ӘОЖ 378.016.02:51-8:164.2(574)
Джанабердиева С. А., Абудиша Абудула (Abudisha
Abudula), Кадрушев М.
12 жылдық мектепке математика мұғалімдерін
дайындау мәселелері
(Алматы: Абай ат. ҚазҰПУ,СДУ; ҚХР: Құлжа: Іле мемлекеттік университеті)
12 жылдық білім беру
жағдайында болашақ математика мұғалімдерін дайындауды
мектеп математикасының оқыту әдістемесі мен мазмұнынан
ажыратып қарастыру мүмкін емес. 12 жылдық білім беру де
математиканы «не үшін оқытамыз», «нені оқытамыз» және
«қалай оқытамыз» деген мәңгілік
сұрақтарға қайта оралуымызды талап етеді.
Еліміздің индустриясын
дамыту үшін мектептегі математиканы барынша оңтайлы оқыту
қажеттігі түсінікті, ал оны тұлғаның өз
бейіні бойынша танымдық ниетпен оқуын қамтамасыз етуді де
ұмытпаған жөн. Сонда ғана алынған білімнің беріктігі мен еліміздің
өркениетінің артуына септігін тигізетін мамандар дайындау ісі
жүзеге аспақ.
Нені оқытамыз дегенде
біздің ұсынысымыз мектептегі математикалық пәндерді
жүйелеу, оларды топтастыру, оқуға, қабылдауға
жеңіл ету керек деген ойдамыз. Атап айтсақ, базалық
деңгейге: мәдени деңгей үшін Математика 1, Алгебра 1,
Геометрия 1, қолданбалы деңгей үшін: Математика 2, Алгебра 2,
Геометрия 2, шығармашылық деңгейге: Математика 3, Алгебра 3,
Геометрия 3 деген 9 оқулықпен шектеліп, таңдамалы курстарды
шығармашылық деңгейде оқытуды көбірек ендіру
жөн деген ойдамыз. Қазіргі қолданыста бар
оқулықтарды жеңілдетіп, қысқарту қолданбалы
деңгей үшін қолайлы болмақ. Бұл курста
математикалық статистика мен стохастика элементтерін, басқа
пәндермен байланысты көбірек ендіру қажет, себебі
математиканың қолданбалы жағы болашақ инженерлер мен
экономистерге т.с.с. басқа мамандық иелеріне қажеттігі
айқын.
Ал қолданыстағы
оқулықтарды шығармашылық деңгей үшін
жүйелеп, оңай тақырыптардың көлемін азайтып,
қосымша ЖОО-ның материалдарын ендірген жөн. Мысалы,
оқушылардың математикалық зерттеулер жүргізуі
үшін дифференциалдық теңдеулер [1], матрицалар,
функцияналдық анализ және қисынсыз есептерді, сонымен бірге
мұнда да стохастика элементтерін, басқа пәндермен байланысын
тереңірек оқытудың маңызы зор.
Енді базалық деңгейде қай сыныпта нені
оқытамыз дегенде, осы тоғыз оқулықты тарауларға
бөліп, сол тарауларды, кредиттік жүйеге келтіру қажет, яғни
әр кредитке 15 тақырыптан дәл беру керек.
Мысалы, 7-қолданбалы
сыныбына Алгебра 2 оқулығының 2-тарауы сәйкес келеді,
ал оған 3 кредит берілсе, тақырыптар саны 45 болғаны
ыңғайлы болмақ. Бұл тақырыптар қысқа,
да тұжырымды, өте түсінікті тілмен табиғатқа,
тіршіліке, күнделікті тұрмысқа, басқа пәндермен
байланысқа ыңғайланып, интербелсенді формада жазылғаны
жөн.
Ал, енді қалай
оқытамыз деген сұрақ болашақ математика
мұғалімдерін дайындауды, қызметтегі мұғалімдерді
қайта даярлауды, дүние жүзілік оқыту технологияларын
белсенді пайдалануды қажет етеді. Мұнда, батысты қуып жету
деген пікір болмағаны жөн. Себебі, тасбақаны қуып келе
жатқан Ахилес сияқты, біз оларды қуып жеткенде олар аз да
болса алға жылжиды.
