УДК
001.81
Филология
Тіл білімі
Ахметжанова Гульмира Амангалиевна
Әлеуметтік ғылымдарың магистрі,
«Қазақ және шет тілдер»
кафедрасының аға оқытушысы
Алматы қ.
Казахстан
Түйіндеме
Бұл мақала
ағылшын тілі сабағында тыңдылымға үйрену
проблемасына арналған. Жұмыс тәжірбиесінің негізінде мақаланың авторы
берілген проблеманың шешу жолдарын ұсынады.
Тірек сөздер:
аудирование; оқыту процесі; мотивация; пайыздық; жетілдіру.
TEACHING OF LISTENING IN ENGLISH LESSONS
ABSTRACT
A article is about the problem of
teaching of listening in English lessons.
The author of this article gives the
ways of this problem solving founded
on her experience.
Keywords: listening; process of education; motivation; interest; improvement.
Ағылшын тіліне үйрете отырып, біз
оқуды, хат жазуды, грамматикаға және лексикаға,
сөйлеу мен тындалымға үйретеміз. Бұрын
оқыған және қазіргі пәнді жүргізуші
мұғалім ретінде, менің көз қарасым, оқу
тұрғысында «тыңдалым» бөлімі барынша қиын болып
есептеледі, себебі, ағылшын тіліндегі сөздерді оқушылардың тыңдауы мен қабылдауы пайызы нөлге тең.
Бастапқыда не себепті былай
болатынының бірнеше себептерін қарастырайық:
Біріншіден, орта білім беру мектебінде аптасына
3-рет сабақ болады, ол жақта
сабақ толығымен ағылшын тілінде жүргізілмейді,
өйткені топта тек үлгерімі жақсы оқушылар ғана
емес, сонымен қатар үлгерімі нашар оқушылырда бар, ал
сыныппен жұмыс жасаған кезде
тапсырманы орындау орындамасына қарамастан тапсырманы әр оқушы түсінуі
керек .
Екіншіден, тыңдалымды толық
қанды үйрену үшін кітаптағы тыңдалымға
арналған тапсырмалар жеткіліксіз болып табылады. Сонымен қатар
барлық ата-аналарда кітапқа
және жұмыс дәптеріне диск сатып алып беруі мүмкіндігі
жоқ, өйткені көбіне
дисктердің бағасы жоғары болады.
Басқа жағынан қарасақ
менімен кейбір оқырмандар келіспеуі мүмкін, өйткені казіргі кезде
көптеген жас өспірім ағылшын тіліндегі әуендер мен
өлеңдерге қызығады. Сөзсіз олар ағылшын
тіліндегі әндерді тыңдайды, бірақ шындығына келгенде
олар әннің мазмұнын түсіне бермейді. Бірінші кезекте
бұл олар үшін қызықты әрі сәнді әуен,
және заманауи орындаушы.
Әннің атауы мен қайырмасын санамағанда, олар
әннің сөзінің мағынасын түсінбейді.
Жоғарыда аталып өткендердің
барлығы да тындалымның оқытылуын жақсарту
мәселесіне алып келеді. Келесі
оқыту әдістерін қолдана отырып тыңдалымның
біліктілігін арттыру жолдарын таптым, ол
жайлы төменде айтып өтемін.
Балалардың музыка тыңдағанды ұнататыны жоғарыда
айтылып өтілген еді. Олар оны бүкіл жерде істейді, мүмкін
болған жердің барлығында:үйде, мектепте, көшеде
және қоғамдық көлікте. Заманауи әлемде
музыканы ойнату үшін көптеген гаджеттердің түрі бар, CD
плеерден бастап планшеттерге дейін. Осыдан қорыта келгенде ән тыңдалымға үйретудің
ең жақсы жолдарының
бірі. Осылайша осы алған білімді тыңдалымға үйрену
үшін пайдаланып үйрену қажет. Біріншіден ағылшын тілдес
орындаушының немесе ағылшын тіліндегі ыңғайлы
әнді тауып, содан кейін оның мәтінін тауып оған
жаттығулар ойластыру қажет. Бұндай әдісті
қолдануды ең қарапайым жолдан бастаған жөн.
