Мамандандырылған онлайн
сөздіктің сипаттамалары
Аханова Б.Ж. – «Мұрагер»
мамандандырылған мектеп
интернаттың
қазақ тілі пәні мұғалімі
Жетимекова Г.Ж. – Е.А.Бөкетов атындағы
Қарағанды Мемлекеттік
университеттің аға
оқытушысы
Үлкен орыс-қазақ,қазақ-орыс
онлайн сөздіктерді корпоративті желілерде жұмыскерлерді бірдей
орыс-қазақ сөздіктеріндегі мекеме сатысына сай терминдермен
қамтамассыз етіп,қолдануға болады. Жүйе жаңа
бағыттағы Web-технология негізінде өңделген, серверде
программа орындалғаннан кейін,сөздіктер желідегі кез-келген
компьютерден кіруге рұқсат болады (интранет).
Жұмыскерлер веб-браузер
арқылы кез-келген уақытта және кез-келген компьютерден
жүйеге кіре алады,сөз және сөз тіркестерінінің
аудармасын тез арада табады,сонымен қатар
жаттығуларды орындай отырып,қазақ тілінінің
қорындағы сөздерді үйренуге болады.
Бұл сөздіктің негізгі артықшылығы, сөзді іздестіргенде оның тек аудармасы ғана емес, сонымен
қатар берілген сөзді сөз тіркестерімен қолданудың
көптеген нұсқалары болып табылады. Мысалы, «положение»
сөзінің «жаѓдай; ереже» аудармалары болады. Іздестіру кезінде
электронды сөздік осындай аударма шығарса,бұл
нұсқалардың қайсысы «общие положения»
сөзтіркесінде дұрыс болатынын анықтау мүмкін
болмайды.Біздің жүйеде бастапқы сөздің
қолданылуының бірден бірнеше нұсқалары пайда болады: «общие положения - жалпы
ережелер», «материальное положение - материалдыќ жаѓдай»т.с.с.
Жүйе мыналарға мүмкіндік береді:
–
сөзтіркестерінің аударылуын
іздестіруде қолдану;
–
іс-жүргізуде терминологиялық сөздіктерді қолдану;
–
«Ойнамалы жаттығуларда» қордағы сөздердің
қазақ тіліндегі және олардың айтылуын жаттау.
Программалық модульдер:
–
Тематикалық сөздіктер модулі.
–
Базалық сөздіктегі
жаттығулар.
–
Сөздіктің өзгеру және
толықтыру модулі (опциялық).
Мазмұны (контент):
–
Орысша-қазақша
(қазақша-орысша) сөздіктің көлемі 10 мың.сөзқұрылым.
Шешімдердің артықшылығы
–
Орнатудың икемділігі.
Web-технологиясының арқасында жүйенің орындалуы бір
серверде ғана жүзеге асырылады.Программаны жүйедегі
әрбір компьютерге орнатудың қажеті жоқ.
–
Ашықтылық. Сөздікті
өзгертуге немесе толықтыруға болады.Жаңа өзгеріс
әр қолданушының компьютерінде пайда болады.
–
Тараулар. Нақты және тез
іздестіру үшгін сөздік қоры тематикалық және
терминологиялық болып екіге бөлінеді.
–
Сөздік қорына үйрету.
Сөздік қор 1800 ден астам жиі қолданылатын қазақ
тіліндегі сөздерден тұрады. Әрбір сөз орысша аудармадан
және дыбыстық айтылудан тұрады.Сөздерді
үйренудің көптеген жаттығулардың
нұсқалары іске асырылған.
–
Еңгізудің толық процессі.
Программаны қамтамассыз ету жүйену қолданушыларды
үйрету және іске қосуды,орнатуды талап етеді.Жүйе
дистрибутивті документтер түрінде беріледі .
–
Техникалық көмек.
Тапсырғаннан кейін электрондық
почта және телефон жүйелері арқылы 6-12 айлық
тегін техникалық көмек жүзеге асырылады.
–
Орнатудың табысты
тәжірибесінің бар болуы. Қазақстандағы
үлкен мекемелер жүйесі.
–
Ең төменгі аппаратураның
талаптары.
Жүйенің функционалдық сипатталуы
–
Сөздік қорындағы
іздестірудің кеңейтілуі
–
Іздестіру барлық сөздіктердегі
сияқты берілуі мүмкін,сол сияқты нақты
тематикалық сөздікте.
–
Сөздіктегі іздестіру
бағыты:орысша-казақша, казақша-орысша немесе екі бағыттағы
бір уақытта.
–
Іздестіру аумағының
әртүрлілігі: барлық мәтіннен іздеу,сөздің
басынан іздеу, өрістің басынан іздеу, дәл сәйкес келу.
–
Іздеу нәтижелері бойынша
сөздіктегі сөздің саны туралы мәліметті
көрсететін және сұраныс бойынша қанша сөз
табылғаны туралы статистика құрылады.
–
Іздестіру нәтижесінің
сұрыпталуы. Іздестіру нәтижелері орыс және
қазақша аудармамен сұрыпталған болуы
мүмкін.Сұрыпталу қазақ алфавиті бойынша жүзеге
асырылады.