Қазіргі барлық
пәндерді оқытудың интербелсенді, электрондық
әдістемелерінің ішіндегі Бил Гейтс қаржыландырып, бүкіл
оқыту мен өзіндік дамуды тәрбиелеу
әдістемелерінің ішінен озып шығып, «оқытудың
революциясы» атанып отырған ХанАкадемиясын қолданысқа ендіру
қажет. Мамандарын конференцияларға шақыру, өз
мамандарымызды тағылымдамаға жіберу, осы технологияны
қазақ тіліне аудару, қаржыны осыған аямау қажет
деген ойдамыз. Ендеше, педагогикалық оқу орынында болашақ
мұғалімдерді дайындау осы тұрғыдан түбегейлі
қайта қарастырылуы қажет.
Кредиттік технология
жағдайында базалық пәндердің қысқартылуы,
монологиялық лекциялар оқумен түбегейлік
қайшылыққа келеді. Себебі бұрын төрт жыл бойы
оқылатын пәндер кредиттік оқыту жағдайында бір
ғана семестрде оқытылатын болса, монологиялық лекциямен алысқа
кете алмаймыз. Сондықтан, педагогикалық жоғары оқу
орындарында электрондық оқыту, интербелсенді оқыту (тек
аудиторияда ғана емес, электрондық почтаны пайдалану,
электрондық оқулықтарды, құралдар мен сайттарды
пайдалану), студенттің өзіндік дамуын тәрбиелеу, кәсіптік
практикаға бөлінетін кредиттерді көбейту, тәжірибеміз көрсетіп
отырғандай қазіргі студенттерге, заманына сай осындай оқыту
әдістері көбірек ұнайды. Жалпы, педагог мамандарды дайындау
да заманымызға сай жоғары темппен жүргізілуі керек.
12 жылдық білім беру
жағдайында болашақ математика мұғалімдерін дайындау
сабақтарынан интербелсенді
оқыту әдістемесін пайдалануға мысал келтірейік.
Оқытудың
интербелсенді әдістемесі бойынша сабақ жоспарынан үзінді.
Пән: «Математиканы бейінді оқытудың әдістемесі». Курс:
1-курс (1,5 жылдық, Магистратура және PhD докторантура иституты. Мамандық:
«6М010900 - математика». Тақырып: «Бейіндік оқытудың
құраушылары». Мақсат: 1.
Оқытудың интербелсенді әдістемесі (Б. Блум таксономиясы)
бойынша келесі қағидалар негізіндегі бейіндік оқытудың құраушылары бірлесіп
анықтау және есте сақтауды жүзеге асыру (1-кесте).
Сабақ түрі: пікірталас лекциясы . Сабақ барысы: (жаңа
сабаққа білім алушылар сайтқа орналастырылған немесе
жеке электрондық почтасына жіберілген лекция тезистері бойынша
үйден дайындалып келеді). І. «Проблема айқындау» кезеңі. Магистранттарға
қойылатын сұрақтар және тапсырмалар: 1. Бүгінгі
бейіндік оқыту қандай мақсаттарды шешуді көздейді? 2.
Математиканы бейіндік
оқытудың оны тереңдетіп
оқытудан қандай айырмашылықтары бар? 3. Бейіндік
оқытуды теориялық-әдіснамалық
қамтамасыз ету құраушыларын атаңыз. 4. Бейіндік
оқытуды құқықтық-нормативтік
қамтамасыз ету құраушыларын атаңыз. 5. Бейіндік
оқытуды ұйымдық-педагогикалық
қамтамасыз ету құраушыларын атаңыз. 6. Бейіндік
оқытуды ғылыми-әдістемелік
қамтамасыз ету құраушыларын атаңыз.
