Экономические науки/ 9

Экономические науки/ 9. Экономика промышленности.

к.э.н., Муханова А.Е. магистрант Балтабаева А.Д.

Кызылординский государственный университет им. Коркыт-Ата

Құрылыс саласының қазіргі жағдайы мен даму бағыттары

Құрылыс саласын онан әрі дамыту бағытында облыс көлемінде төмендегідей шараларды жүзеге асыру белгіленген;

- Арал, Қармақшы, Жалағаш, Сырдария, Шиелі және Жаңақорған аудандарында күйдірілген қыш өндіруші зауыттар салу;

- Қазалы ауданындағы кірпіш және темір-бетон бұйымдарын өндіруші зауытты өндіріс көлемін ұлғайту мақсатында техникалық толық қайта жарақтандыру;

- облыс көлемінде 2010-2014 жылдарда іске асырылуы тиіс құрылыс материалдарын өндіру бойынша инвестициялық жобалардың толық жүзеге асырылуын қамтамасыз ету мақсатында кең ауқымды жұмыстар жүргізу.

Өнеркәсіп саласында 774,9 млрд.теңгенің өнімі өндірілді. Өңдеу өнеркәсібінің дамуында өсу қарқыны байқалып, 2014 жылмен салыстырғанда 48,6 пайызға артып отыр. Негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі 251,3 млрд.теңгені құрады немесе 2014 жылмен салыстырғанда 40,6 пайызға артып отыр. Құрылыс жұмыстарының көлемі 0,3 пайызға артып отыр. 251,8 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді. Қазақстанның индустрияландыру картасына облыстан құны 45 млрд.теңгеден асатын 13 инвестициялық жоба енгізілді, атап айтқанда республикалық картаға – 27,6 млрд.теңгенің 3 жобасы, аймақтық картаға – 18,2 млрд.теңгенің 10 жобасы[1].

Аяқталмаған күрделi құрылыстарға түгендеу жұмыстары жүргізілмеген, 2014 жылдың 1 қаңтарындағы жағдаймен аяқталмаған және аяқталған, бiрақ пайдалануға берiлмеген құрылыс және қайта салынған объектiлер бойынша 18 млрд. теңге шығындары 203 қосалқы шоты бойынша бухгалтерлік есепке алынбаған және келесi жылдардың баланстарына көшiрiлмей келеді.

Аталған қаражат аудандар мен Қызылорда қаласы бюджеттеріне бөлін-генмен, республикалық бюджеттен бөлінген нысаналы даму трансферттерін пайдалану нәтижелері туралы облыстық бюджеттік бағдарлама әкімшісі мен аудандар мен Қызылорда қаласы әкімдері арасында Келісім жасалмаған. Яғни, Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 46-бабының талаптары бұзылып отыр.

«Бизнестің жол картасы - 2020» бағдарламасы шеңберінде индустриялық инфрақұрылымды дамытуға берілетін нысаналы даму трансферттері есебінен республикалық бюджеттен қаңтар айында 637390,0 мың теңге, қараша айында қосымша 300 000,0 мың теңге, барлығы 937390,0 мың теңге бөлінген[2].

Өткен жылы құрылысқа 8,5 млрд. теңге салынса, ол алдыңғы жылмен салыстырғанда 35 пайызға жоғарылаған. Бұл мерзімде 252 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілген. Осылайша баспанаға қолы жетпей жүрген жүздеген адам қоныс тойын тойлады. Құрылысқа қарқын берген Қызылорда еліміз аймақтары арасында алғашқы үштіктен көрінді. Биылғы ел Тәуелсіздігінің 20 жылдығында облыс құрылысшыларының тартуы сүбелі болмақ. Аймақта ауылдағы спорт алаңдарынан бастап ірі әлеуметтік-өндірістік нысандарды қоса есептегенде 400-ге тарта нысан құрылыстары жүргізілуде. Осыдан саланың ауқымын байқай беріңіз. Ал, алғашқы жартыжылдықта 91 мың шаршы метр тұрғын үй алаңы іске қосылды, бұл өткен мерзімнен 18 пайызға артық. Бір ғана тұрғын үй құрылысын салуға республикалық және облыстық бюджеттен 2,5 млрд. теңге бөлінген.

Негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды қаржыландыру көздері негізінен меншік қаражаттары есебінен жүзеге асырылуда. 2014 жылы негізгі капиталға тартылған инвестициялар оның ішінде меншік қаражаттары 2013 жылмен салыстырғанда 19338 млн. теңгеге 43%-ға кеміген. Ал сыртттан тартылған қаражаттар есебі 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2,7 есеге артқан. Банктік кредиттер көлемі де 2013 жылы 1324 млн. теңгені құраса, 2012 жылы 1336 млн. теңгені құрап, 12 млн. теңгеге көбейген. Бұдан басқа да шет елдік қаражаттар көлемі 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда 12,9 есеге артып отыр. Соымен қатар, бюджеттік қаражат есебіне қаржыландыру жұмыстары да 37 %-ға жоғарылаған.

Аймақта құрылыс саласының қарқынды дамуына соңғы 2-3 жылдың бедерінде іргелі негіз қаланғанын байқаймыз. Өткен жылы құрылысқа 8,5 млрд. теңге салынса, ол алдыңғы жылмен салыстырғанда 35 пайызға жоғарылаған. Бұл мерзімде 252 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілген. Осылайша баспанаға қолы жетпей жүрген жүздеген адам қоныс тойын тойлады. Құрылысқа қарқын берген Қызылорда еліміз аймақтары арасында алғашқы үштіктен көрінді. Енді облыстағы қаржыны ең көп қажет ететін құрылыс қызметінің әлеуметтік-экономикалық жағдайына тоқталатын болсақ (Кесте 1)

Кесте1 -Құрылыс қызметінің әлеуметтік- экономикалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер	2012ж	2013ж	2014ж	Ауытқу 2011/2010
Көрсеткіштер	2012ж	2013ж	2014ж	+,-	%
Жалпы аумақтық өнімдегі құрылыстың үлесі, %	17,9	22,7	24,1	1,4	106
Негізгі құрал жабдықтарды іске қосу, млн.теңге	18043	30695	24378	-6317	79.4
Құрылысқа салынған инвестициялар, млн. теңге	29555	48061	55803	7742	116
Құрылыс-монтаж жұмыстары млн. теңге	21481	33287	48752	15465	146
Орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі млн. теңге	5153	9336	13156	3820	140
Құрылыс ұйымдарының саны	177	268	291	23	133
Құрылыста жұмыс істейтіндердің орташа жылдық саны, адам	4322	5806	7828	2022	134
Құрылыста жұмыс істейтіндердің орташа айлық жалақысы, теңге	23768	42901	58071	15170	135
Тұрғын үйлерді іске қосу, жалпы алаңы шаршы метр соның ішінде:	45692	74007	91491	17484	123
Жеке құрылыс салушылармен	45692	56184	60755	4571	108
Халықты 1000 адамға шаққанда салынған тұрғын үйлер қамтамасыз ету, шаршы метр	75,6	122,2	149,5	27.3	122
Жалпы білім беретін мектептерді іске қосу, оқушы саны	350	325	864	539	2.6есе
Ауруханаларды іске қосу, төсек	410	480	520	40	108
Амбулатория-емханалық мекемелерді іске қосу,	1200	1314	1355	41	103
* Ескертпе- Қызылорда облысының инвестициялық қызметі мәліметтері негізінде

Кесте мәліметтеріне сүйене отырып, жалпы аумақтық өнімдегі құрылыстың үлесі 2014 жылы 2013 жылға қарағанда 6%-ке жоғарылаған. Құрылысқа салынған инвестициялар көлемі 16%-кеміген. Осыған, сәйкес құрылыс- монтаж жұмыстарының 42,9%-ға артып отырғаны байқалады. Ал орындалған құрылыс жұмыстарының көлемі керісінше, 40%-ға жоғарылаған. Облыс бойынша құрылыс ұйымдарының саны 2013 жылы 268 мекеме жұмыс атқарса, 2014жылы 291 мекеме жұмыс атқарып мекемелердің саны 23 – ке көбейіп отыр. Осы құрылыс ұйымдарында жұмыс атқаратын адамдар саны 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 2022 адамға көбейген. Ал құрылыста жұмыс істейтіндердің орташа айлық жалақы мөлшері 58071 теңгені құрайды. Тұрғын үйлерді іске қосу жалпы алаңы бойынша 2014жылы 2013жылға қарағанда 17484 шаршы метерге көбейгені байқалады. Оның ішінде жеке құрылыс салушылар есебінен 8%-ке көбейген. Жалпы білім беретін мектептерді іске қосу есебінен 2013жылға қарағанда 2014 жылы 2,6 есеге көбейген.