–
Сөздің қазақ тілінде
қолданылатын сөздік қоры
2000 ға жуық айтылуымен бірге аударманы құрайды.
–
Жаттығу «Аударманы табыңыз».
Экранға тізімнен 8 символдан тұратын оның дұрыс
нұсқасы болып табылатын сөз шығарылады.
–
Сөздіктің мазмұнымен
басқару. Егер сіздің кіруге рұқсатыңыз болса,онда
сөздік қорды редакциялау тәртібімен ашылады. Сөздікті
мазмұнымен басқару мыналарды
қарастырады: сөздікке жаңа сөздердің
қосылуын,сөздіктен жазбаларды өшіру,сөздерді
редактрлеу. Командалардың өзгеруі және жойылуы, сонымен
қатар жаңа сөздердің қосылуы,жүйенің
администраторлары және оқыту курстарын өңдеушілерге
ғана кіруге рұқсат,оның өзінде
авторизацияланғанннан кейін ғана.Ал қалған
қолданушыларға олар көрінбейді.
–
Қазақша символдары бар болуы
мүмкін,клиентте орнатылусыз қандай да бір драйвердің немесе
пернетақтадағы қазақ тіліндегі Windows, жүйедегіндей
өзінің ішкі "драйвері", сандардың орнына
қазақ әріптерін жазуға мүмкіндік береді.
–
Дерлік сөздік қорындағы
барлық қазақ сөздерінің диктордың
дыбыстық айтылуы бар болады.Тыңдағыңыз келген
уақытта тыңдауға болады [1].
Сеанс айнымалылары мән Web жүйелі
беттердің арасында сақталынатын айнымалының ерекше түрі
болып табылады.
Сеанс
айнымалыларының көмегімен қоолданушының
спецификалық мәліметтерін өткен кездегі оған
қолданушы Web қосымшамен
әрекеттескен кезде жекелендірілген контент бере отырып бет пен бетте
сақтауға болады.
Келесі жағдайлардың ең
құрғанда біреуі орындалмағанға дейін сеанс
айнымалылары болмайды:
1 қолданушы
броузер терезесін жабады;
2 серверде
берілген сеанстың максимал интервал уақытының аяқталуы;
3 session_destroy() сияқты PHP функциялардың
қолданылуы, сеанс айнымалысында барлық
мәліметтерді босату.
Сеанс
айнымалылары Web те қолданылатын HTTP протоколынын жағдайы жоқ
мәселелерді шешу керек. Әр беттегі сұраныс
алдыңғы сұраныстарға тәуелсіз,сондықтан
келесі беттер қолданушы атын еңгізген бірінші беттегі
мәліметтерді сақтау қажет болады.
PHP
жүйесі сеанстарды қолдаудың амалдарының қатарын
құрайды. Бұл басшылық
Это руководство начинается с введения глобальной переменной
$_SESSION[] айнымалысының басты кіріспесінен басталады.
Сонымен
қатар session_start() және session_destroy() сеансының
функциялары шығарылады. Олардың әрқайсысы төменде
анықталған:
$_SESSION[] –
сеанс айнымалысының қойылымында тіркелінген суперглобальді
PHPдің басты массивін құрайды.
session_start() – берілген сеанстың
инициализациялануы. Бұл функция $_SESSION[] көмегі арқылы
жаңа сеанс айнымалысының құрылуы алдында
шақырылады.
session_destroy() – ағымдағы
сеанс қойылымның ағымдағы сеансы үшін тіркелінген
барлық мәліметтерді құртады.
Оқулықта
сонымен бірге PHP header(«Location …") функциясы кірістірілген.
Дегенмен бұл сеанс функциясы емес,http функциясы, сеанс бар кезде
қолданушыларды жіберуге қолданылады. Бұл функция
төменде анықталған.
header(«Location:
http://www.domain.com") – header функциясы Location параметрімен анықталған броузерді
бетке бұру үшін қолданылады.
Кодтың
келесі блогы сеанс айнымалысының қалай инициализацияланатынын
көрсетеді.
<?php
session_start();
if ($_SESSION['count'] == "")
{
$_SESSION['count'] = 1;
}
else
{
$_SESSION['count'] = $_SESSION['count'] + 1;
}
?>
Бұл мысалда ең алдымен сеанс
мәліметтерін инициализациялау үшін session_start() функциясы
шақырылады. session_start() функциясы құрылудың алдында
сеанс айнымалыларының мәндерінің меншіктелуімен
шақырылу керек. Осыдан кейін if операторы “count” айнымалысының сеансының
мәнін тексеру үшін қолданылады. Егер сеанс null болса немесе
мәні болмаса, онда ол 1 сияқты
инициализацияланады,айтпесе сеанс айнымалысының мәні 1ге
өседі. Бұл жағдайда count сеанысының айнымалысы
келушілер санын есептеу үшін қолданылады. Сеанс айнымалылары
әрбір қолданушыға бірегей сеанс
ұсынылғандықтан есептегіш беттердің
құрылуының жақсы мүмкіндігін тудырады.Сеанс
айнымалысы қолданушы өзінің аты мен паролін ойдағыдай
еңгізгеннен кейін жеке сайтқа кіруге рұқсат
болғаннан кейін құрыла береді.
