Экономикалық ғылымдар/15. Экономиканы мемлекеттік реттеу

Э.ғ.к. Ибраимова С.С., э.ғ.к. Камалов А.А., магистрант Керимбаев С.Н.

Қазақстан

Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті дамытудың негізгі бағыттары

Шағын және орта бизнес – азаматтық қоғамның тұрақты негізі және барлық қазақстандықтардың әл-ауқаты оның дамуына байланысты. Шағын және орта бизнес халық шаруашылығының көп бөлігінде экономикалық белсенділікті қолдай отырып едәуір әлеуметтік рөлді атқарып қана қоймай, сондай-ақ бюджетке түсетін салық түсімдерін елеулі қамтамасыз етеді. Ағымдағы күрделі жағдайда тек ШОБ тұрақтандырғыш ретінде орындала алады, сондықтан қоғам мен мемлекеттің назарын тиісінше аудартуға құқылы.

Қазақстанда шағын бизнес тез қарқынмен дамып келеді. Бүгiнде шағын кәсiпкерлiктiң субъектiлерi кез-келген мемлекет экономикасының дамуында маңызды рөлдер атқарады.

Қазақстанның экономикасы өз шикiзаттарын Ресейге бағыттағанда шағын және орта бизнестiң қолдауының мәселелері үлкен маңыздылық танытады, өйткенi бұл сектордың дамуы ұлттық экономика үшiн тұрақтанған өзекті мәселе болып табылады. Қазақстанда ШОБ дамуы ел экономикасының саяси артықшылықтардың байланыстарының бірі болып келеді.

1-кестеде 2013 жылдың 1 қаңтарына ҚР-да және оның облыстарында тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны берілген. Көрсетілген мәліметтер бойыша заңды тұлғалардың үлесі 16,6 пайыз, жеке кәсіпкерлердің үлесі 69,8 пайыз және шаруа (фермер) қожалықтарының (Ш(Ф)Қ) үлесі 13,6 пайыз екенін көріп отырмыз.

Кесте 1 – 2013 жылдың 1 қаңтарына тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны

бірлік

	Барлығы	соның ішінде
		заңды тұлғалардың	жеке кәсіпкерлердің	шаруа (фермерлік) қожалықтарының
Қазақстан Республикасы	1 387 218	229 865	968 288	189 065
үлесі,%		16,6	68,9	13,6
Ақмола	56 836	6 696	46 395	3 745
Ақтөбе	51 493	8 906	38 319	4 268
Алматы	172 383	10 755	109 053	52 575
Атырау	49 873	7 105	40 989	1 779
Батыс Қазақстан	41 078	4 782	32 210	4 086
Жамбыл	76 445	5 594	54 379	16 472
Қарағанды	91 400	15 810	69 744	5 846
Қостанай	70 052	7 683	56 280	6 089
Қызылорда	39 173	4 652	31 961	2 560
Маңғыстау	43 905	7 888	34 911	1 106
Оңтүстік Қазақстан	188 051	20 799	98 172	69 080
Павлодар	51 084	8 926	38 860	3 298
Солтүстік Қазақстан	37 605	5 013	29 449	3 143
Шығыс Қазақстан	126 600	12 834	98 804	14 962
Астана қаласы	92 676	30 244	62 419	13
Алматы қаласы	198 564	72 178	126 343	43
Ескертпе - ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері

Егер шағын және орта бизнес кәсіпкерлерінің өндірген өніміне және ұсынатын қызметтеріне халықтық тұтыну жағынан сұраныс болмаса, онда бұл саланың даму деңгейі төмендейді. Заттар мен қызметтерге сұраныстар әрқашан құбылмалы жағдай екені белгілі жайт. Сондықтан осы салада өз бизнесінің даму қарқынын күшейту үшін нарықтағы ең көп сұранысқа ие заттар мен қызметтерді жетілдіріп, жүзеге асыру қажет. Осыған орай шағын бизнес кәсіпкерлері талаптар мен сұраныстарға сәйкес өзгермелі, жылжымалы мақсаттарды алға қойғаны абзал. Егер тауарларға немесе қызметтерге сұраныс төмендеп жатса, онда шағын бизнес өкілдері тек салада қалып қоймай, сұранысқа ие нарыққа ауысу мүмкіндігін жоспарлай білуі керек.

