ӘОЖ 135.9
ДЕНЕ
ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ РӨЛІ
Тараз инновациялық
гуманитарлық университеті
аға оқытушы Уразова Г.М., Бекбергенова М.Н., Дуйсембиев Ж.Ж.
Елбасы
Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан – 2030» стратегиялық
жолдауында көрсетілгендей қоғамның экономикалық
және әлеуметтік жағынан ілгерілеуінің маңызды
факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін дамыту,
шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу,
ақыл-ой қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді.
Ол Қазақстан Республикасы жариялаған білім беру
басымдығына, «жалпыға білім беру» моделін «әр адамға
таңдау бойынша білім беру» моделіне көшуге негізделген.
Қазіргі
кезеңде Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік
білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге
байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім
берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас,
жаңаша қарым-қатынас пайда болды. Қазіргі уақытта
еліміздің алдында жастарға іргелі білім беру мақсаты
тұр. Іргелі білім берудің міндеті – адамды ғылыми
ойлауға, болмысты тану, оны қабылдаудың
әдіс-тәсілдерін білуге, өзін-өзі дамытуға,
өз бетімен білім алуға, ізденуге іштей қажеттілігін
туғызу.
Экономикалық
күшті дамыған елдердің тәжірибесі экономика,
ғылым және мәдениеттің қарқынды
дамуының негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше
қазіргі заманның ақпараттық технологиясын игеру
міндетіміз.
Қазақстан
Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру
жүйесінің басты міндеті – оқудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап
көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңде әрбір
мұғалімнің алдына қойылып отырған басты
міндеттердің бірі – оқытудың әдіс-тәсілдерін
үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық
технологияны меңгеру.
Жаңа
педагогикалық технологияны меңгеру барысында оқыту міндеттері
мынадай жаңаша сипат алады:
·
педагогикалық
қызметтің өзекті мәселелерін білу;
·
оқу
бағдарламасының түрлендірілген нұсқауларын
құрастыру;
·
оқу
моделін құрастыру;
·
оқу
жобаларының мазмұнын анықтау, әр оқушыға
арналған тапсырмалар құрастыру;
– оқушылардың жаңа материалды
меңгеруінде деңгейленген жаттығулар жасау;
·
оқу
әрекеттерінің бағалау көрсеткішін анықтау.
Жаңа
педагогикалық технология – бұл оқу процесін ұйымдастыру
және өткізу барысындағы оқушылар мен
мұғалімдерге жайлы жағдай тудырудың, біріктірілген
педагогикалық қарым – қатынастың барлық
жағдайларды ойлап қарастырған моделі (В.М.Монахов).
Оқытудағы
жаңа технология аса қажетті педагогикалық
мәселелердің шешімдерін табуды, ой еңбегін
арттыруды, оқу процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.
Жаңа технологияларды оқыту үрдісінде
қолданудың негізгі ерекшелігі ол оқытушылар мен
оқушыларға өз бетімен және бірлесіп
шығармашылық жұмыс жасауға көп мүмкіндік
береді және оны педагогикалық мақсатта пайдалану
оқушылардың зердесіне, сезіміне, көзқарасына әсер
ете отырып, оның интеллектуалдық мүмкіншіліктерін
арттыруға көмектеседі.
Дене
тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және
қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі
жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының
негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен құрылымын
танып, білудің қажеттілігі білім мен тәрбие
талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан
ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз ету үшін
керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы
ғана емес, ол сабақтан тыс, мектептен де тыс
денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі екенін ескерсек,
қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене
тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын
нығайтумен қоса, тұлға бойындағы
биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің
жан-жақты жетілуіне, өмірге белсенді ұстаным мен
ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді.
Мұндай маңызды әдістеме ғылыми және
оқу пәні ретінде жетекші рөл атқаратын, дене
тәрбиесі саласындағы кәсіптік бағытта болашақ
мұғалімдерді дайындауды жүзеге асыратын жоғары
оқу орындарындағы оқыту жүйесіне тікелей байланысты.
