МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ
ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ ПРОЦЕСІН ЖЕТІЛДІРУ МҮМКІНДІКТЕРІ
Тажина Арайлым Мухтаровна
Рахимбекова Асия Ергалиевна
Никанбаева Нургул Нуроллаевна
Қарағанды
Мемлекеттік медициналық университетінің оқытушылары
Республикасындағы
білімді ақпараттандыру жүйесі “Қазақстан Республикасы
орта білім жүйесін ақпараттандыру” мемлекеттік бағдарламасы
және “Қазақстан Қазақстан Республикасы
ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастыру мен дамыту” мемлекеттік бағдарламалары негізінде
қалыптасып, даму процесін жалғастыруда. Білім беру жүйесін
ақпараттандыру ісі білім беру жүйесін түбегейлі түрде
өзгертеді. Мұндай жағдай алдыңғы сапқа
оқыту материалдарын электрондық құралдар арқылы
беруді көздейді.
Бірінші кезекте
оларға электрондық басылымдар, электрондық
оқулықтар, мультимедиялық оқу құралдары мен
әр түрлі құрылғыларға жазылған
электрондық жазбалар (аудио, видео, құндақтар) жатады.
Әрбір жалпы және кәсіби білім беретін пәндерден
оқу-әдістемелік материалдардың мәліметтік базалары
электрондық оқулықта жинақталып, қолда бар
компьютерлік техника арқылы сабақта қолданылуы талап етіледі.
XXI ғасырда қоғам қажеттілігін
қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей
міндеттерді шешу көзделіп отыр. Олар: білім сапасын көтеру,
компьютерлендіру, интернет, компьютерлік желі, электронды пошта және
телекоммуникацияны пайдалану, электронды оқу құралдары,
электронды оқу басылымдары мен электронды оқулықтарды
даярлау.
Білім беруді
ақпараттандырудың президенттік бағдарламасы электронды
оқулықтарды жасауға себепші болды. Бүгінгі күнде
мектептегі білім берудің мазмұнының 60%-ы және
кәсіби білім берудің 10%-ы түрлі сандық интерактивті
мультимедиалық білім беру ресурстарын (СИМБР): электронды оқулықтарды
(ЭУ); мультимедиалық оқыту бағдарламасын (МОБ); виртуалды
саяхаттарды (ВС); электронды дидактикалық құралдарды
(ЭДҚ) және т.б. жасау жолымен сандық форматқа
көшірілгені бізді қуантады.
Электронды оқу
құралдарын пайдалану XX ғасырдың алпысыншы жылдарында
бастау алған үрдіс. Жеке компьютердің техникалық
және дидактикалық мүмкіндіктері (дыбысты көшіру,
жауапты дискіге микрофон арқылы жазу, эталонмен салыстыру, мәтінді
жоғары–төмен, оңға–солға жылжыту, CD–ROM
негізінде мультимедиялық құралдар арқылы мәтінді,
дыбысты, графиканы, мультипликация мен бейнені біріктіру және т.б.)
мәдени аралық қатынастардың тиімділігін
анағұрлым арттырары хақ [1].
Бүгінгі,
ақпараттар аясының кеңейіп, адамзаттың онымен
жұмыс жасау мүмкіндігі артып отырған күнде жеке
пәнді оқытуда тек белгілі бір оқулықпен немесе
оқу әдістемелік құралдардың жинағымен
шектелуге болмайды. Әр азаматтың
өз білімін жан-жақты шыңдап, келешекте бәсекеге
қабілетті мамандық иесі
болуына мектеп қабырғасында оқытылатын әрбір
пәннің қосатын үлесі аз емес. Жыл сайын әр
пән бойынша мектеп оқулығы, әртүрлі
дидактикалық оқу құралдарымен қатар, электрондық оқулықтармен толықтырылып отыр. Бұл
бүгінгі күннің кезек күттірмес қажеттілігі, әрі
талабы. Сонымен бірге оқу-әдістемелік жинақтар (ОӘЖ)
оқу-әдістемелік кешендер (ОӘК) жарыққа
шығып, қолданыс тауып отыр.
Біздің
ойымызша оқу әдістемелік кешен (комплекс) мен оқу
әдістемелік жинақ (комплект) арасындағы айырмашылықты
түсіну үшін Д.Д.Зуевтің келесі айтқаны дұрыс: Ол
«Біз, кез келген сыныптың оқулықтар жинағынан,
яғни жабық жүйеден ерекшелеу үшін, дидактикалық
құралдардың ашық жүйесін атау мақсатында,
оқу (оқу-әдістемелік) кешені деген терминді енгіземіз»,-деп
атап көрсеткен. Осыған байланысты, ОӘК оқу
құралдарының жүйесі ретінде оларды
құрастыру кезінде ескеруге
тиісті бірқатар модификациялар мен нұскалардан тұрады.