Бұл
жағдайда сеанс айнымалысы сайтпен байланысты кез келген ресурстарға
қолданушыға рұқсат берілгенін көрсете отырып
беттен бетке беріледі.Қолданушы шыққанда немесе
аяқтағысы келген кезде сеанс айнымалысы алғашқы
жағдайға қайтіп келу керек. Бұл session_destroy()
функциясының көмегімен орындалады.
<?php
if ($_POST['submit'] == "Login")
{
// сценарий проверки имени пользователя и пароля должен кодироваться здесь
//если аутентификация прошла успешно
session_start();
$_SESSION['access'] = "yes";
header(Location:access.php);
}
if ($_POST['submit'] == "Log Out")
{
//если пользователь решает выйти
session_destroy();
}
?>
access.php
<?php
// если пользователь обращается к этой странице,
// проверьте, что он был аутентифицирован в login.php
if ($_SESSION['access'] != "yes")
{
header(Location:login.php);
}
?>
Жоғарыдағы
мысал екі беттен – login.php және access.php. тен тұрады.
Алдымен қолданушы access.php ішіндегісін көре алады, ол login.php.
ді өту керек.
Қолданушы аутентифицияланғанына
кепілдік беретін сеанс құрылады.
Қолданушы
шын қолданушының аты мен паролді еңгізгеннен кейін “Login”
батырмасына шерту орындалады. Қолданушының аты мен паролі
мүмкін болатынын PHP қойылымы тексереді.
Одан кейін
сеанс айнымалысына “yes” мәні меншіктеліп,рұқсат беріледі.
Қолданушы Пользователь access.php бетіне жіберіледі. Сценарий
на access.php қойылымы сеанстың бар екенін тексереді. Егер
сеанс жоқ болса қолданушыны
login.php бетіне жіберу, access.php бетінің ішіне кіруге
рұқсат берілмеу үшін header() функциясы қолданылады.
login.php
беті сеанс айнымалысын жою үшін session_destroy() функциясын шақыра
отырып екінші қойылымды құрайды. Қолданушы “Log Out”
батырмасын шерткеннен кейін қойылым орындалады.
Сеанс
мәліметтерін қолдана отырып Web қосымшасы көп
қолданушыларға бір уақытта
рұқсат етілуі мүмкін. Әрбір
қолданушының өзінің меншік сеансы болу керек,
әрбір сеанс бойынша id дің бірегей мәндерін байланыстыру
керек. PHP де id сеанысының бірегей мәндерін
session_id() функциясының көмегімен шығаруға болады.
Уникальное значение сеанса session_id() сеанысының бірегей мәндері
әрбір қолданушы үшін ұсынылады және Web серверде
орналасқан PHP/sessiondata каталогында сақталады.
session_id()
мәні әрбір қолданушыға бірегей мән болып
табылғандықтан,оны қолданушының идентификациясы
үшін жеке қолданушы аты мен парольді құрмай
қолдануға болады. session_id() функциясы төменде
анықталған : session_id() – ағымдағы id сеансынын мәнін алу үшін
қолданылады.
Қазіргі
таңда компьютер күнделікті өмірде қолданылатын,
өмірімізбен тығыз байланысты құрал болды. Бесікте
жатқан баладан, бір аяғы көрдегі қарияға дейін
компьютерді үйренуге ынтық. Бұған бірден бір себеп
компьютердің біздің кез келген қажеттілігіміздің
өтеуі болып табылады. Әр оқулық басылған сайын
онымен жарыса электронды оқулықтар да күннен күнге
құрылуда. Ол болмаса интернет сайттарынан кез келген
керекті мағлұмат алуға болады. Тіл үйрену барысында
уақыты жоқ, қолында әдебиеті болмаған
ізденушінің оңай қолдана алатын бір сөздік
құру менің дипломдық жұмысымның
мақсаты болып табылады. Сөздікті әрі қызықты,
қолдануға жеңіл қылу менің міндетім
өйткені, қолданушының көңілін аулап,
олардың қажеттілігіне орай сөздікпен жұмыс жасауды
жеңілдету керек.
Құрылған
мамандандырылған онлайн сөздік төмендегілер үшін
қызығушылық тудырады:
–
аударма агенттіктері;
–
тіл мектептері мен тіл үйрету
жөніндегі оқу орталықтары;
–
қазақ тілін үйрету
жөніндегі әдебиеттерді шығару мен айналысатын баспалар;
–
компьютерлік бағдарламаларды
құрастырумен айналысатын компаниялар (сөздіктер,
аудармашылар).
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1
А. Мазуркевич, Д. Еловой, PHP:
настольная книга программиста, Новое знание , 2004-479 с.
2
Лаура Томсон, Люк Веллинг,
Разработка Web-приложений на РНР и MySQL, СПб: ООО «ДиаСофтЮП», 2003.- 672 с.