тілін оқытудың тиімді жолдары мен тәсілдерін, қазақша дұрыс сөйлеу, сауатты жазу дағдыларын қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін баяндайтын педагогикалық ғылым.

Оқу орыс тілінде жүргізілетін ЖОО-да қазақ тілін оқитын студенттер өзіне таныс емес тілдің дыбыстық құрамын, дыбыстардың айтылу нормасын, дыбыстық заңдылықтарын, оның грамматикалық құрылысын игеруге, ойын еркін жеткізуге, басқаның сөйлеуін түсінуге, жеткілікті дәрежеде сөздік қорын меңгеруге тиісті және қазақша сөйлеуге жаттығып, қазақ тілінде қарым-қатынас жасай алуы қажет. Студентті мұндай дәрежеге жеткізу үшін, оқытудың өзіндік әдіс-тәсілдері мен амалдары, жолдары бар. Өзге ұлтқа қазақ тілін оқыту әдістемесі қазақ тілін оқушының ана тілінің ерекшелігін ескере отырып, оны үйретудің түрлі тиімді жолдарын көрсетуге тиісті.

Соңғы кезде өзге ұлтқа қазақ тілін оқытудың кейбір мәселелерін зерттеу мемлекетіміздің ірі университеттерінде, институттарында, ғылыми институттарында жүргізіліп жатыр. Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту әдістемесінің барлық мәселелері жүйелі түрде, жан-жақты зерттеуді қажет етеді. Ғылымның бұл түрінің ғылыми-теориялық негізін тиянақты құру – бүгінгі өмір талабынан туып отырған өте күрделі және қажет мәселе.

Бұл салада В.М.Чистяков, А.Ш.Шабанов, Н.М.Шанский, В.И.Баранников, А.Ф.Бойцова, Н.З.Бакеева, Прудникова А.В. [1], Лемберг Р.Г. [2], Л.М.Зельманова [3], С.Әбдіғалиев [4] және т.б. ғалым-әдіскерлер еңбектер жазса, өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту әдістемесіне қатысты қазақ ғалымдары да өз үлестерін қосты. Бұл тұрғыда Н.Оралбаева, К.Жақсылықова [5, 6], Ж.Нұржанова [7], Ж.Адамбаева [8, 9], Б.Құлмағанбетова [10, 11], Ы.Маманов [12], Г.Мыңбаева [13] еңбектерін атауға болады.

Әрине, әр сабақ сайын тек қана жиі қолданылатын сөздерді алу мүмкін бола бермейді. Сөз таңдау түрлі жағдайларға байланысты. Мысалы, әр сабақта белгілі тілдік материалдар беріліп отырады. Олар сабақта қандай сөздің алынуына өзінше әсер етеді. Мысалы, қазақ тілінің ерекше дыбыстарын өтуге байланысты сол дыбыстар қатысатын сөздерді де жиі қолданылатынын алу керектігі түсінікті, бірақ ол әр уақытта мүмкін бола бермейді. Міне, мұндай жағдай онша жиі қолдана бермейтін сөздердің алынуына әсер етеді. Сонымен қатар, әр сабақта мәтін алынады. Мәтін де тілдік материалға бейімделеді. Бірақ мұнда да мәтіннің, тақырыптың қажетіне қарай кейбір сөздер алынатыны сөзсіз. Тек қана мәтін, тақырып емес, диалог сөздердің де өзіндік қажеті болады. Олай болса, мүмкіндігінше жиі қолданылатын сөздерді таңдау міндет болып саналады. Шамамен алғанда, сабақта үйретілетін 12-15 сөздің 8-9 жиі қолданылатын сөз болуы қажет.

Сөздерді сұрыптауда оның жеңіл-қиындығын ескеру. Сөздерді лексикалық минимум жағынан сұрыптағанда, оның қолданылу жиілігімен қатар жеңіл-қиындық деңгейіне де көңіл бөліну керек. Себебі жиі қолданылатын сөздердің өзі түрлі-түрлі, біреуінің айтылуы жеңіл, бір-екі дыбыстан тұратын сөз де, екіншісі 4-5 дыбыстан тұратын сөз болуы да мүмкін. Сол себептен өзге тілді оқыту әдістемесінде екі дыбыстан, үш дыбыстан тұратын бір буынды сөздерді үйретуден бастау дұрыс тұратын бір буынды сөздерді үйретуден бастау саналады.