Мысалы әнді тыңдау және түсіну кезінде
қиындық туғызатын бірнеше сөзді таңдап, онымен
оқушыларды таныстырып, оларға алдын ала бос орындары бар
әннің мәтінін таратып, оларға әнді тыңдап
отырып бос орындарды толтырту қажет. Бұл жаттығу
оқушының сабаққа көңіл бөлуін
жақсартуға бағытталған. Менің сабақ беру
практикамдағы тәжірбиеме сүйенсек тіпті мұндай
оңай жаттығудың өзі кейбір оқушыларға
қиын болуы мүмкін, өйткені балалар ағылшын тіліндегі
сөздерге көп жаттықпаған.
Бұл көп жағдайда оқушылардың
мұғалімнен басқа тілді алып жүрушіні білмеуінен
және сол себептен басқа
тілді алып жүрушілерді тыңдағанда сөздерін дұрыс
түсіне бермейді.
Осы әдісті сабақтарында
қолдануды жалғастыра отырып, алдын-ала қалып
қойған сөздермен таныстырмай, тапсырманы бірте-бірте
қиындату керек. Өтілгенді қою үшін алдымен
мәтінді оқуға беру, оны алу, әуенді тыңдауға
беру, мәтінді таратып беру керек.
Атап өту керек, әуенді нақты бір
сабақтың тақырыбына таңдауға болады, мысалы,
«The Weather» тақырыбын
өткенде, оған “Hows the
weather?” әуені сәйкес келетінін көреміз,
Хәллоуин мейрамдары мен дәстүрлерін айтқан кезде “This
is Halloween” өлеңін
тыңдауға болады.
Сөздің соңында мына фактіге баса назар аударғым
келеді, қандай тапсырманы қолданатыныңыз, неге
үйреткіңіз келетіні мен қандай дағдыны дамытқыңыз
келетініне байланысты. Осыдан, тапсырманы сабақтың басында
жаттығу ретінде қолдануға болатынын көреміз,
барлық әуенді алмай,тек шумағын немесе қайырмасын
алуға болады. Жаттығу үй тапсырмасы ретінде берілуі
мүмкін, оқушыларға керек ақпаратты беру, мысалы
флэшкаға немесе ұялы телефонына салып беру.
Менің тәжірибемде қолданылатын
екінші әдіс - бұл интернет ресурстарды қолдану, бұл
қазірдің өзіңде әр түрлі
тақырыптарға бейнелердің барлық түрлерін немесе
жай ғана аудиожазылымдарды ұсынады. Жиі қолданылатын
сайттардың бәрі “BBC
Learning English” болып табылады,
бұл жерден сіз түрлі мағлұматтар табуыңызға
болады, қазірдің өзіңде кей біреулеріне
әзірленген жаттығулар бар:
True/ False/ Not
stated; Fill the
gaps; Answer the
questions. Берілген мағлұматттар көшірілімде қол
жетімді және оларды сабақта немесе балаларға үйге
беруге қолдануға болады. Егер сізге тапсырманың деңгейі
оқушылар үшін қиын болып көрінсе, сіз
әрқашан өзіңіздің тапсырмаларыңызды
ойластыруыңызға болады.
Берілген
сайтта сіз керек немесе сізді қызықтыратын тақырыпта аудио
файл табуыңызға болады, бірақ дайын материал қолдану
кезіңде кейбір проблемалармен соқтығысуыңыз
мүмкін. Мысалы,таңдап алынған аудиожол өте ұзын.
Сондай-ақ, оқудың
бастапқы және орта кезеңдерінде - 10-15 минут бойы шет
тілінде мағлұмат тыңдау, содан кейін тапсырманы орындау
қиынға түседі, мұғалімге материалға
қарай ыңғайлануы керек: немесе мағынасы
аяқталған жерінде үзіліс қойып, тапсырманы орындау
керек, ал содан кейін ары қарай тыңдау, әйтпесе керек
материалды таңдау немесе жазылымның фрагменттің керекті 2-3
минуттық ұзындық уақытқа қиып тастау керек.