Берілген тапсырманы білім алушылар келесі
тәсілдер көмегімен орындайды:
ой қозғау, Т-кестесі, Болжау, Кластерлер, Оңай және
қиын сұрақтар кестесі, Ойлан, жұптас, пікірлес,
Алдын-ала берілген атаулар, Үлкен шеңбер, Қос шеңбер, Атаулар туралы үш сұрақ,
Еркін жазу, Білемін, білгім келеді, білдім, Дөңгелек үстел,
Үш қадамды сұхбат, Топтық зерттеу т.б.
ІІ. «Проблема шешу» кезеңі. Жаңа білімді іздену мен зерттеу
кезеңі. Мұнда «Бейіндік оқытудың
құраушыларын» анықтау проблемасын шешу жолдары
қарастырылады. Оқытушы: магистранттарға білім алудың
белсенді тәсілдерін ұсынады; магистранттардың өздігімен
жаңа мәліметті жан-жақты қарастырып, зерттеп, игеруіне
қажетті жағдайлар жасайды. Магистранттар:
жекелей, жұппен, топпен жаңа ақпаратпен танысады
(таратылатын теориялық материал жоспар соңында келтірілген);
мәлімет бойынша пікір алмасады, ой жарыстырады, талқыға
салады; жаңа ақпарат
туралы өзіндік пікір қалыптастырады; «Қалайша жаңа
білімге үйренемін / оны түсінемін / игеремін?», «Қандай
тәсілдерді қолданған тиімді?», «Бұл мәлімет
туралы менің ойым / түсінігім / қатысым қандай?» деген
сұрақтарға жауап беруге ізденеді.
1- кесте - Бейіндік оқытудың құраушылары
|
Қағидалар |
Мақсаттар |
|
Орта қалыптастыру |
- Магистранттар бейіндік оқытудың
құраушыларын
оқып/үйренуде өз әрекеттерінің жемісті екендігін сезінетін жағдайлар жасау; - Магистранттар арасында
ашық, еркін, шығармашылық қарым-қатынас орнату; - Магистранттарға бейіндік оқытудың
құраушылары жөніндегі
білімді дайын күйде бермей, оны ізденуге бағыт-бағдар
сілтеу. |
|
Бірлескен әрекеттер
арқылы үйрету/ үйрену |
- Магистранттарға бейіндік оқытудың
құраушыларын өзіндік
әрекеттер арқылы ғана тиімді түрде
меңгерілетіндігін дәлелдеу; - Магистранттарды белсенді
әрекеттерге баулып, олардың бейіндік оқытудың
құраушыларын игеру
әрекеттерін ұйымдастыру. |
|
Өмірмен бай-ланыстыру |
-
Үйрету/үйренуді практикалық әрекеттерге негіздеу, «Математиканы бейінді
оқытудың әдістемесі»
пәні мен «Бейіндік оқытудың құраушылары» тақырыбын күнделікті
өмірде туындайтын проблемаларды шешу деп қарастыру. |
|
Өзінділік пен
дербестікке баулу |
- магистранттардың
дайын жауаптарын қанағат тұтпай, оларды ой-толғаныс
арқылы өзіндік пікір құрастыруға, проблема
шешуде өзіндік тұрғыдан жауап табуға ынталандыру
(егер магистрант жауап бере алмаса, дұрыс жауапты өзі беруге
асықпай, оны басқа магистранттардың табуына ықпал
жасау); - магистранттарда сыни
және аналитикалық ойлау дағдыларын қалыптастыру
(күмәндану, ақпараттан әртүрлі мағынаны
көре білу, өзіндік түсінікке ұмтылу, дәлелдеме
келтіру). |
Білім алушыларға қойылатын
сұрақтар және тапсырмалар: 1.Математикадан
шығармашылық жоғары деңгейде білім беруде, оны бейіндік оқытудың тереңдетіп оқытудан
тиімдіректігін сараптаңыз. 2. Бейіндік оқытуды теориялық-әдіснамалық қамтамасыз ету
құраушылары толық анықталған ба? Толық
анықталмаған деп есептесеңіз, қандай ұсынысыңыз
бар. 3. Бейіндік оқытуды құқықтық-нормативтік
қамтамасыз ету құраушылары жеке азаматтың бейіндік
білім алуына толық негізделген бе? 4. Бейіндік оқытуды ұйымдық-педагогикалық
қамтамасыз ету құраушылары толық анықталған
ба? 5. Бейіндік оқытуды ғылыми-әдістемелік
қамтамасыз ету құраушылары толық па?