Сөздердің синонимдік қасиетін ескеру. Кез келген тілдің сөздік құрамы синонимсіз болуы мүмкін емес. Ойымызды нақты, әсерлі жеткізу үшін сөйлеу тілімізде бір сөздің бірнеше рет қайталануын болдырмау үшін синонимдер өте қажет. Сондықтан, өзге ұлт үшін қазақ тілінің лексикалық минимумын сұрыптау мәселесін сөз еткенде, сөздің синонимдік қасиеті де ескеріледі, бірақ тек қана синоним сөздерді қамту міндетті емес. Өзге тілді оқыту әдістемесінде тіл үйренушілерге синоним сөздердің барлығын үйрету мүмкін еместігін дәлелдеген. Ғалымдардың айтуынша, өзге тілді үйретуде синонимдік қатардың ең жиі қолданылатын бір-екі сөзін алу жеткілікті.

Дегенмен, кейінгі кезде, кей жағдайда қолданыстағы ең жиі кездесетін сөздердің синонимдерін лексикалық минимумға қосу мәселесі де сөз болып жүр.

Әрбір ғылым саласының басталу, жетілу, даму кезеңдері болады. Қазақ тіл білімінің бұғанасы бекіліп, қалыптасқан қай саласын алсақ та, олардың әрқайсысының даму кезеңдері болған. Ғылым салаларының даму барысында оның әдепкі біртұтастық түйдегінің жеке мәселелері бөлшектеніп, танылып сол саланың дербес бөлшегі болып та қалыптасуы мүмкін. Қазақ тілін оқыту әдістемесі, оның ішінде оқу орыс тілінде жүргізілетін бөлімдерде қазақ тілін оқыту қазіргі таңда ерекше қолға алынып, әр түрлі оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар дайындалған.

Тіл – өте күрделі, сан сапалы, көп қырлы құбылыс. Ол талай заманнан бері өз бойына алуын түрлі ою-өрнектерді жинақтап, құрылым-құрылысы дамып жетіліп келді. Тіл еш уақытта адамнан, ал адам тілден ажыраған емес. Бұл екеуі бір-біріне қызмет ете отырып, бірі өндіргіш күш ретінде, екіншісі осы күштердің арасындағы үздіксіз құбылыстарды қамтамасыз ету құралы болып қана қоймай, дамып жетіліп отырады.

Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту әдістемесінің мақсаты – оқытушыларды қазақ тілін оқытудың ғылыми негізімен қаруландыру, қазақ тілін оқытудың өзіндік ерекшелігін меңгерту, қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне оқытудың түрлі әдіс-тәсілдері, тиімді жолдарымен таныстыру, оқушыларды қазақша сөйлеуге дағдыландыруда қолдана білуге бейімдеу, бағыттау.

Қазақ тілінің дыбыстық құрамын, оның ерекшелігін оқытудың әдістемесін меңгерген оқытушы студенттерге сөздерді дұрыс айтуға үйрете алады. Ал тілдің грамматикалық құрылысын, тілдің сөздік қорын меңгертудің әдіс-тәсілдерін үйрету арқылы қазақша сөйлеуге, қарым-қатынас жасауға үйретеді. Өйткені студент өз ойын басқаға сөйлем арқылы жеткізеді. Сөйлем құрау үшін, сөздерді байланыстыратын тілдік тұлғаларды білу керек. Мұның бәрі тілдің грамматикалық құрылысының мәселелері, оларды меңгертудің әдіс-тәсілдерін үйрету керек. Осы тәсілдер арқылы ғана тілдің грамматикалық тұлғаларын дұрыс қолдану дағдысын студентке қалыптастыруға болады. Бірақ қазақша сөйлеу үшін ол жеткіліксіз. Оқушыға белгілі шамада сөздік қорды меңгерту керек.

Қазақ тілін оқыту тәсілдері мен әдістері, амалдары мен жолдары тілді оқыту әдістемесінде тілдік материалдарға қарай, тіл салаларына қарай белгіленеді.

Қазақ тілінің дыбыстық құрамын оқытпай, қазақ тілін үйрету мүмкін емес. Қазақ тілінің дыбыстық құрамын оқытқанда, қазақ тілінің дыбыстарын студентке білгізумен бірге, ол дыбыстардың айтылуы да, жазылуы да үйретіледі. Ал ол – фонетика, емле, орфоэпия салаларының жүйесінен оқушыға білім беру деген сөз. Бірақ ол білім студентке қазақ сөздерін дұрыс оқу, айту, дұрыс жазуға дағдыландыру мақсатына бағытталады. Әсіресе, қазақ тілінің дыбыстық ерекшелігі бар дыбыстардың айтылуына ерекше мән беріледі. Өйткені олар – басқа тілінде жоқ дыбыстар, олардың айтылуын студент дұрыс қалыптастыру тілге үйретудің негізгі міндеттерінің біріне жатады. Осы мақсатқа жету үшін, қазақ тілінің дыбыстық құрамын өткенде, лингафон аппаратын қолданған өте пайдалы. Сонымен бірге дұрыс тыңдай білуге, дыбыстардың айтылу ерекшелігін аңғаруға, оны дұрыс айта білуге жаттықтыру өте қажет. Дыбыстарды дұрыс айтуы үлгі бола алады.

Сонымен бірге дыбыстарды өткенде, олардың жазылу емлесі де өтіледі, емленің грамматикамен байланысты өтілуі – өзінше мәселе. Дұрыс жазуға үйрету әдіс-тәсілдері дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету әдіс-тәсілдерінен басқа болатыны белгілі. Дыбыстардың дұрыс айтылуын қалыптастыруды студенттің есту мүшелері қызмет етуіне байланысты оқыту әдіс-тәсілдері де соған лайықты болса, дыбыстардың емлесін оқытуда студенттің көру мүшелері ерекше қызмет атқарады да, оқыту тәсілдері соған лайықты қолданылады. Сондықтан мұнда кестелер, емле сөздіктері, карточкалар көшіру сияқты жазуға қатысты түрлі тәсілдер орын алады, алайда сөздердің дұрыс айтылуы мен жазылуына студентті жаттықтыру тек фонетика саласын өткенде ғана жасалатын жұмыс деуге болмайды. Ол – тілді оқыту бойында үнемі жүргізіліп отыратын жұмыс. Бұл жұмыс тілдің басқа салаларын өту барысында да бірге жүргізіле береді.

Фонетиканы оқыту тәсілдерінің бәрі бұл арада қамтылып отырған жоқ, бұнда әдіс-тәсілдердің тілдің саласына сай қолданылатынын аңғарту мақсаты көзделді.

Кейінгі кезде тілдік тұлғалардың қолданудағы ерекшелігіне көңіл бөлу дамып келеді. Тілдік тұлғаларды тіл жүйесіндегі мағынасы мен сөз құрамындағы орны тұрғысынан ғана зерттеп қоймай, оның қолданыстағы сөз тіркесіндегі, текстегі мағынасы мен қолдану ерекшелігі, оның мағынаға әсері тұрғысынан да зерттеу өріс алып келеді.

Бүгінгі таңда ЖОО жаңа инновациялық технологияларды пайдалану үрдісі жақсы жолға қойылған

Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқытуда мәтінмен жұмыс істеу үлкен рөл атқарады.

Қазіргі заманда Мұсабекова Ф. [15], Әбдікәрімова Т., Әбдіғалиева Т., Шаймерденова К. [16], Рахметова С. [17], Нұржанова Ж. [18] сияқты ғалымдардың ұсынуымен мәтінмен жұмыс жүргізу әдістемесі дамып келеді. Оқытуда тілдік қатынас мақсатын алға шақырған қатысым [коммуникативтік] әдісінің артықшылығы практикада дәлелденген. Өйткені, мәтін – сөйлеуге жаттықтыру, сөйлеу дағдысын қалыптастару құралы. Мәтінмен байланысты жүргізілетін жұмыстардың бәрі де сөйлеу дағдысын қалыптастырумен байланысты болғанда ғана, тілге үйрету жұмысы нәтижелі болмақ. Оқу мәтіндегі қазақша сөйлеудің дұрыс үлгісін көрсетіп қана қоймайды, оған бірте-бірте дағдыландырады.

Тілді оқытудың алғашқы кезінен бастап соңғы кезіне дейін мәтін ұзақ уақыт сабақта қолданылатын болғандықтан, ол сөйлеудің дұрыс үлгісінің еске сақталуына мүмкіндік беретін дидактикалық материал. Мәтінмен жүргізілетін жұмыс түрлері оны оқу, мәтіндегі дұрыс сөйлеу үлгілері арқылы оқығанын, аударғанын жеңіл диалогқа айналдыру, қарапайым мазмұнын айту арқылы көрінеді. Мақсат – студенттің мәтіндерді практика жүзінде іске асуына, байланыстырып сөйлеуге қалыптастыруға дұрыс пайдалану.

Атақты лингвист Гальперин анықтамасында мәтінде білім алушылар білуге тиісті түрлі сөздер, олардан сөйлем құрап, байланысты ойды жеткізуге қажет тілдік материалдар, грамматикалық көрсеткіштер іс-жүзінде берілетіні айтылған.

Мәтінде тілдің барлық деңгейіне қатысты тілдік тұлғалардың бәрі орын алады. Сондықтан, ол арқылы тілдің фонетикасын, лексикасын, морфологясын, грамматикасын оқытуға болады [19]. Ал түрлі деңгейдегі тілдік тұлғалардың түйісетін орны мәтін болғандықтан, тіл оқытуда мәтінді дұрыс пайдаланған жөн.

Оқулық мәтіндерінде тілдік қатынастың барлық түрлері үйретіледі. Ол мәтінді талдату әрекетімен бірге әңгімелесу арқылы сөйлеу әрекетіне, сұрақ-жауап арқылы тілдесім әрекетіне, мазмұндама жазғызу арқылы жазу әрекетіне үйретіледі. Осы міндеттерге байланысты мәтіндерді талдауға белгілі талаптар қойылады. Ол талаптарды жалпы алғанда үшке топтаймыз:

1. Мәтіннің лингвистикалық мақсатқа құрылуы.

2. Мазмұнның танымдық педагогикалық ұстамға бағытталуы.

3. Мәтін әдістемелік нысанға сәйкес болуы.

Бұларды мәтін таңдауға қойылатын жалпы шарттар деп санасақ, қазіргі оқулықтарда білім алушылардың танымдық сапаларын арттыратын, тәрбиелік мәні ерекше мәтіндер алынған. Олардың көлемдері әр жасқа шақталған. Осы орайда, оқулықтардың кейбір жерлерінде білім алушылардың қызығушылықтарына тосқауыл жасайтын, психологиялық хал-ахуалын бұзатын мәтіндер ұшырасады.

Мәтіндердің негізгі нақты қызметі білім алушылардың қазақша тілін дамыту. Яғни, кез келген мәтін бойынша жүргізілетін жұмыстардың көбі білім алушылардың сөйлеу тілін қалыптастыруды көздейтіні ескерусіз қалдырылған сияқты.

Белгілі ғалымдардың айтуынша, оқулық мәтіндеріне лингивстикалық-психологиялық тұрғыда мынадай қосымша талаптар қойылады:

1. Берілген тілдік материалдар білім алушылардың қазақ тілін үйрену қажеттігін арттыруға бағытталуы.

2. Мәтіннің мағыналық құрылымы анық, қызықты болуы.

3. Мәтін материалдары білім алушылардың тілін дамытуға, сөйлеу дағдысын қалыптастыруға лайық болуы.

4. Білім алушылардың қазақ тілінде қарым-қатынас жасау мақсатын өтуге бағытталған мәтіндер көп болуы.

5. Мәтінде көтерілген мәселе білім алушылардың тіл үйрену белсенділігін арттыратындай болуы.

6. Мәтін құрылымы диалогты, монологты сөйлеу тіліне лайық, білім алушылардың қазақ тілінде өзара қарым-қатынас жасау мақсатын орындауға

ыңғайлы болуы жөн.

Мәтінге қойылатын келесі шарттарының бірі – оның әдістемелік нысанаға сәйкес болуы. Жұмыс қазақ тілін оқыту әдістемесіне арналғандықтан, оқулық мәтіндеріне назар аудару орынды. Мәтін тілді оқытудың негізгі құралы болғандықтан, оған тілді оқытуды жеңілдету, әдістеме заңдылықтарына икемді болу талабы қойылады.

Мәтінмен жұмысты ұйымдастыру.

Тіл үйретуде мәтіндермен жұмыс істеудің атқаратын рөлі өте зор.

