Современные информационные технологии /4. Информационная безопасность.

Бекмагамбетова Г.К.

«Қаржы академиясы» АҚ, Қазақстан Республикасы

Тасмалдау үдерісінің жедел басқару жүйесін салыстырудағы теориялық зерттеулер.

Алғашқы МЖМС –те АБЖ [4] бойынша келесідей тұжырымдар берген, автоматандырылған басқару жүйесі (АБЖ), ол ақпаратты автоматты түрде жыинақтайтын және өңдейтін адам-машина жүйесі, ол адам қызметінің кейбір сала жұмыстарын оңайлату үшін арналған. Бұл анықтамаға келесілерді қолдануға болады: «Оңтайландыру үдерісін басқару сапасын сипаттайтын кейбір критерий бойынша ең төменгі немесе ең жоғары мәні осы басқару нұсқасының, таңдау мүмкіндігін ұсынады.» Бұл тұжырымнан келесідей жауап алуға болады, АБЖ ол ақпаратты жыинақтаушы, ал басқару АБЖ-дан тыс жүзеге асады.

АБЖ алғаш енгізу келесідей мәселелерді туғызды. Ақпараттық-анықтамалық жүйе қызметін енгізу, қолданушыға қандайда бір ортақ ұсыныстар мен талаптар беру көрсетілмеді. Бұл жүйелер бақылау, есеп және есеп беру функцияларын жүзеге асыруына бағытталған болды. Бұл- «жүйе, қызметкерлер және оның операцияларының автоматтандыру кешенінің тұратын жүйе, оның функцияларын ақпараттық технологиялар өнімділігін жүзеге асырады».

Әдебиетте «Ақпараттық жүйелер» термині пайда болғанан бастап, ол АБЖ басқару функциясыз жобалауға жол берді. АБЖ бұндай функционалдық құралы [1,2,3] байланысты тек толық басқару жүйесін құру аралық қадам ретінде қарастырылуы тиіс.

Жүйелер үшін, «кері байланысты» нақты уақыттағы бақылау принципі жұмыс істейтін жүйелер ұсынылды [4]. Аталған жұмыстарды талдай отырып, келесі тұжырымдарды қорытындылауға болады, олар үздіксіз үдерістібасқаруға бағытталған, мысалы функция ретінде немесе тауардың құны ретінде, оның өндіріс көлеміне қарай нақты уақыт ішінде өзгерістерге ұшырайды.

Сондықтан аталған әдістер негізінен өз қолдануларын табиғат заңы орындалатын ортада қолдануын тапты, оның ішінде снаряд және ракета траекториясын, ұшақ ұшуын басқаруда.

Дискретік үдерісті басқару үшін дискретті оңтайландыру әдістері дамытылды [3,4]. Нысандарды басқарудың арнайы және өте кең классы деп нысандарды технологиялық бақылау және оның технологиясы (бұған жататындар темір жол көлігінің нысандары). Олар әр түрлі факторларға сипатталатын үдерістің дискретті сипаттағы қосымша салдары ретінде, қоршаған ортаға әсер еруі - ұйымның күрделілігі мен аналитикалық модельдер өкілдік еріксіз емес, ол логикалық түрде (блок-сызбасы).

«Бір өзара өңдеу машиналар жүйесімен жабдықталған басқару орталықтарының иерархиясының тұратын бақылау жүйесін және сыртқы ортаның барлық бөліктерін мәртебесі туралы ақпаратты жинау және беру, рационалды және жоғары автоматтандырылған жүйеден алынған ақпарат негізінде салынған, болашақта өндіріс саласының басқару жүйесінің ақпараттық өңдеу және шығару елестету мүмкін...»-деп [3] жұмысында көретілген. Бүгінгі күнде темір жол көлігі ақпаратандырудың жоғарғы деңгейіне жеткен, бұнда автоматандырылған функциялардың ұстанымдарын шығару жетіспейді.

AБЖ-ға негізделген күрделі жүйелерді басқару қағидаттары-жеке үдеріс. Қойылған мақсаттарды орнату параметрлерін таңдау, сыртқы ортамен өзара іс-қимылды, функционалдық тәуелділіктерді түрлі құруды әсер, әдетте, мұндай жүйелерді логикалық байланыстарды құрылыс, эксперименттік тестілеу тәуелсіз зерттеулер көп талап етеді. Барлық осы толық тасымалдау үдерісі жедел басқару жүйесіне қолданылады. Тиісті кеңейту бақылау функцияларын нарықтық ортада теміржол көлігінің жаңа жағдайлармен сипатталады, тасымалдау үдерісінің жедел басқару үшін ақпараттық жүйесінің дамуының қазіргі кезеңі, қазіргі заманғы техникалық құралдарды қанықтыру экономикалық факторлардың рөлін арттыру кеңінен ақпараттық технологияларды іске асыру мүмкіндік береді.