Құрылыстың жоғары қарқыны мен құрылыс материалдарының өндірісі үшін ресурстардың болуы құрылыс материалдарының рыногын қалыптастырудың негізгі алғышарты болып табылады. Сондай-ақ саланың дамуына тұрғын үй құрылысы үшін және басқа да оларды кезеңдік қалпына келтіру, қайта жаңғырту үшін тұрмыста үй шаруашылығы құрылыстарына қажетті құрылыс материалдарына тұрғындардың қажеттілігі, сондай-ақ халық шаруашылығы кешенінің кәсіпорындар, офистер, өндірістік кешендер салу әрі мемлекеттік және қоғамдық қордың тұрғын ғимараттарын, әкімшілік, мәдени-тұрмыстық ғимараттарды, өнеркәсіптік, гидротехникалық құрылыстарды жөндеу үшін құрылыс материалдарына қажеттілігі саланың дамуына айтарлықтай әсер етеді[3].

Бүгінгі күні халықаралық сапа менеджменті жүйесін ендіріп жатқан кәсіпорындар саны артып келеді. 2014 жылдың басынан бері 9 кәсіпорынға ИСО 9000-14000 халықаралық сапа стандарттары мен экологиялық менеджмент жүйелері енгізілді және 9 кәсіпорында Қызылорда облысы бойынша ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы мамандарының қатысуымен сапа менеджмент жүйесін ендіру жұмыстары жүргізілуде. Қазіргі таңда 35 кәсіпорын халықаралық сапа стандарттары мен экологиялық менеджмент жүйелеріне сәйкес жұмыс жасауда, бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 21,2 пайызға артып отыр[4].

Соңғы жылдары сәулет, құрылыс және қала құрылысы саласы құрылыс материалдарының жаңа технологиясын пайдалану, анықтамалық-ақпараттық және нормативтік құжаттарды енгізу арқылы жоғарғы қарқынмен дамып келеді. Қызылорда облысындағы құрылыс материалдарының өнеркәсібі құрамына 59-ға тарта кәсіпорын кіреді, бұл ретте олардың 13-і орта, ал қалғаны майда кәсіпорындар болып табылады.

Өнеркәсіп кәсіпорындарының негізгі үлесін қарымды және тұрақты сервистік мердігер компаниялар алуда. Облыстың құрылыс индустриясы силикат және күйдірілген кірпіш, кең ассортименттегі темір бетон бұйымдарын, әртүрлі фракциядағы қиыршық тас, асфальтбетон және басқа құрылыс материалдарын шығаратын кәсіпорындармен танылған.

Облыстың құрылыс индустриясы шикізат базасының нығаюына «Шалқия-Цинк» ЖШС-гінің құрылыс қиыршық тастары, «Қызылордаэкспортастық» ЖШС-гі, «СКЗ-37» ЖШС-гі, «Азат-Азамат» ЖШС-гі, «МО-1» зауыттарының керамикалық кірпіш, «Асар» ЖШС-гінің пластикалық терезелер мен есіктер шығаратын жобалардың жүзеге асырылуы ықпал етті.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қызылордаоблысының 2011-2015 жылдарға арналған Индустриялық-
инновациялық дамуы бағдарламасы.// 2011 ж. Сыр бойы газеті

2. Өңір экономикасының өрлеу кезеңі // Ерұлан ЖҮНІСОВ, Көлік және коммуникация министрлігі Автомобиль жолдары комитетінің - Қызылорда облыстық департаментінің директоры. Айқын-2011ж.

3. «Егемен Қазақстан» газетінің Қызылорда облысындағы меншікті тілшісі Ержан БАЙТІЛЕС. Құрылыс саласының бүгінгі қарқыны.

4. Баяхметов Т.Б. Экономика строительства. – Алматы: КазГАСА, 1998. – 210 с.