Л.Т. Құрбаналиев

физика-математика ғылымдарының кандидаты,

Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аға оқытушысы, Түркістан қаласы, Қазақстан

Г.А. Дүйсенова

Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистр-оқытушысы, Түркістан қаласы, Қазақстан

Екі орта шекарасында жарық сәулесінің сынуын компьютерлік модельдеу

Мақалада сәуленің түрлі орта шекраларында сынуы зерттелді. Түрлі орталар сыну көрсеткіштері 1-кестеде келтірілген. Сыну процесін компьютерлік модельдеу мақсатында Delphi программасы құрылды. Програманың жұмыс істеуі үшін, орталардағы сәуленің сыну көрсеткіштері мен сәуленің түсу бұрышын енгізуіміз қажет (1-сурет). Ал сәуленің сыну бұрышы есептелінеді. Түсу бұрышы градуста енгізіледі.

Кесте 1. Орталар характеристикалары

№	Орталар	Сыну көрсеткіші
1.	Су	1,33
2.	Глицирин	1,47
3.	Алмаз	2,42
4.	Ауа	1,0003
5.	Политэилен	1,52
6.	Сапфир	1,77
7.	Хлорлы натрий	1,53
8.	Күкірт көміртегі	1,63

Сурет 1. Жарық сәулесінің түсу схемасы

Түсу бұрышын 90⁰ –тан 0⁰ –ге градуқа дейін кемігенде, сыну бұрышының кемімелі болатын заңдылығы программалық графика әдісінде анықталды.

Түрлі орталар комбинацияларында α = 60⁰ сәуленің түсу бұрышы үшін есептеулер жүргізілді.

Түрлі орталар комбинациялары мыналар: ауа-су, ауа-глицирин, ауа-политэлен, ауа- сапфир, ауа-хлорлы натрий, ауа-күкірт көміртегі, ауа-алмаз; су-ауа, су-глицирин, су-политэлен, су-сапфир, су-хлорлы натрий, су-күкірт көміртегі, су-алмаз; глицирин-су, глицирин-ауа, глицирин-политэлен, глицирин - сапфир, глицирин -хлорлы натрий, глицирин -күкірт көміртегі, глицирин-алмаз; политэлен-су, политэлен-глицирин, политэлен - ауа, политэлен - сапфир, политэлен-хлорлы натрий, политэлен-күкірт көміртегі, политэлен -алмаз; сапфир-су, сапфир -глицирин, сапфир-ауа, сапфир -политэлен, сапфир-хлорлы натрий, сапфир - үкірт көміртегі, сапфир -алмаз; хлорлы натрий - су, хлорлы натрий-глицирин, хлорлы натрий-политэлен, хлорлы натрий-сапфир; су-хлорлы натрий, су-күкірт көміртегі, хлорлы натрий -алмаз; алмаз-су, алмаз -глицирин, алмаз-политэлен, алмаз-сапфир, алмаз -хлорлы натрий, алмаз -күкірт көміртегі, алмаз –су.

Сәуленің түсу бұрышы 60⁰ градусқа тең болған жағдайда, есептеу нәтижелері 2-кестеде келтірілді.

Кесте 2. Есептеулер нәтижелері

	Орталар		Сыну бұрышы, градус		Орталар		Сыну бұрышы, градус
	Ауа		41		Су		90
	Су				Ауа
	Ауа		36		Су		32
	Глицирин				Глицирин
	Ауа		21		Су		28
	Алмаз				Алмаз
	Ауа		35		Су		49
	Полиэтилен				Полиэтилен
	Ауа		29		Су		41
	Сапфир				Сапфир
	Ауа		34		Су		49
	Хлорлы натрий				Хлорлы натрий
	Ауа		32		Су		45
	Күкірт көмертегі				Күкірт көмертегі
	Глицирин		73		Полиэтилен		82
	Су				Су
	Глицирин		90		Полиэтилен		90
	Ауа				Ауа
	Глицирин		32		Полиэтилен		33
	Алмаз				Алмаз
	Глицирин		57		Полиэтилен		64
	Полиэтилен				Глицирин
	Глицирин		46		Полиэтилен		48
	Сапфир				Сапфир
Глицирин		56		Полиэтилен		59
Хлорлы натрий				Хлорлы натрий
Глицирин		51		Полиэтилен		54
Күкірт көмертегі				Күкірт көмертегі
Сапфир		90		Хлорлы натрий		85
Су				Су
Сапфир		90		Хлорлы натрий		90
Ауа				Ауа
Сапфир		39		Хлорлы натрий		33
Алмаз				Алмаз
Сапфир		90		Хлорлы натрий		61
Полиэтилен				Полиэтилен
Сапфир		90		Хлорлы натрий		48
Глицирин				Сапфир
Сапфир		90		Хлорлы натрий		64
Хлорлы натрий				Глицирин
Сапфир		70		Хлорлы натрий		54
Күкірт көмертегі				Күкірт көмертегі

Қорыта келгенде, зерттеу нәтижелері мына физикалық құбылыс заңдылықтарын анықтады:

1. Түсу бұрышы өскен сайын сыну бұрышының өсетіні, ал түсу бұрышы кемігенде сыну бұрышының кемитіні анықталды.

2. Бірінші орта, яғни сәуле түсетін орта ауа болса, екінші түрлі орталарда сыну бұрышы анықталды. Бұл жағдайда екінші орта сұйықталған сайын, сыну бұрышының үлкен болатыны, ал екінші орта қаттыланған сайын, сыну бұрышының кіші болатыны анықталды.

3.Бірінші орта су болғанда, екінші орта сұйықталған сайын, сыну бұрышының өте үлкен болатыны, ал қаттыланған сайын кіші болатыны дәлелденді.

4. Бірінші орта алмаз болғанда, екінші орта сұйық болғанда, сыну бұрышы өте кіші болатыны көрсетілді.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Алдешов С.Е. Физикалық процестердің модельдерін құру негіздері.–Жетісай, – 2007. – 61б.

2. Алдешов С.Е., Баймұханов Б.Б., Сыдықов Б.С. Ақпараттық-логикалық модельдеуге оқыту. – Шымкент, – 2008. – 90 б.

3. Аристахова Л. И. Глаз как оптическая система //Физика. – 1999. –№11. с. –9–12.

4. Ахманов С. Г. Физическая оптика. – С.: МГУ. – 2004. – 213с.

5. Беркінбаев К.М. Компьютерлік модельдеу негіздері. Оқу-әдістемелік құрал. – Алматы: Заң әдебиеті. – 2006. – 70 б.

6. Бобровский С. Delphі 5. Учебный курс. – М., – 2001г.

7. Бурсиан Э. В. Задачи по физике для компьютера. – М.: Просвещение, –1991.

8. Гисин В.Б. Программно-методический комплекс по курсу информатики: Элементы компьютерного моделирования. – М.: Кудиц, – 1992г.

9. Джеренова Р.О., Байдалиева Г.К. Компьютерлік модельдеу. – Шымкент, – 2007ж. – 48 бет

10. Епанешников А.Е., Епанешников В.Е. Программирование в Delphi. Учебное пособие в 4-х частях. – М., – 1997г.

11. Кабардин О. Ф. Физика. – М.: Просвещение, – 1991г.

12. Сивухин Д. В. Общий курс физики. – М.: Наука. – 1980г.