Темір жол операциялық жұмысының негізгі агрегаттары сызбасы жедел басқару, ішкі және сыртқы кедергі келтіретін әрекеттер жедел үдерісінде күшті әсерінен өте қиын сыртқы ортада жұмыс істейтін автоматтандырылған желіні басқару орталықтары мен жол қозғалысын басқару болды. Бұл жағдайда, жүйені басқару құрылғысының иерархиялық құрылымы бар және техникалық нысандар мен әр түрлі деңгейлердегі көптеген жұмысшылары кешенді жүйелерін қамтиды.

Автоматтандырылған нысандардың ақпараттық жүйесінің (АНАЖ) құрамы мен жұмысын ұйымдастыру өз алдына кешендік мәселелерді құрайды.

Бұл мәселелер келесідей бірнеше сұрақтардан тұрады.

1. АБЖ ТҮ салалық деңгейдегі қағидаттарына негізделген жедел режимінде темір жол көлігі тасымалдау үдерісі жүйесінің құрылымы мен жұмыс істеуін дамыту.

2. Темір жол көлігі бойынша жүзеге асырылатын құрылымдық реформаларды талаптарына сай өзара бақылау диспетчерлік орталықтарының түрінде АНАЖ жүйелерінің бақылау құрылғысының құрылым құрлысы. Инфрақұрылым басқару және тасымалдау үдерісі бөлімінің байланысты тиісінше аймақтардың санын, және өңірлік деңгейде ақпараттық-басқару бірлік санын анықтау мәселелерін шешу қажеттілігі бар. Басқару жүйесінің операторлар арасындағы қарым-қатынас негізін құру үшін, иерархиялық құрлым байланысын құру керек.

3. Жүйенің басқару орталығы диспетчерлік функцияларын кеңейтілген жиынтығын анықтауды ескеру. Диспетчерлік басқару интеграциялық құрлымға негізделіп құрылған.

4. АНАЖ жүйесінің шектелген ресурстарда жұмыс істеудің тұрақтылығының шартарының анықталуы.

5. Жұмыс орындарын сақтайтын принциптерді есепке ала отырып диспетчерлік ұтымды жүктеме негізінде орталық басқарудың диспетчерлік функцияларының сапалы орындалуын қамтамасыз ету.

6. Белгілі бір уақыт аралығында ақпараттың жаңаруына байланысты жүйенің рекциясының, Х₀ (кері байланыс функциясының реакциясы) жоспарланған тапсырыстар мен Х(t) жедел жұмыс көрсеткішінің ағымдағы ауытқуының өтімдерінің негізінде кері байластың ішкі жүйесінің қозғалысы.

7. Темір жол көлігінің автоматтандырылған жүйесін басқару жұмысының БТК жалпы ендірілген ішкі жүйесінің бағдарламалық-техникалық кешенге (БТК) қойылатын талап негіздерін құру;

8. АНАЖ кейбір нақты міндеттерді шешу үшін принциптерін дамыту.

9. Негізгі заңдарды анықтамасы бойынша тасымалдау үдерісінің жедел басқару бақылау мәселелерін жіктелуі.

10. Тасмалдау үдерісінің қосалқы бөліктерінің математикалық моделінің интеграциаланған кешені (МИК) негізінде құрылған жедел басқару жүйесінің математикалық және бағдарламалық жүйесін қамтамасыздандыруды дамыту.

11. Автоматтандырылған диспетчерлік орталықтарды басқарудың теориялық негіздері мнездемелік жұмысын таңдауын құру.

Осы қойылған есептерді шешу АНАЖ жүйесінің бағдарламалық деңгейге (АНАЖ-Б) көшу негізі ретінде қарастыруға болады.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Канорович Л.В. Математические методы организации и планирование производства. 1939

2. Тишкин Е.М. Автоматизация разработки графика движения поездов. Москва 1974

3. Кудрявцев В. А., Угрюмов А. К. и др. Технология эксплуатационной работы на железных дорогах. — М.: Транспорт, 1994.

4. Аветикян М.А., Полукаров А.Ф., Фефелов А.М. Станционный технологический центр. — М.: Транспорт, 1994.

5. Ададуров С.Е., Поплавский А.А. Рычаг управления-информационных технологии –М.:2008