Қазіргі кезеңде жалпы орта мектептердегі оқу
бағдарламаларын құрастыру бағыт-бағдары
өзгерді. Алайда, бұлардың бәрінде
мектеп оқушыларының қайда оқитындығы
ескерілмейді, олардың меңгеруі тиіс негізгі дағдылар
мен қабілеттер, оқу нормасын тапсыруға арналған
шарттар көрсетілген. Денені
шынықтыру жаттығуларының орындалуы қозғалыс
дайындығының деңгейі туралы мәлімет береді.
Дегенмен, бұл бағдарламалар базалық,
үлгілік сипатқа ие, сондықтан оларды әрбір педагог
жергілікті жағдай мен салт-дәстүрлерге орай
өзгертулер мен толықтырулар енгізіп, өзгерте алады. Дене
тәрбиесі мәселелерін шығармашылық тұрғыда
шешуге, өзгермелі өмір жағдайында инновациялық
процестер мен жаңашыл бағыттарды дер кезінде меңгере отырып,
тәжірибеге сын көзбен қарап, дене тәрбиесі
міндеттерін жүзеге асыруға белсенді, салауаттылық пен
дене мәдениетін меңгерген маман даярлаудың
маңыздылығы артуда.
Оқушыларға
дене шынықтыру сабақтарында жаңа технологияны пайдалану
оқыту мен тәрбиелеудің жалпы заңдылықтарына
бағынған. Сондықтан оны іске асыру барысында дене
тәрбиесінің жас және жыныстық ерекшеліктерін ескере
отырып, осы заңдылықтарды көрсететін жалпы
педагогикалық ұстанымдарды басшылыққа алу қажет.
Ол ұстанымдарға жататындар: жан- жақтылық, жас
ерекшелік, саналылық пен белсенділік, бірте-бірте жасалатын әрекет,
қайталамалық, көрнекілік, жеке даралық.
Дене жүктемелерін
бірте-бірте және жоғары деңгейге арттыру ұстанымы
олардың көлемі мен қарқындылығының,
оқушыны дайындауға қойылатын талаптардың бірте-бірте
күрделенуінің үздіксіз арта түсуімен байланысты
болып келеді.
Сабақтарды
бір-бірте күрделендіру оқушыны дайындаудың
мүмкіндіктері мен деңгейлеріне сәйкес келіп,
олардың спорттық жетістіктерінің үздіксіз арта
түсуін қамтамасыз етуі тиіс. Дене жүктемелерінің
толқынды түрде өзгеру ұстанымы олардың динамикасының
толқынды сипатын көрсетеді, себебі ол салыстырмалы
алғанда оқу – тәрбие үдерісінің кішігірім
үзіндісіне, немесе сабақтардың кезеңдері мен
тұтас бір дәуіріне де тән болуы мүмкін.
Спорттық техника
мен оны жаңа тұрғыда жетілдіруге үйрету
әдістерінің кез-келген түрінің жағымды
жақтары бар, бірақ ол жеке қалпында шапшаң әрі
тиімді үйретуді толық қамтамасыз ете алмайды,
сондықтан спорттық техниканы меңгеру барысында барлық
әдістер бірін-бірі толықтыратын түрде
қолданылады. Олар жиірек бір уақытта пайдаланылады.
Қимыл-қозғалыстарды
белгілі реттілікте игеру. Атап айтқанда:
дайындалып жүрген оқушылардың оқуға деген
жағымды ынтасын қалыптастыру; қозғалыс
қимылының мәні туралы білімді қалыптастыру;
әрбір спорт түрлері бойынша үйренетін қозғалыстар
туралы толық түсінікті қалыптастыру;
үйренетін қозғалыс қимылын тұтастай игеру.
