Ақынова Г.О.

Тараз инновациялық- гуманитарлық университеті. Қазақстан.

МІНЕЗ ҚҰЛҚЫНДА АУЫТҚУШЫЛЫҒЫ БАР ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Қазіргі кезде мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар жасөспірімдердің тұлғасының ерекшеліктері, яғни өзін-өзі бағалауы, қарым-қатынас, мінез-құлық туралы мәселелер зерттеушілердің назарын аудартуда. Сондықтан да, болашақ ұрпақтың, әсiресе мiнез-құлықтарында ауытқушылығы бар жасөспірімдердің терiс жолға түспеуiн, адамгершiлiктiк-өнегелi қасиеттерiнiң жоғары және iзгi ниеттi азамат болуына, олардың тұлғасының дұрыс қалыптасуы, яғни өзiн-өзi бағалауы маңызды болып табылады. Бұлай болу себебі қазіргі таңда отбасы жағдайына, заман талабына сай, әртүрлі зиянды заттардың арқасында ешқандай кінәсіз толық қарым-қатынасқа түспейтін, мiнез- құлқында ерекшеліктер жас кезден байқалады және оның дегбірсіз қимылы, орынсыз айқайы, ұйқысының нашарлығымен сипатталады. Мұндай бала төбелескіш, басқа құрбыларымен тату ойнай алмайтын, өркөкірек болады.

Ауытқуы бар балалар мен жасөспірімдердің мінез-құлықтары психикалық дамуы уақытша тежелген, баяулаған, тез ашуланшақ, уайымшыл, өзін төмен санайтын, мінезінде психопатиялық формалар кездесетін, қозу күйін дәрі-дәрмек беру арқылы тежейтін, кәмелетке жасы толмаған құқықтық тәртіп бұзушы, ақыл-ойы кем жасөспірімдер мен балалар жатады. Басқаша айтсақ жағымсыз дау жанжал шығаратындар.

Мінез-құлық ауытқушылығын сипаттау үшін арнайы терминдер қолданылады-делинквенттілік және девианттылық. Делинквентті мінез-құлық-заң арқылы жазаланатын күрделі заң бұзушылық пен қылмыстан өзге ұсақ заң бұзушылықтар, тәртіпсіздіктер, айыптылықтар. Девиантты мінез-құлық дегеніміз-қоғамда қабылданған ережелерге бағынбау, ауытқу. Бұл ұғым өте кең, оған делинквентті мінез-құлық және т.б. мінез-құлық ауытқушылықтары (ерте маскүнемдіктен суицидті мінез-құлыққа дейін) жатады.

Кейбір мінез-құлқында ауытқушылығы бар балалардың мінезі тұйық, ешқандай адамдармен араласпау қасиеттері де байқалады. Бұның бәрі олардың тұлғалық құрылымына өзіндік із қалдырып отыруы сөзсіз. Алайда, мінез-құлқында ауытқушылығы бар балалардың тұлғалық құрылымдарының негізгі компонентері қалыпты жағдайдағы жеткіншектердікіндей болып келеуін әрқашанда ескеруіміз керек.

Жасөспірімдердің қалыптан ауытқыған мінез-құлқы ауытқушылығы бар балалардың клиникалық-психологиялық-педагогикалық құрылымын екі психологиялық түрге бөлуге болады:

1.Невротикалық түрдегі психикалық декомпенсация;

2.Психопат тәрізді типінің психикалық декомпенсациясы;

Сонымен, ақыл-ойы кем жасөспірімдердің мінез-құлық ауытқуының қалыптасу заңдылықтары, жалпыға бердей мектептердегі және психикалық дамуы тежелген балаларға арналған мектептердегі «тәрбиесі қиын» жеткіншектегілердей болып келеді Психологиялык және клиникалық сипаты, ақыл-ой кемдігінен жанамаланған тұрақтылықпен ерекшеленеді. Жасөспірімдердің мінез-құлқының ауытқуы жоғарыда келтірілген биологиялық немесе әлеуметтік факторлардың бірімен ғана емес, нақты түрлерінің әрқайсысына тиесілі кешенімен байланысты.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1 1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2050 - Астана. 17 01.2014.

2. Хухлаева О.В. Психология подростка. - М., 2004.

3. Илешева Р.Г. Нарушения поведения у детей и подростков. Алма-Ата, 1990.

4. Кон И.С. Психология старшеклассника. - М., 1990.