«Т-кестесін» қолдану. Мысалы: 1. Қазақстанда математиканы бейінді
оқытудың құраушыларын енгізу, математикаға
қабілетті кейінірек ашылатын оқушылардың болашағына
кері әсер етпей ме (2- кесте)?
2- кесте - Т-кестесін»
қолдану
|
- кері
әсер етеді |
+ кері әсер етпейді |
|
-Қазақстанда
математиканы бейінді оқытудың құраушыларын енгізу,
математикаға қабілетті кейінірек ашылатын оқушылардың
болашағына кері әсер етеді - Ешбір ереже толық қауіпсіздікті қамтамасыз етпейді - Көп бейінді оқу қорытындысында оның
математикалық ЖОО-на түсу
мүмкіндігі болмайды |
-Азаматты бейіндік мектепке қабылдау ережесінде мұндай
жағдайларды болдырмау ескерілген. - Бейіндік оқытуды оптималды құрылымы
көп бейінді оқытуды да қарастырған. - Қазақстанда ЖОО-на түсуге жас мөлшеріне шек
қойылмайды. Таланты ашылған кезде оқуға түсе
алады. |
1. Ұстанған позициям: Қазақстанда математиканы
бейінді оқытудың құраушыларын енгізу,
математикаға қабілетті кейінірек ашылатын оқушылардың
болашағына кері әсер етпейді
2. Мысалы:
Математиканы шығармашылық жоғары деңгейде білім беруде
оны бейіндік оқытудың тереңдетіп
оқытудан тиімдіректігін сараптаңыз (3-кесте).
3-кесте - Сараптама
|
- Тереңдетіп
оқыту |
+ Бейіндік оқыту |
|
1. Базалық бағдарламалар негізінде
математиканы тереңдетіп оқыту. Жоғары сыныптарда базалық ешбір
пән қысқартылмайды, ал математика тереңделіп
оқылады. 2. Бұл оқу пәндері бойынша
білім мазмұнының көбеюіне, болашақта қажеті
болмайтын: білім, білік, дағдылардың көбеюі
нәтижесінде, білім алушылардың денсаулықтарына салмақ
түсумен сипатталады. 3. ЖОО-на түсу - Біріңғай
Ұлттық Тест негізінде іске асырылады |
1.Арнайы бейіндік бағдарламалар негізінді
математикадан шығармашылық жоғары деңгейде білім
беру. 2. Бұл жоғары сыныптарда оқу
пәндері санының азаюымен, болашақтағы
мамандығына байланысты пәндерді тереңірек игерумен, білім
алушылардың қабілеттіліктеріне сәйкес сараланып білім
алуымен, денсаулықтарына салмақ түспеуімен сипатталады. 3.ЖОО-на түсу - жасалып жатқан
бейінді бағдарламалар негізінде іске асырылады |
2.
Ұстанған позициям: Математиканы шығармашылық деңгейде білім беруде оны
бейіндік оқыту - тереңдетіп оқытудан тиімді. Пікірталастың ережелері: спикер сөйлегенде, оның
сөзін бөлмеу керек; қарсы
жақтың көзқарасына жағымсыз тұрғыдан
сын және пікір айтпай, тек олардың көзқарасын
айқындайтын сұрақ
қоюға болады.
«Академиялық даудамай»
пікірталасы. «Бұрыштар» пікірталасы. «Академиялық даудамай»
пікірталасы. Берілген тапсырманы магистранттар келесі тәсілдер
көмегімен орындайды: Ой қозғау, Т-кестесі, Болжау,
Кластерлер, Оңай және қиын сұрақтар кестесі,
Ойлан, жұптас, пікірлес, Еркін жазу, Кең ауқымды лекция,
Сұрақ қою, қайтадан сұрақ қою,
Бірін-бірі оқыту, Қос жазба күнделігі, Білемін, білгім
келеді, білдім, Белгі қойып оқу (INSERT), Үш қадамды
сұхбат, Топтық зерттеу. ІІІ. «Проблема шешімін қолдану»
кезеңі.