Сөйтіп, қимылға үйрету дегеніміз - бұл білім алу,
қозғалыс икемділігін қалыптастыру және тиісті дене
жағынан қалыптасудың қасиеттерін
тәрбиелеу.
Талдау, жалпы білім беру
мектептерінде оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру мен
басқаруға білім беру мен спорттық мекемелерге тән
құрылымдар - мақсат, жалпы және арнайы
(арнайылық) міндеттер, әдістер мен қағидалар,
оқу кеңістігінде жүзеге асатын, нақты
бағыттылығы бар, оқу материалының теориялық
және тәжірибелік мазмұны кіретінін көрсетті.
Оқушы-спортшының осы білім беру кеңістігіндегі
таңдаған жолының басы, мектептегі оқу мерзіміндегі
бастапқы кезеңнің де нақты құрылымы
немесе мазмұны болады.
Дене тәрбиесі
сабағында оқытудың дәстүрлі емес
құралдарын қолдану барысында оқушылардың дене
тәрбиесін дамыту технологияларын жетілдіруге; дене тәрбиесі
сабақтарында оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеуге,
дене тәрбиесі арқылы жеке тұлғаның
психофизиологиясын өзгеруге: өзін-өзі реттеуін
қалыптастыру; дене тәрбиесі сабақтарын пәнаралық
байланыс арқылы жетілдіру; дене қабілетін рухани
құндылықтар арқылы дамыту; релаксация арқылы жеке
тұлғаның психофизиологиялық қабілеттерін дамыту;
психикалық қуат мүмкіндіктері мен дене тәрбиесін
сабақтастырып дамытуға т.б. қол жеткізуге болады.
Дене шынықтыру
пәнінің басқа пәндерге қарағанда
көптеген ерекшеліктері бар. Мұнда негізінен оқушының
қабілеті, бейімділігі баса назарда ұсталынады. Дегенмен де
оқушыларды бейімдеу, қабілетін дамыту, спортқа деген
қызығушылығын арттыру жақсы ұйымдастырылған
сабаққа байланысты. Сондықтан оқушылардың
пәнге қызығушылықтарын арттыру мақсатында
сабақта тақырыпқа байланысты спорт түрлерінің
шығу тарихын, спорт түрлері дамыған елдерді, спорттың
әр саласындағы белгілі спортшылардың өмірі мен спорттық
жетістіктері туралы мәліметтерді алуға болады.
Сондықтан да
мұғалім сабақты тартымды етіп өткізу үшін теория
мен практиканы ұштастыруда жаңа инновациялық
технологиялардың тиімділігіне баса назар аударуы қажет. Бұл –
мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас,
сабақты жақсы оқитын, спортқа бейім оқушылармен
белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық баланың
дамуы үшін қолайлы жақсы ойлар туғызып, қабілеті
жеткен жерге дейін еңбек етуін ойластыруды жүзеге асыру үшін
өте қажет дүние.
Барлық
оқушылар өз қабілетін ең төменгі жеңіл
тапсырмаларды орындаудан бастайды да, оларды міндетті түрде толық
орындап болғаннан кейін ғана, келесі күрделі деңгейдегі
жаттығуларды орындауға көшіп отырады. Бұл
оқушылар арасындағы бәсекелестікті туғызады және
әр оқушының өз қабілетіне, мүмкіндігіне
сәйкес жоғары деңгейге көтерілуіне толық
жағдай жасауға себепкер болады.
Жаңаша
әдістерді сабақтарда үнемі қолданысқа енгізуде
теория мен практиканың ұштасуына мән бергенде ғана
жұмыстың мазмұндылығы көріне алады.
Қазір
Республика оқу орындары,
педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған
көпнұсқалыққа байланысты өздерінің
қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша қызмет етуіне
мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің
әртүрлі нұсқадағы мазмұны,
құрылымы, ғылымға және тәжірибеге
негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және
психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап
қараудың маңызы зор.
Білім беру
саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің
интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық
және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР