Тұтыну тауарларының бәсекелестігін қамтамасыз ету жүйесіндегі маркетинг

Ералиева Г.А.

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

«Экономика» мамандығының магистранты

Ерниязова Ж.Н.

«Экономика және менеджмент» кафедрасының

аға оқытушысы,э.ғ.к.

Экономикасы дамыған елдерде жеке компаниялардың ауыл шаруашылығына толықтай бірігуі азық-түлік секторында үлкен таралымға ие болмады. Бүгінде бірігу үдерістері, ауыл шаруашылығымен жұмыс істегісі келетін ірі жеке компанияларымен жүзеге асырылады. Яғни, бұл жерде бірігу жеке капитал жағынан ірі масштабта жүреді. Бірігу процесінің бастаушысы болып төмендегілер табылады:

біріншіден – қайта өндіруге шикізатты тұрақты түрде жеткізіліп тұрғанын қалайтын ірі қайта өндеуші кәсіпорындар;

екіншіден – сауда компаниялары (мәселен, астық компаниялары);

үшіншіден – ауыл шаруашылығына өнім жеткізуші компаниялар.

Қазіргі кезде Қазақстанның тұтыну нарығында жеке делдалдық құрылымдардың жоғарғы динамикасын байқауға болады. Мәселен, жекелеген аймақтарда жеке делдалдық құрылымдар азық-түліктің кейбір түрін жеткізуді толықтай өз қолдарына алған. Азық-түлік өнімдерін тек жақын шетелдерден ғана емес шалғай елдерден де сатып алу мәселесі ұлғайған.

Бүгінгі күні көптеген кәсіпорындар тұтынушылардың мінез-құлықтары, бәсекелестердің позициясы, серіктестікті дұрыс таңдай білу және тұтынушылардың қызығушылықтарын ескере отырып тауарлар мен қызметтердің бәсекеге қабілетті ассортименттерін жасау сияқты ішкі орта факторларын жеткілікті түрде білмеудің әсерінен жоғары тәуекелділікті сипаттайтын шаруашылық ортада жұмыс істеуге мәжбүр болып отыр. Осыған байланысты тұтыну нарығын зерттеу қажеттігі туады. Қазіргі уақытта маркетинг концепциясының іске асырылуын төрт сатыға бөліп қарастырады: өндірістік (немесе өндірісті жетілдіру);

тауарлық (немесе тауарды жетілдіру);

коммерциялық қызметті қарқындандыру;

маркетинг.

Нарықтық маркетинг концепциясы өндіруші тұтынушының сұранымын қанағаттандыруға ұмтылуы тиіс деген қағиданы ұстануы қажет. Нарықта тауарлар көбейеді, яғни бәсекелестік күшейеді, сонымен бір мезгілде тауарларды өткізу проблемасы күшейеді, себебі өндіріс мүмкіндіктерінің кеңеюі әсерінен жаңа тауарлар неғұрлым көп шығарыла бастайды, бірақ та нарық мүмкіншілігі шектеулі болады.

Сарапшылар «жаңа тауар» ұғымын анықтаудың 3 негізгі бағытын атап көрсетеді:

- шығу идеясы – уақытша фактор. Жаңалық белгісі болып жаңа өнімдерді игеру және олардың өндірісі болып табылады;

- оның тауар ретінде неге өтпегенін және тұтынушылар қажеттігін қанағаттандырмағанын анықтауға негізделген;

- жаңа тауарларды критерийлер жиынтығы қамтамасыз ете алады деген идеядан туындаған. Бұл жағдайда тауар жаңалығын төрт деңгейге бөле аламыз, яғни сырт пішінін өзгерту; техникалық мінездемелерді жақсарту арқылы тауарлардың тұтыну қасиеттеріне өзгертулер енгізу;

- ұсынылған тауар тұтынушыны қанағаттандыруы үшін арнайы көзге көрініп тұратын өзгертулер енгізу;

- ұқсас өнімдер жоқ тауарлар.

Қазір өндіріліп жатқан ауыл шаруашылық шикізаттары денсаулыққа қауіпсіздік және дәм сапасы жағынан да отандық қайта өндеушілер үшін қызығушылық туғызуда. Әрбір қайта өңдеушіге жеткізушінің неғұрлым көп болғаны абзал.

Делдалдарға сату, нарыққа үлестірім, азық-түліктік көтерме жәрмеңкелерге сату деген секілді, өткізудің дәстүрлі емес арналар саны өсті. Қайта өңдеу кезеңінен кейін, тауар айналымы қарапайымданды, тауар айналымынан дәстүрлі көтерме делдалдық звено (көтерме базарлар) жоғалды, тұтыну нарығына тікелей жеткізілім мәселесі тез арада көтерілді. Сонымен қатар жаңа тауар түрлеріне өткізу арналарына бейімделу барлық жерде оңай өтпейді, себебі дәстүрлі клиенттерге үйреніп қалу және өңдіріске маркетингтік бағытты білмеу. Сондықтан да қажет:

- тауар аймағының территориясына кіретін және импорттық тауарларды, жергілікті өндіріс өнімдерімен ысыру;

- аймақ тұрғындарының тауар және қызметтерімен қамтамасыз ету деңгейі, соның ішінде жергілікті өндіріс өнімдерімен;

- жергілікті тауар өндірушілердің, тұрғындар есебі бойынша бірінші қажеттілік тауарларын өндіру көлемі;

- инфрақұрылымдақ қызмет көрсетуші ұйымдардың барлығы (жарнамалық агенттер, консалтингтік және маркетингтік орталықтар, сауда әкімшіліктері, көтерме сауда базарлары, инвестициялық және брокерлік компаниялар, биржалар және т.б.);

- біріккен және кооперативтік құрылымдар саны;

- жергілікті тауар өндірушілердің ішкі аймақтық ныноктағы салмағы

Осындай жолмен, Қазақстандық өнімді әлемдік нарыққа шығару үшін маркетнигті қолдану қажеттігін айтамыз. Ол үшін шыққан кезеңінен, оның таратылымына дейін бәсеке қабілетті өнім шығару шараларын қолдану қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Жабина С.Б. Маркетинг продукции и услуг – М.: ACADEMIA – 2005

2 Арыстанбеков А. Анализ экспортных возможностей Казахстана // Аль-Пари. – 2002. - №6.

3 Барышев А.Ф. / Маркетинг М., «Академия», 2005.

4 Жабина С.Б. Маркетинг продукции и услуг – М.: ACADEMIA – 2005