Үйренгенді айқындау және бағалау, проблема бойынша
шешім қабылдау кезеңі.
Оқытушы: Білім
алушылардың жаңа
мағлұмат бойынша ойланып, ол жөнінде өзара пікір алмасу
мен талқылау жұмысын ұйымдастырады. Білім алушылар осы
сабақта білгендері мен үйренгенін тұжырымдайды; олардың
қолданысы туралы ойланады, пікірлеседі; өзінің жаңа
біліміне баға береді; жаңа білімді нақты бір проблема шешуде
қолданады; «Не
білдім/үйрендім?», «Бұл білім маған не үшін керек?»,
«Бұл білімнің қолданысы қандай?», «Бұл білімді ары қарай
қалай дамытамын/ жалғастырамын?», «Тағы да не білгім келеді?»
деген сұрақтарға жауап беруге ізденеді; Сабақта не
нәрсеге үйренгендігі және қалайша жұмыс
жасағандығы туралы есеп береді.
III. Проблема шешімін қолдану» кезеңі (Фазасы). IV. Бағалау: жазу тәсілі. Эссе. Шығу парағын толтырады. МӨЖ (Үй
тапсырмасы) III. Қорытындылау /
Кері байланыс
Білім алушылардың дербес зерттеулері: Шығармашылық
жұмыс тақырыптары Жетістіктерін жиынтық папкасы «Портфолио» - жасау. Қарым-қатынас
мәдениетін тәрбиелеу,
мұғалімдердің оқушылардың бейіндік бағдары
бойынша ата-аналармен және психологтармен біріккен жұмысы.
Интербелсенді
әдістеменің негізгі қағидасы:
интербелсенді
әдістеме әрекет арқылы және әрекетпен
үйретуге негізделеді: адам бірінші кезекте өз қолымен
жасағанды есте сақтап, игереді; «Маған айтып берсең – ұмытып қаламын,
көрсетсең – есте сақтаймын, өзіме жасатсаң –
үйренемін!» [2].
12 жылдық білім беру
жағдайында болашақ математика мұғалімдерін дайындауда адам өзі
үшін мағыналы деп шешкен
нәрселер ғана оны өзіне тартып, оның
қызығушылығын тудыратынын, «Қызық» дегеніміз
адамның жеке басының мүддесін ескеретін, «мен»
тұрғысынан маңызы бар нәрсе екенін ескеру қажет.
Сол себепті де конструктивтік білімнің
барлық жүйелері әр адам үшін маңызды деген
өмірлік проблема немесе проблемалар жиынтығы
төңірегінде шоғырланады [3].
Сабақ жоспарын
құрастыруда «Сыни ойлауды
оқу мен жазу арқылы дамыту» жобасының идеялары қолданылады.
Әдебиеттер
1.Джанабердиева
С.А. Шалбаев Е.Б., Ермекқызы Л. Орта мектептегі бейінді математика
сабақтарында дифференциалдық теңдеулерді оқыту
мәселелері / «Садықов оқулары» – халықаралық
ғылыми-теориялық конференция материалдары – ҚазҰПУ,
2012. – 62-65 беттер.
2. Конфуций. Избранные мысли и афоризмы // [Электрондық ресурс]. – 2012. – Сайттағы жету режимі: http://library.vladimir.ru/pisat_konfuc_2.htm
3. Әлімов А.
Оқытудың интербелсенді әдістемесі / Семинар-тренинг
материалдары –ҚазҰПУ, 2012. – 23 бет.
SUMMER
This paper deals with
the problem of training of mathematics teachers in the transition to 12-year
education. Namely, we consider the eternal questions: Why teach math that teach
mathematics of profiled how to teach mathematics in the transition to the
12-year study. Interactive teaching methods are considered. We offer an some
solutions, as changes the content of school mathematics and the names of
textbooks in mathematics. Addresses the need for the introduction of Khan
Academy.