Тауекелова Т.М., Жангожина Г.М., Саханова А.

Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ

Жаңартаулар құпиясының ерекшелігі

Барлық бұқаралық ақпарат құралдары Йеллоустоун супер-жанартауының әрекеттенуі туралы ақпаратты жеткізуде. Ғалымдардың есептеуі бойынша Йеллоустоун супер-жанартауы әр бір 600 мың жыл сайын әрекеттенеді, соңғы катострофа 640 мың жыл бұрын өтті... Гейзерлердегі судың температурасының жоғарлауы, жиі және күшті жер сілкіністерінің болуы, бизондардың саябақ териториясынан қашуы адамдарға келе жатқан белгісіз қауіп жөнінде ескеріп отырғандай. Йеллоустоунда жанартау атқылауы болған жағдайда Америка 15 сантиметірлік күлдің астында қалып қояды, жерде жанартаулық қыс басталады, ол бірнеше жылға созылуы мүмкін.Сонымен Йеллоустоун әлемдегі ең үлкен және жалғыз супер-жанартау емес, қаншама әрекетті кальдералар ғалымға

белгісіз...

Жанартаулардың атқылаулары кезінде жер бетіне шыққан материалдар климатты өзгерті.Танымал 8 супер-жанартаулардың атқылаулары кезінде жер бетіне түскен материалдарды және ерекшеліктерін қарастырып өтейік. Тоба кальдерасыныңатқылауы кезінде жерге түскен материалдың көлемі 2800 км³ дейін жетті.Кальдераның ішінде 4 жанартаулық конус, 3 кратер, 4 стратовулкан бар. Атқылану жанартаулардың атқылау шкаласы бойынша 8 баллмен өлшенген, бұл жер ғаламшарындағы соңғы 25 млн жылда болған жанартау атқылауларының ішінде күштісі болып саналады. Таупо жанартауының атқылауы кезінде 500 км³магма жерге төгілді, лава 80 километр жерді басты. Ғалымдардың болжамы бойынша жанартау атқылауынан 430 км³ пирокластикалық материалдар, 320 км³ игнимбрит және 420 км³ алғашқы ішкі кальдерлі материалдар жерге шықты.Жанартаудың казір тыныштықта болуына қарамастан, ғалымдардың болжауынша мұндай үлкен жанартаулар 1000 жылда 1 рет атқылайды.

Айра кальдерасының атқылануы кезінде пирокластикалық ағындар және шамамен 400 км³ тефр жерге ағып түсті, жанартаулардың атқылау шкаласы бойынша атқылану 7 баллмен өлшенді.

Карымшина кальдерасының атқыланукезінде жер қойнауынан песчаниктер мен алевролиттер шықты. Неоплейстоценнің соныңда және голоценнің басында кальдерадаң оңтүстікке қарай игнимбрит және пемзаның атқылануы болды, бұл әрекетті Горелый жанартауының қалыптасуына септігін тигізді. Сонымен голоцендегі әлсіз жанартаулық атқылаулардан казіргі аллювиалды қордалар пайда болды.

Валлис кальдерасыныңәрекеттілігі 700 мың жыл бұрын байқалған. Лава мыңдаған километр жерді өрттеген.

Тасты Флегреи кальдерасында болған 8 күндік атқылану Монте-Нуово төбесін қалыптастырды.1970 жылдан бастап төбенің көлемі ұлғайды, шамамен биіктігі 2 метрге (6,6 фунт) өсті. Соңғы сейсмикалық әрекеттіліктің белгісі және соңғы атқылану ≈39 280 жыл бұрын болған.

Қорытындылай келе, «Табиғат- адам заттың бесігі»оған қарсы тұруға немесе оны женуге болмайтының айтамыз. Табиғат біздің үйіміз, сондықтан бізге тек табиғи қауыпты жағдайлардан сақтану шараларын жүргізу қалады.