Электрондық
оқулық қағаз оқулықтан
көрнекілігімен, мәтіннің қысқа түрде
берілуімен, бейне, әрі аудиодыбыстармен қамтылуымен және
білімді интерактивті тексеру, тапсырмаларды орындау нәтижелерін
қадағалау арқылы оқушының мұғаліммен
бірге, сондай-ақ өзбетінше білімін жетілдіруіне мүмкіндік
беретіндігімен ерекшеленеді.
Электрондық
оқулықта мультимедиалық мүмкіндіктер
оқушының психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып
қолданылды. Атап айтканда, оқу мәтінін оқушы тек
тыңдап немесе тек оқып отырып, сондай-ақ тындап, әрі
оқып отырып меңгеру мүмкіндіктері қарастырылды.
Оқу
әдістемелік кешенді құрудың формасы иілгіш,
динамикалық түрде болуы керек. Сонымен бірге теориялық
материалдармен қатар, әдістемелік бөліктерді қамтып,
оқушылардың, оқу материалын жете түсініп, өз
бетінше ізденісін, талабын оятатын деңейге бағытталуы қажет.
Оқу әдістемелік кешеннің құрылымы білім беру
аясының дамуына байланысты жаңарып отыруы тиіс.
Оқу
құралында моделденетін оқу қызметінің
әлеуметтік тапсырыс арқылы анықталады. Бүгінде
ол-өз бетінше ойлап, әрекет жасай алатын, қажетті
ақпаратты тауып, талдап, пайдалана білетін жеке тұлғанын
дамуын қалыптастыру болып табылады. Оқу құралы
оқу және тәрбиелеу үрдісінің маңызды құралы
ретінде оқушы мен мұғалімге арналған. Оқушы
үшін ол ақпараттар көзі, оны меңгеру және
өзін-өзі бақылау үшін қолданылады.
Мұғалім үшін оқушылардың оқу танымына
жетекшілігін бағдарлау, оқытуды бақылау және жекелеу
үшін колданылады.
Жаңа
ақпараттық технологиялар пайда болмастан бұрын, сарапшылар
мынадай жағдайға назар аударған. Егер меңгерілетін
материал дыбыс арқылы (аудио) берілсе, 4\1 көлемі есте қалады
екен. Ал ақпарат көру арқылы берілсе, оның 3\1
көлемі есте сақталады. Осы екі әдіс (есту және
көру арқылы) бірдей қолданылса, онда ақпараттың
50%-ы меңгерілетін болған. Білім алу процесіне студент өзі
белсенді қатысып отырса, онда материалдың меңгерілуі
75%-ға дейін жоғарлайды екен [2].
Электронды
оқулықтардың, дәстүрлі қағаз
кітаптардан айырмашылығы «жанды» болып келеді және педагогика
ғылымдарының негізін салушы Ян Амос Каменский
тұжырымдаған: «Барлық мүмкін деген нәрселерді
қабылдауды сезіммен жүзеге асыру керек, атап айтқанда:
қабылдау үшін көруді, көзбен; естуді есту
қабілетімен; иістерді иіс түйсігімен; дәмге тиістіні
дәммен; түйсікке қатыстыны түйсіну жолымен. Егер
қандайда болмасын затты бірнеше сезіммен қабылдау керек болса,
бірнеше сезімді салу дидактиканың алтын ережелеріне сәйкес келеді.
Гипермәтін-терминдерден,
ұғымдардан, кестелерден, графиктер мен
диаграммалардантұратынмәліметтербазасыретіндеберілетінақпараттықоқытуортасы.
Гипермәтін аудио, видео, бейнематериалдарментолықтырылады.
Қазіргігипермәтіндік (немесе гипермедиа) мәліметтерарнайы
HTML (HyperTextMarkupLanguage – гипермәтіндердіжасаутілі)
тіліндежасалады. Соныменқоса,
бүгінгітаңдагипермәтіндікформаттардыңмынандайтүрлері
де бар: DHTML, PHP, XML, CSS, JS жәнет.б.
Сайтты жасауда - Macromedia
Flash бағдарламасын таңдадым.
Macromedia Flash бағдарламасы ең алғаш рет 1996 жылы пайда
болды. Оның ең бірінші екі нұсқасы сәтсіз болып
шықты, себебі олар векторлық графика негізінде анимацияны жылдам
құра алмады. Үшінші нұсқасында көптеген
қосымша құрал – саймандар пайда болды, осының есебінен
Ғаламторда Macromedia Flash құралдары арқылы
жасалынған сайттар пайда бола бастады. Бұл бағдарлама тек
төртінші нұсқасы жасалған кезде ғана
танымалдылыққа ие болды. Оған қуатты иілгіш
құрал – ActionScript тілі қосылды. Осы кезде Flash
технологиясы негізінде жасалынған
Web – сайттарының саны көбейді. 2000 жылдың тамыз
айында Macromedia Flash бағдарламасының бесінші нұсқасы
жарық көрді. Бұл бағдарламаға Безье
қисықтарын меңгеруге арналған жаңа
құрал – саймандар, көптеген кітапханалар қосылды.