Берілген жұмыс түрінің
сабақ кезіңдегі
артықшылығы, қазіргі уақытта аудио материалдарды
қолдану актуалды болып табылады, біз қызықтырамыз, ал бұдан
біз оқушыларды сабаққа ынталандыратынымыз көрінеді. Ал
осыған қосынды ретінде берілген аудиофайлдарда
тілдітасымалдаушылар күнделікті
өз өмірлерінде пайдаланатын сөздер мен сөз
тіркестеріді, тұрақты тіркестестері қолданылады.
Соңында, мұғалімнің
өзіне керекті аудиофайлдарды қандай қиындықта
және ұзындықта құруы мен дамытуы өз
қолында екеніне көңіл бөлдіргіміз келеді. Мысалы, Audacity
бағдарламасын қолдану арқылы. Біз тақырып
өткен кезде, мұғалімге де және оның
оқушысысына да сай келетін тілді меңгеру тұрғысынан да,
тақырыбы тұрғысынана да әрқашан дәл
материал табу оңай емес. Audacity бағдарламасын ғаламтордан
компьютерге немесе ноутбукке тегін көшіріп алуға болады.
Көбінесе ноутбук болғаны дұрыс, себебі оның өзінің
бекітілген микрофоны бар,ал компьютерге оны сатып алу керек.
Бұл бағдарлама, дыбыс
жазады,яғни керек материалды тауып, содан кейін оны оқу керек. Егер
диалогтық сөйлеу дағдыларын оқытатын материал керек
болса, онда оны басқа мұғаліммен немесе үлкен
сыныптағы оқушылармен жасай аласыз.
Бағдарлама жазылымды бізге керек форматта
сақтайды, сіздің жабдығыңызда ашатын,
нұсқаны таңдайсыз. Audacity- де жұмыс істеу
тәжірибесіне жүгіне келе, бұл бағдарламамен жұмыс
істеу оңай және өз бетіңмен қысқа
уақытта онымен жұмыс істеуді үйренуге болады деген
тұжырым шығады.
Айта кету керек, аудио файл жасау тапсырмасы
өз бетімен әзірленеді: False/
True/ Not Stated;
Answer the questions;
Fill the gaps;
Match the topic
to the speaker және басқалары. Өз
жаттығуларыңды сабақта да, сондай-ақ үй
тапсырмасы ретінде де қолдануға болады.
Үлкен кезде оқушыларға берілген
бағдарламаны қолдана отырып, өзінің диалогы мен
монологын жазуға ұсыныс беруге болады. Бұл оларға есту
мүшесіне қабылдауға көмектесіп қоймай,
сондай-ақ өзінің және басқа
оқушылардың қателіктерін тыңдауды үйретеді,
бұл есту мүшесіне
қабылдау мүмкіндігінің ажырамас бөлігі болып табылады.
Қорытындысында, атап өтсек, Audacity бағдарламасын
қолдану, өлеңдер мен дайын аудио материалдарды пайдалану
тыңдауға үйретудің стандартты әдістеріне астам
пайда береді. Берілген оқу құралы мұғалімге
сабақ кезіңде де, үйде, және оқушыға
өз бетімен тыңдаудың тапсырмалары мен жаттығулар
көлемін арттыруға мүмкіндік береді. Біздің
оқушылардың мәтінді тыңдап және түсінуі
қиынырақ, өйткені, олар ағылшын тіліндегі
сөздерді сабақтан тыс кезде өте аз естиді, және
әрдайым сабақтарындада ести бермейді, әндерге
жасалынған тапсырмалар, дайын материалдар және өз бетінше
жазылған аудио файлдар оқушыларды керекті материалдармен
қамтамасыз етеді. Осы жұмыстың түрлері қосымша
мұғалімнің жаттығуларына дайындалу қажеттілігіне
қарамастан, оны қолданғанның нәтижесі өзін
көп күттірмейді. Қызықты және әртүрлі
тапсырмалардың болуы сабаққа деген құлшынысты
арттырады. Әртүрлі аудиофайлдармен сабақта әрі уйде
жасалынатын жұмыстар тындалымға деген қабілетті арттырады
осыған қарап басқа да қабілеттері жақсара
бастайды, өйткені тыңдалым өзіне тілдің
әртүрлі саласын қосады.
Әдебиеттер тізімі:
2.www.onestopenglish.com/.../teaching...teach-listening
4.www.coerll.utexas.edu/methods/modules/listening
6.www.talkenglish.com/listening/listen.aspx