ҚР-ның экономикалық зерттеу институтында өткiзiлген талдау коммерциялық банктердегi шағын бизнеске несие беруiнiң негiзгi мәселелерiн анықтады. Несиелендірудің жоғары пайызы өзекті мәселе болып табылады. Одан басқа мәселе деректерге жатады:

• қысқа мерзiмдiк несиелердiң көрсеткіші;

• жеңiлдiктi кезеңдердің жоқтығы;

• қарыз алушылардың жинақтап өткізетін құжаттар тізімінің өте көптігі;

• кепiлдiкті қамтамасыз ету мәселесi;

• шетелдiк несие берудiң отандық тәсілдері туралы мәлiметтiң жоқтығы;

• несиелердi ресiмдеу туралы ақыл-кеңес беру қызметтерін көрсететiн ұйымдардың жеткiлiксiз саны;

• жаңа бизнестi бастауға несие беру мәселесi.

Жалпы, талдауға ҚМП абсолюттiк көрсеткiштердiң өсуiнде Қазақстанда қалпына келтiргiш процестердi осы секторда басы байқалатынын көрсетуге болады, дегенмен (салалық дамуды ҰЖТ, құрылымға өнiм ҚМП үлесi) салыстырмалы көрсеткiштер негативтi үрдiстерге ие болады.

Жоғарыда айтылған шолудың нәтижелерi бойынша қаржылық емес құралдармен қаржыландыруды түзету мақсаттарындағы шағын бизнестiң негативті даму үрдістерін жақсартуды көздеу мемлекеттік үйлестіруді қажет етеді.

Шағын бизнестiң дамуы үшiн негiзгi қаржы тетiктерiне несиелер мен ақшалай құралдарды жатқызуға болады. Негiзгi қаржылық емес тетiкпен өзіндік қаржыландырылуды дамыту үшiн кәсiпкерлiк-бiлiмдi болу керек. Сондықтан Қазақстанда шағын бизнестiң дамуы көп кәсiпкерлiк қызметтiң ұйымында жоғары бiлiктi кадрларға тәуелді болады.

Шағын және орта бизнесті қолдау және дамыту саласындағы негізгі бағыттар:

- барлық бизнестерді әкімшілік кедергілерді, бюрократиялық рәсімдерді жеңілдету және жаңа бизнесті ашу жолындағы кәсіпкерлік қызметті реттеудің «озық тәжірибесін» қабылдау үшін теңдей шарттарды жасау;

- қолданыстағы банктік несиелер бойынша ставкаларды субсидиялауға қолдау көрсету аясында кәсіпкерлікті жетілдіруге мүмкіндік беретін «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын жүзеге асыру құралдарын қолдана отырып, қаржы құралдары мен инфрақұрылымға шағын және орта кәсіпкерліктердің қолжетімділігін арттыру.

Қазақстанның басшылығы әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруді мақсат етіп қойды. Бірақ бұл мақсатқа жету үшін ең әуелі еліміздегі шағын бизнес жалпы көлемде өнім өндіру мен қызмет көрсетуді жүзеге асыруы бойынша 50%-дан көп орын алуы қажет.

Әдебиеттер:

1. Сәбден О. Кәсіпкерлік : оқу құралы / О. Сәбден. - Алматы : Эксклюзив Б, 2009. - 320 с

2. Конкурентоспособность отечественного предпринимательства: теория и стратегия развития (по материалам предприятий с/х ЮКО) : автореф. дис. ... канд. эконом. наук: 080005-"Экономика и управление народным хозяйством" / Мараим Марғұлан Зұлхайнарұлы. - Алматы : Ун-т Международного бизнеса, 2009. - 30 с

3. Международный деловой журнал KAZAKHSTAN №5/6, 2012 год