Macromedia Flash технологиясымен сайт жасау қолайлы,
себебі ол төмендегі сапаларға
ие:
1.
Жинақтылық
–
векторлық графиканы пайдаланғандықтан тез жүктеледі;
2. Интерактивтілік – қолданушы Flash-фильмдерді
өздігінше басқара алады;
3. Мультимедиялық – ғаламторға
және фильмде ақпаратты визуалдаудың стандартты
құралдары үшін қол жетпес дыбыстық эффектілер,
видеолар құрастырылады;
4. Көпсалалығы – яғни, Macromedia
Flash-те қарапайым үй парақтары сияқты арнаулы
серверлерде орындалуы мүмкін;
5.
Қолайлылық
– компьютермен жұмыс істей алатын кез-келген адамға Macromedia
Flash
технологиясының негізі түсінікті, себебі бұл
бағдарламамен жұмыс істеу жеңіл. Сонымен қатар
компьютер жадынан өте аз орын алуының есебінен тез жүктеледі.
Ал бұл өз кезегінде Macromedia Flash қолданушыларына
үлкен мүмкіндіктер береді.
Macromedia Flash
бағдарламасы – Shockwave Flash (SWF) форматын қолданатын
векторлық графикаға негізделген. Сондай-ақ бұл форматты
кез келген платформада қолдануға болады (Windows, MacOS).
Macromedia
компаниясы SWF форматын қолайлы пайдалануының нәтижесінде,
аталмыш формат көптеген пайдаланушылардың сұранысына ие
болды.
Оқылатынпәнніңәртақырыбынавторларкөзбенкөруарқылыұсынған.
Мектепоқушылары оқу материалын көру арқылы
қабылдауды қамтамасыз ететін түрлі суреттер, сызбалар,
фотосуреттерді көреалады, тарихи және географиялық
карталарды, көркем экспонаттарды жәнетағы басқа
көптеген
нәрселердіқарастыраалады. Электрондыоқулықта,
қарастырылыпжатқанқұбылыстардыңөзарабайланысынжәнеолардыңтүпкімағыналарынашатынжанбітірімдеререкшеорыналады.
Қaзaқcтaн Pecпyбликacының
пpeзидeнтi Н.Ә.Нaзapбaeвтың xaлыққa жoлдayындa бeлгiлeнгeн
Ұлттық иннoвaциялық жүйeнi жacayaдaм
ic-әpeкeтiнiң жaңa ғылыми жәнe кәciби
бaғыттapын aйқындayды көздeй oтыpып, бұл үшiн
кaдpлap дaйындayдың мaмaндaндыpылғaн жүйeciн icкe acыpyды
тaлaп eтeдi.
Кaдpлapды дaйындayдың мaмaндaндыpылғaн
жүйeciн жacayдa ғылыми тexникaлық пpoгpeccтiң
қaзipгi дeңгeйiн ecкepe oтыpып, бiлiм бepy caлacынa қoйылaтын
жoғapы xaлықapaлық тaлaптapды дa қaнaғaттaндыpy
қaжeт. Ocығaн opaй, қaзipгi қoғaмғa
aқпapaттық-кoммyникaциялық тexнoлoгиялapды, oның
iшiндe, қaшықтықтaн oқытyды eндipy ocы caлaдa
нaқты бiлiктiлiгi мeн мaмaндығы бap кaдpлapғa дeгeн
cұpaныcты apттыpaды.
Қaшықтықтaн oқытy тapиxы
XIX ғacыpдың opтacынaн бacтaлaды. Қaшықтықтaн
oқытyдың шeтeлдiк жәнe oтaндық тәжipибeci
көpceткeндeй бүгiндe aккpeдитaциялaнғaн
қaшықтықтaн oқытy caпa жaғынaн
дәcтүpлi oқытyдaн кeм түcпeйтiнi бeлгiлi бoлып oтыp.
Әдебиеттер тізімі:
1. Тажигулова А. И. Конструирование
электронных учебников. // “Информационные технологии в Казахстане”, №1, 2007. –
С. 42 – 43.
2.Әжібекова Ж.
Оқупроцесіндегипермәтіндікэлектрондықоқулықтардыенгізу.
// “Информатика негіздері”, №3, 2003. –C. 5-7.