Назарбек Толқын Сұлтанқызы

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Түркістан қаласы

Искендирова Гулзипа Сарыбайқызы

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Түркістан қаласы

Гайруллаева Рабиға Мырзахметқызы

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,

Кентау қаласы

Математикада қолданбалы есептерді шешуде

жоспар құру ерекшеліктері

Жақсы құрылған жоспар белгілі қисыны болуы керек, күтпеген қиындықтарда да амал тауып кетеді. Әлбетте, қатал және бірізді ереже болуы мүмкін емес.

Кейде тынымсыз мықты жоспар құруда қиыншылықтар пайда болады. Бұл жағдайда, жоспардың жүзеге асуын бастауға болады, , бұл қандай да - бір жаңа идея бітеді және оның көмегімен алшақтық құртылады дей отыра. Қорыта келе, жоспарды оған толық дерлік дайын болмастан бастауға болады.

Егер оған деген сенімділік ойластырылып қарастырылса, сол жоспарды әрекеттің бағдарламасы деуге болады.

Жоспар құру - белгісіздің және айтылмыштың арасында алшақтықтың таратуының, жанасушылық ең қарапайым уақиғаларда болып жату арада бір-екі адымын бір-екі әрекетте біледі. Ортақ жағдайда жанасушылық үшін бірнеше машақат сұрайды.

Тіпті қате жоспар пайдасыз емес, өйткені оның және әлеуетті тәжірибесі жұмылдырады, е т. ұйымдастырады. шиеленісті жұмыс істейді және жаңсақ жоспармен табуға болады әйтпесе жасырын қалған лайық ойды.

Мұғалім жоспар құруда оқушыға мынадай ақыл-кеңестермен көмектесе алады:

- Белгісіздерін қара және таныс есепті есіңе түсіруге тырысып көр;

- есепті жаңаша тұжырымда-;

- есеп шығаруын таба алмасаң, көмекші есептерді қолдан;

* немесе дәлелді сұрақтармен:

- осыған ұқсас есеп алдында келмеді мекен?

- бұл жайтқа байланысты пайдасы тиіп қалатын теорема біліп-білмейтіндігін?

- есепті жаңаша тұжырымдауға болмайма?

- ең болмаса есептің бір бөлігін шығаруға болмайма?

- Білетін барлық теорема, формулалар қолданылды ма?

Қолданбалы есептердің үшінші кезеңінде шешімінің жоспары жүзеге асады. Төртінші кезеңде - шешімнің талдайы жүргізіледі.

Қарастырылған кезеңдер ойдың жүрісінің ара керек бағытта жіберуіне көмектеседі, бірақ қисынды бірізділікке ие болмайды, олар, ара есепті тұжырымға және құрулы мақсаттың табысының қызмет үйлесімді ынталандырады деген ұйымдық мінез тасиды.

Ақпараттық айырма жағынан аз қамтылған есептер және мақсаттың арасында әрекетше оның таратылуы аз керек. Күрделі есептерде қажеттілік және қызметтің көлемі артады, сол себептен мынадай есеп шешімі әрекеттің және қызметтің элементінің жүйелі тартуының әрекетін сұрайды; мынадай шешім деректердің және есептердің мақсатының ықтимал байланыстарында негізделіп алғашқы жоспардың олқылығының дәйекті таратуына деген байланысы. Әйтпесе, алғашқы жоспар, ереже сияқты, жорамалмен болып табылады, нешіншіде тиянақты буындар мен ықтимал, қисынды, соған байланысты алмалайды. Одан әрі жұмыста жоспармен аудару сұрақты осы буындарды тиянақтау. Мынадай қызмет бас негізде жаңа ақпараттың игерушілігінің ара жүріс мынадай жүйелі жабдықтауда және жоспардың дәйекті корреляции негізінде зерттеледі. Жүйелі тіл табудың әдістемесі қойын-қолтық жүйелі байланысты, е т. ғылыми және техникалық түрдегі күрделі мәселелеріне тынымның қисыны үшін пайдаланатын методикалық ақы-пұлдың құрамымен. Мынадай әдістеме А. Т. Шумиля пікіріне негізделеді [1], келесі ұстанымда және идеяларда.

- Ізденіс-ақпараттық мінездің барлық қызметі және психологиялық белсенділігі есеп шешімінің жоспарының бағытталған, нешінші ара үдеріс қисынды оның зерттеу арқылы дәлелдейміз және деректердің есепке дәлелі, е т. мақсатының қисынды тиянақты байланысының шығарып, тиянақты жоспарға қол жеткіземіз.

- Алғашқы жоспардың бастамасы есеп құрамының өзгешелігінің басын ашып, әрбір компонентті ұқыпты зерттеп және басын ашып ортақ және ерекше нақты есеп негізінде және жолға қоймастан бұрынын, шешімі алгоритмдік жол бойынша ұйғарылады.

- Қисынды қызмет шешімде жүзеге асады,уже тұжырымда- тиянақты жоспар болып қойған білетін ең қарапайым қызметтен бастап, әйтпесе айтылмыш қызмет шиеленсіп және қиындайды, түрлі амалдар араласып, стратегиялар және т.б. жұмылдырылады. Ізденістің ықтимал ақпараттық қамсыздандыруы қисынды пайымдармен байланысады.

- Әдістеме олқылықтар шын мәнісінде материалдың білімдерінде толықтыруға қарамайды. Ол ізденіс, белсенді ойлау және үйлесімді ақпараттық жжағдайды ұйымдастыруға көмектеседі, ынталандыру сұрақтарымен ізденіс және керек ақпараттың нысанаға дәлділігімен сұрыпы есепті алаптан шешуші.

- Бір әдістеменің ең маңызды элементтерінен, тынымның сырттың жолының тап деген нысанаға дәлдеуі өткенді шолатын зерттеу кезеңі болып табылады, еш кейінгі есеп табысты шешімінің мүмкіндігі қамсыздандырмйды.

Әдебиеттер тізімі:

1. Гурова Л.Л. Психологический анализ решения задач. Воронеж, 1976, 364 б (95)

2. Нурк Э.Р., Тельгман А.Э. Математика: учеб. для 5-го кл. сред. шк. Просвещение, 1993, 223 б (143)

3. Роках А.Г. Логика и эвристика научно-технических решений. –Саратов, 1991, 170 б. (129)

4. Лиман М.М. Школьникам о математике и математиках: Пособие для учащихся 4-8 кл.ср.шк.Просвещение, 1981., 80 б (11)

5. Делин В.Н., Селезнев В.П. Мироздание постигая…: Несколько диалогов между философом и естествоипытателем о современной научной картине мира\худож. Д.Б.Каменщиков. М: Мол.гвардия, 1989, 267 б (154)