Мәтінді меңгертудің бір жолы – мәнерлеп дұрыс оқу. Мәтін мазмұнын түсіну үшін оның ішіндегі жеке сөздерді түсіну керек, яғни таныс емес сөздердің аудармасын оқушылар табуы қажет. Сөздің нақтылы мағынасын сөйлеу контексінде ғана байқауға болады. Қандай мәтін болса да, алдымен оның мазмұнын түсіну қажет.

Қазақ тілін оқытудың алғашқы кезеңінен бастап, мәтінмен жұмыс жүргізу тіл дамытуда өте пайдалы. Сондықтан бұл жұмысқа жеткілікті мән берілуі қажет.

Мәтін білім алушыларға білім береді, мәтін – білім алушыларды оқуға үйретудің құралы, ол ойын, тілін дамытады, тәрбиелейді, қазақша сөйлеуге үйретеді. Мәтін осы қызметтерді толық атқару үшін, оған төмендегі талаптар қойылады.

Мәтін оқушының жас ерекшелігіне, түсінігіне сәйкес болуы керек. Мәтін әр білім алушылардың жас ерекшелігіне, біліміне, түсінігіне сай алынады. Осымен байланысты әр класта оқылатын мәтін әр түрлі деңгейде болады. Бұл білім алушылардың өзінде алғашқы мәтіндер мен оқу жылының аяғындағы мәтіндердің көлемі, ондағы сөйлемдердің құрылысы, ауыр-жеңілдігі бірдей болмайды. Мәтін дидактиканың жеңілден ауырға деген принципі бойынша бірте-бірте күрделеніп отырады [20].

Мәтін қазақ халқының мәдениетімен, әдет-ғұрыптарымен, ұлттық мерекелерімен, жетістіктерімен білім алушыларды таныстыру қызметін атқару тиісті. Ол халықты сыйлауға тәрбиелеуі қажет. Мәтін білім алушыларға қазақша сөйлеудің дайын үлгісі. Мәтінмен байланысты жұмыстың бірнеше түрі жүргізіледі. Мысалы, мәтін оқу, аудару, мазмұнын ауызша әңгімелеу, мәтін әңгімелеу үшін жоспар жасау, мазмұндама жазу, мәтінді сұрақ-жауап ретінде екі кісі әңгімелеу, яғни сұхбат құру, т.б.

Мәтінді оқу тіл дамытуға жатпайтын сияқты болып көрінеді, ол оқу дағдысын қалыптастыруға жатқанымен, оның тіл дамытуға да қатысы бар. Мәтінді қазақша оқуға үйренумен бірге білім алушы ондағы сөздерді анық айтуға, сөз екпінін дұрыс қоюға, сөйлем мәнерін қазақша айтуға қалыптасады. Ал тіл дамытуда бұл мәселелерге де мән берілетіні жоғарыда айтылады.

Мәтінді аудару – тіл үйренудегі, тіл дамытудағы негізгі мәселелердің бірі. Мәтінді аудару алғашқы кезеңде оқытушы өзі көрсетеді, кейін білім алушылар өзі аударады. Мәтінді аударудан бұрын ондағы жаңа сөздермен жұмыс жүргізіледі. Жаңа сөздерді біліп алған соң, мәтінді аудару қиынға түспейді. Мәтін аудару арқылы білім алушылар оның мазмұнын түсінеді, ойды қазақша білдірудің үлгісіне жаттығады. Қазақша мәтін білім алушы үшін дайын үлгі, онда білім алушы сөздердің бір-бірімен қалай байланысатымен, сөздердің бір-бірімен тіркесу жолдарымен, сөйлемнің түрі құрылысымен кездеседі. Ең кіші мәтіндерден бастап, бірте-бірте тілдің грамматикалық құрылысымен мәтін арқылы танысу күрделеніп отырады.

Мәтіннің мазмұнын әңгімелеуге үйретудің тіл ұстартудағы мәні өте зор.

Алғашқы кезеңде мәтінді әңгімелеуде білім алушы мәтінге сүйену күшті болады. Бірте-бірте мәтінді қысқартып айтуға, бара-бара оны кеңейтіп, толықтырып әңгімелеуге үйрету қажет. Бұл білім алушыны мәтін мазмұнын өз сөзімен әңгімелеуге үйретеді. Оны түрліше жүргізуге болады. Алғашқы кезеңде білім алушыға мәтін бойынша сұрақ қойып, жауап арқылы әңгімелетуге болады. Бұл мәтіннің мазмұнын айтқызудың жеңіл жолы. Бірақ осы әдісті басқа мақсатта да қолдануға болады. Білім алушылардың өздеріне бір-біріне сұрақ қойып, жауап бергізу арқылы мәтінді сұхбатқа айналдыруға болады. Бұл жұмыстың түрі кейінірек жасалады. Мәтін әңгімелеуді жоспар жасау арқылы үйретудің де маңызы зор. Мәтінге жоспар жасату, мәтінді жақсы түсінуге, ойын жүйелі жеткізуге жәрдемдеседі.

Мәтіннің мазмұнына байланысты сұрақтарға жауапты жазбаша түрде жүргізу арқылы оқушының жазбаша тілін дамытуға болады. Мәтін бойынша мазмұндаманы жоспар арқылы жазғызу өте пайдалы. Мәтінмен ауызша тіл дамытуға жүргізілген жұмыстардың бәрі жазбаша да жүргізіледі.

Тіл дамыту жұмыстарының барлық түрі грамматиканы білу лексикалық материал негізінде мәтін мазмұнын игерту барысында іске асады. Әр сабақта сөздік қорына жаңа сөз қосу, тіркестерді бекіту, диалог, сөйлем құрау, сөйлеу үлгісін дағдыландырады. Әйтсе де жоғарыда айтылған мәтінмен жұмыстың барлығын бір мәтінде қолдану мүмкін емес. Мұны сатылап, оқытушы ізденісіне байланысты, білім алушыларға ыңғайлап қолдануға тиіс.

Бүгінгі өмірдің бізді – «Жас буынның рухани дүниесінің сәулеткері, қоғам өзінің ең қымбаттысын, ең құндысын, өзінің өмірі мен болашағын тапсырған сенімді өкілі» деп аса жоғары бағалап отырғаны мәлім. Сапалы білім берудің күн сайын тиімді жолдарын ойластырып отыруды ерекше талап етіп отырған жаңа кезеңде, әрине, ұстаздық мамандығымызды жетілдіре, шеберлігімізді шыңдай түсуге міндетті екенімізді түсінеміз.

Пайдаланылған ӘДЕБИЕТТЕР тізімі

1. Прудникова А.В. Лексика в школьном курсе русского языка. -М., 1979. -С. 287.

2. Лемберг Р.Г. Оқыту әдістері. -Алматы, 1958. -298 б.

3. Зельманова Л.М. Наглядность в преподавании русского языка. -М., 1984. -С.322.

4. Әбдіғалиев С. Неміс тілін оқытудың негіздері. -Алматы, 1992. -288 б.

5. Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі. -Алматы, 1996. -255 б.

6. Оралбаева Н. Қазақ тілін үйренеміз. -Алматы, 2010. -189 б.

7. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. -Алматы, 2011. -286 б.

8. Адамбаева Ж. Орыс мектептерінде қазақ тілінен оқытудың кейбір мәселелері. -Алматы, 1993. -239 б.

9. Адамбаева Ж. Орыс мектебінің бастауыш сыныптарында тіл дамыту. -Алматы, 2002. -179 б.

10. Құлмағанбетова Б. Қазақ тілін үйренушілерге көмекші құрал. -Алматы, 1991. -167 б.

11. Орыс кластарында қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. Методикалық нұсқау. -Алматы, 1990. -192 б.

12. Маманов Ы. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту. -Алматы, 1977.-277 б.

13. Мыңбаева Г. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту жөнінде инструкциялық-методикалық нұсқаулар. -Алматы, 1965. -261 б.

14. Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары. -Астана, 2004. - 37 б.

15. Мұсабекова Ф. Тыныс белгілерін оқытудың кейбір мәселелері. -Алматы, 1959. -298 б.

16. Әбдікәрімова Т., Әбдіғалиева Т., Шаймерденова К. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Практикалық және лабораториялық жұмыстар. -Алматы, 2009. -200 б.

17. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. -Алматы, 2011.-192 б.

18. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. -Алматы, 2001. -220 б.

19. Кәтембаева Б., Нұрғалиева М. Морфологияны оқытудың методикасы. -Алматы, 1975. -296 б.

20. Исабаев Ә. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. -Алматы, 1993. -156 б.