«ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕБІ» ЖУРНАЛЫНДА АБАЙ МҰРАСЫНЫҢ НАСИХАТТАЛУЫ

БУПЕТАЕВА С.Ж., КҮМІСБЕКОВА Ж.Н.

Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.

Абай өз шығармаларында дүниенің, қоғамның дамуын түсініп, халықтың болашағын, оның дамуының себептерін дұрыс көрсете білуі оның асқан кемеңгер, ойшылдығын көрсетеді. Аталған тұрғыдан алғанда, әсіресе, Абайдың қара сөздерінің тәрбиелік ойшылдық рөлі ерекше. Ұлы ақын өз ұлтының даму болашағы білім, ғылым екенін көрсете келе осы арқылы дүниенің тетігін тапқан, әлемге танытқан ұлттарды үлгі етті, олардан үйренуге шақырды.

Осындай келелі мәселелерді насихаттап жүрген педагогикалық басылымдардың бірі «Қазақстан мектебі» журналы. А.Байтұрсыновтың «Қазақтың бас ақыны» атты мақаласында /1/ Абайдың асылын танып, дұрыс баға берген нәрсесі жалғыз өлең емес екендігі, көп нәрсені Абай сөз қылған, сол сөздерінің бәрінде де Абайдың әр нәрсенің асылын танығаны, білгені көрінетіндігін, Абайдың өлеңдері қазақтың басқа ақындарының өлеңінен үздік артықтығы әр нәрсенің бергі жағын алмай, арғы асылынан қарап сөйлегендіктен екендігін баса көрсетеді.

Автор Абай не нәрсе жайынан жазса да, түбірін, тамырын, ішкі сырын, қасиетін қармай жазады. Нәрсенің сырын, қасиетін біліп жазған соң, сөзінің бәрі де халыққа тіреліп, оқушылардың біліміне сын болып, емтихан болып табылады. Оқушы сөзді сынаса, сөз оқушыларды да сынайды. Абай сөзі заманындағы ақындардың сөзінен оқшау, олардың сөзінен үздік, артық. Ол оқшаулық, артықтық басқа ақындардан Абайдың жалғыз сөзінде ғана емес, өзінде де болған. Абайдың қандай болғанын көзбен көрмесек те, көргендердің айтуынан білеміз. Сөзінің қандай екендігін сөйлеген соң өзінің де қандай екенін айтып, білдіріп өткеніміз теріс болмас деп насихаттайды.

Заман бұрынғыдай болса, Абай алаштың атақты билерінің бірі болуы шүбәсіз. Біліммен би болып, жұрт билейтін заман өтіп, таспен би болатын заманға қарсы туған. «Білімі көптер жұрт билемей, малы көптер жұрт билейтін» заманға қарсы туған. Абай жұрт алдына білімін салғанда, басқалар малын салған, жұрттың беті малға ауып, ел билігі Абай қолына еркін тимеген. «Білімнен мал артық болушы ма еді?» - деп, Абай жұрттың онысына көнбей таласқан.

Ғылымды жұртта өлең жазу, сөз жазу нағыз қадірлі істің бірі екенін Абай енді ұққан. Ақындық, өлеңшілік ел көзіне қадірсіз көрінсе, ол кемшілік ақындық пен өлеңшілікте емес, ақындық пен өлеңшілікті орнына жұмсамағандықта екендігін, ақындық пен өлеңшілікті қазақ ақындары, өлеңшілері қайыршы-тіленшілік орынға жұмсағаннан өлеңнің қадірі кеткенін Абай әбден білген соң, өлең жазуға түскен.

Абай сөздері дүниеде қалғаны қазаққа зор бақ. Сөздің шырайлы, ажарлы болуына ойдың шеберлігі керек. Ұнамды, орынды, дәмді болуына сыншылық керек. Мағыналы, маңызды болуына білім керек. Абайда осы үшеуі де болған. Бұлардың үстіне Абай көсем, үлгі шығарып, өнеге жайғыш болған. Абайда өлең сөздің неше түрлі үлгісі, өрнегі табылады. Ол өрнектерді ойдан шығармай, орыстан алса да, орыс өлеңдерінің өрнектері қазақ тіліне жарайтындығын бастап көрсеткені де зор көсемдік. Абай өлең жақсы болуға керек шарттардың бәрін білген. Сондықтан өлеңі қай тарапынан да болса толық.

Абайды қолымыздан келген қадірлі жұртқа таныту үшін мұнан былай бар кейбір өнегелі, өрнекті сөздерін газетаға басып, көпке көрсетпекшіміз деп автор өз ойын қорытындылайды.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Байтұрсынов А. Қазақтың бас ақыны. // Қазақстан мектебі.– 1995. -№5.

2. Қарасаев Ғ. Абайдың қара сөздері. // Қазақстан мектебі. - 1995 -№7.

3. Рахымжанова Д. Абай әуені сабақта. // Қазақстан мектебі. – 1996. -№1.